tag:blogger.com,1999:blog-45590756071099534982024-03-18T21:27:50.396-04:00लावण्यम्` ~अन्तर्मन्`मेरी, आपकी, अन्य की बातलावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.comBlogger474125tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-83614799263616970902024-03-18T21:27:00.000-04:002024-03-18T21:27:07.656-04:00शिव ~ पार्वती ( अमर युगल पात्र ) ( भाग - १ )ॐ
' ागर्थाविव सम्पृक्तौ वागर्थ प्रतिपत्तये जगत पितरौ वन्दे पार्वती परमेश्वर। '
भावार्थः -- अहं विशिष्ट-शब्दार्थयोः सम्यक्-ज्ञानार्थं शब्दार्थौ एवं नित्य-सम्मिश्र
संसारस्य मातापितरौ शिवा-शिवौ भक्त्या नमस्करोमि ॥
हम प्रणाम करते हैं जगत के माता व पिता, पार्वती व परमेश्वर को,<b<div class="separator" style="clear: both;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1ugbKEpnnwsZxioWhRe4Ev5FvhjaClSFNqDE3rJhrlCa5A30NjK5jGIIxsGZFPiRShU8xi4KJXHQoEDsQ6l9Z5RjMPd0lTxvavvYJgldtrJNmJQjImz56kMJ-ByrHQeF4jKEkSkzWh3OfgB7SiFfkkXXkz40LBwnwoCfy0XHivLPepZN_L7SshjdK1YQ/s1280/IMG_5428.jpeg" style="display: block; padding: 1em 0; text-align: center; "><img alt="" border="0" height="400" data-original-height="1280" data-original-width="1090" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1ugbKEpnnwsZxioWhRe4Ev5FvhjaClSFNqDE3rJhrlCa5A30NjK5jGIIxsGZFPiRShU8xi4KJXHQoEDsQ6l9Z5RjMPd0lTxvavvYJgldtrJNmJQjImz56kMJ-ByrHQeF4jKEkSkzWh3OfgB7SiFfkkXXkz40LBwnwoCfy0XHivLPepZN_L7SshjdK1YQ/s400/IMG_5428.jpeg"/></a></div><div class="separator" style="clear: both;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyp47B4-s6i7-1q9OkEa3iTrbsNKukOiz3MSPVSblSI5O8-XBL5NVJvvzLyjMXzx0qFeIgYVqnfh4vafkBdK2lkdWSeUsSvmGfdop9xeKMuxSTvUu_aSfWd-0wBCkioRHYEed7khl-r8chJaB81V_QgtReM-dLXx-vXqF3VX1D0S5FX8PrDHGmzU_uoqk/s1024/IMG_6867.jpeg" style="display: block; padding: 1em 0; text-align: center; "><img alt="" border="0" width="400" data-original-height="1024" data-original-width="1024" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyp47B4-s6i7-1q9OkEa3iTrbsNKukOiz3MSPVSblSI5O8-XBL5NVJvvzLyjMXzx0qFeIgYVqnfh4vafkBdK2lkdWSeUsSvmGfdop9xeKMuxSTvUu_aSfWd-0wBCkioRHYEed7khl-r8chJaB81V_QgtReM-dLXx-vXqF3VX1D0S5FX8PrDHGmzU_uoqk/s400/IMG_6867.jpeg"/></a></div>ो शब्द व अर्थके समुचित ज्ञान के लिए जो सदैव संयुक्त रहते हैं
उसी की भाँति सदैव संयुक्त रूप में विध्यमान हैं। शिव शंकर, भोलेनाथ और देवी पार्वती भारत के प्राचीनतम आराध्य देवताओं में अग्रणी हैं। भोलेनाथ शिव, शंकर परम पिता हैं तथा उनकी पत्नी जगज्जननी शिवा ब्रह्माण्ड की माता हैं। ३,००० वर्ष पहले सिंधु घाटी के अवशेषों से त्रिशीर्षएवं विवस्त्र योगेश्वर शिव स्वरूप प्रतिमा उत्खनन से प्राप्त हुई है। असंख्य पुरातन सभ्यताओं के अवशेषों में, गर्भधारिणी माता के अवशेष स्वरूप भी प्राप्त हुए हैं। अतः हम कह सकते हैं कि शिव - शिवा स्वरूप ऐतिहासिक काल से भी प्राचीन होना चाहिए। पश्चिम एशिया के हिटाइट प्रजा तथा बेबीलोनिया के ' तेशब ' देवता तथा भारतीय ' शिव ' में साम्य है। उनकी पत्नी ' माँ ' स्वरूपिणी देवी' शिवा ' सिंह पर सवार हैं व उनके संग मधुमक्खी चित्रित की हुई दिखलाई देती है। इसी तरह सुमेरिया के ' नेर्यल ' देव के लिए लिखे गए सूक्तों में एवं ' शुक्ल यजुर्वेद ' में प्राप्त ' शत्रुंजय - सूक्त ' में काफी समानता है।
शिव ~ शिवा का संपृक्त स्वरूप - ' अर्धनारीश्वर ' कहलाता है।
चित्र:Ardhnarishwar.jpg
दक्षिण भारत में संगम साहित्य के जनक ऋषि अगस्त्य जी को, कृपावश समस्त ज्ञान,
शिव जी ने ही दिया था। अपने योगबल के प्रताप से पाषाण से निर्मित हाथियों की प्रस्तर
प्रतिमाओं को शिवजी ने ईख ( गन्ना ) खिलाया था। शिव ने कदंबवन में मधुरपुरा का निर्माण
किया। मत्स्य कन्या से विवाह की रोचक कथा शिवजी के संग जुडी हुई है।
दक्षिण भारत में अनेकानेक महर्षियों को वेदज्ञान देनेवाले शिवशंकर को दक्षिण भारत में
' दक्षिणामूर्ति ' कहते हैं। योगाचार्य पतंजलि ऋषि को शिवजी ने कृपा कर ' नटेश्वर ' स्वरूप से नृत्य कर दिखलाया था। नंदीकेश्वर शिव को अतः ' नटराज ' भी कहते हैं।
नर्तन करते हुए शिव नृत्य को तांडव कहते हैं जिस के दो स्वरूप हैं। पहला उनके क्रोध का परिचायक, प्रलयकारी रौद्र तांडव तथा दूसरा आनंद प्रदान करने वाला आनंद तांडव स्वरूप नटराज कहलाता है। आनन्द तांडव से ही सृष्टि अस्तित्व में आती है तथा उनके रौद्र तांडव में सृष्टि का विलय हो जाता है। शिव का नटराज स्वरूप भी उनके अन्य स्वरूपों की ही भांति मनमोहक तथा उसकी अनेक व्याख्याएँ हैं। ॥ क्रीं आनंद ताण्डवाय नमः ॥
देवी पार्वती ने उग्र ताण्डव नर्तन करते रूद्र को शाँत रास का नृत्य ' लास्य ' कर शाँत किया था।
लास्य नृत्य देवी की प्रसन्नता, सौंदर्य तथा लावण्य का प्रतिनिधत्व करता हुआ नृत्य है।
एक बार अपनी पत्नी पर मुग्ध होकर शिव ने पार्वती का सप्त सिंधु जल से अभिषेक करते हुए पार्वती का मन बहलाया था। महादेव शिवजी के असंख्य नाम हैं ~ अशनि , शिवशंकर,
रूद्र ,भोलेनाथ, शूलपाणि , हर , उमापति, वृषभध्वज, पार्वतीपति ,गंगाधर , गिरीश, विश्वेशर
अर्धनारीश्वर, शम्भो, महेश, शशांक ,महेश्वर ,देवेश ,भवानीपति, महादेव ,औढरदानी, योगेश्वर
ईश्वर, ईशान ,भोला भण्डारी स्कन्द जनक , गणेशपिता, किरात ,ज्योतिर्लिंग ,साम्ब ,
सदाशिव, दिगंबर , शशिधर ,सुरसरीधर ,प्रलयंकर ,नटेश्वर ,अविनाश ,निरंजन ,पशुपति,
विश्वनाथ,दिनकर ,त्रिपुरारी ओंकारा , त्रिभुवननाथ ,अहिभूषण धारी ,महाकाल, त्रयम्बक ,
सोमनाथ, नागेश, केदार ,धुश्मेश ,रामेश्वर वैध्य्नाथ ,भीमशंकर ,त्रिनेत्र बभ्रुवाहन,
मेरुधर, नीलकण्ठ,श्रीकण्ठ , जलाष इत्यादि
सृष्टि के अंत में प्रलय होता है। रूद्र रूपी शिव समस्त सृष्टि का संहार करते हैं तब उन्हें
प्रलयंकर कहते हैं। त्रिमूर्ति ब्रह्मा सृजन के देव हैं विष्णु स्थिति के संयोजक जीव के कर्ता धर्ता
हैं।तथा शिव तत्त्व प्रलय एवं पुनर्जन्म का संगम माना गया है। शिव स्वरूप एवं शिव महिमा भारतभूमि पर अनेक सदियों से विध्यमान है। मोहनजोदड़ो के ध्वँसावशेषों के उत्खनन से
' ध्यानस्थ शिव प्रतिमा' , नंदी बैल की प्राचीन प्रतिमाएं , प्राप्त हुईं हैं। जिनके आधार पर कह सकते हैं कि, शिव पूजन प्रणाली विश्व की अत्याधिक प्राचीन प्रथा है।
विश्व में जन्म लेनेवाली प्रत्येक वास्तु, नाशवंत है। विनाश लीला के स्वामी शिव हैं !
वे आदिदेव हैं। व्याधि जनित उत्पात के देवता रूद्र कहलाते हैं। उसी उत्पात के शमनकारी
कल्याणकारी स्वरूप को ' शिवम् ' कहते हैं। रूद्र देवता के अष्ट - स्वरूप हैं। कई पुराणों में एकादश स्वरूप का वर्णन प्राप्य है। रूद्र उत्पति से जोड़े असंख्य आख्यान भी मिलते हैं। जिनमें से यह प्रख्यात है कि ब्रह्माजी प्रजापति पर अप्रसन्न हुए तब ब्रह्माजी की भृकुटि से ' रूद्र ' उत्पन्न हुए। अतएव वे ब्रह्माजी के क्रोध का प्रतीक हैं। सर्प व नागों के आभूषण धारी शिवजी को ' नागेश ' भी कहते हैं।
शिवजी के अद्भुत सुगठित, स्फटिक सम श्वेत कांतिपूर्ण मुखमंडल तथा शुभ्र सुडौल देहयष्टि ी उपासना अनेक संस्कृत स्तुति एवं श्लोकों में प्राप्य हैं। गौर वर्ण के शिवजी के मस्तक पर
स्वर्णिम केशराशि से बंधे जटाजूट से, जिस पर चन्द्रमा विराजित हैं वही चंद्रशेखर शिव जी
विलक्षण दिखलाई देते हैं। शाँत प्रशांत तेजोमय मुखमण्डल पर अर्धनिमीलित नेत्रों से समस्त
ब्रह्माण्ड व सृष्टि के हर जीव के प्रति करुणा स्नेह निर्झर बहता है। शिवजी की दो भौंहों के मध्य
में तीसरा नेत्र,अधिकांश बंद रहता है जो अर्ध चंद्र सा प्रतीत होता है। किन्तु यदाकदा उद्दीप्त
होकर खुलता है उदाहरणार्थ मदनभस्म प्रकरण ! अपने योगस्थ सुडौल अंगों पर शिवजी भस्म लगाए रहते हैं ,मृगचर्मधारी, बाघम्बर के आसान पर विराजित शिवजी ध्यानमुद्रा में समाधिस्थ रहते हैं। हिमालय की पर्वत श्रृंखलाओं में कैलाश पर्वत शिवजी का डेरा है।अतः वे कैलाशपति हैं। मूँज पर्वत पर भी शिवजी का निवास है। प्राचील काल से रूद्र देवता अनार्यों द्वारा पूजित रहे।अनार्य शिव रूद्र को मद्यमाँस भक्षक,भूत वेष्टित, अत्यंत क्रूरकर्मा, तामस देवता स्वरूप पूजते थे।
वैदिक काल में भी उनकी पूजा हुई।तदनंतर त्रिशूलधारी शिव की उपासना ने लिंगोपासना का स्वरूप भी ग्रहण किया। काशी विश्वनाथ उज्जैयनी नगर के लिंग स्वरूप शिव आज २१ वीं सदी में उसी समर्पण सहित विधिविधान द्वारा पूजित हैं। सर्वत्र शिव त्रिशूलधारी, वृषभवाहनासीन.
शिव पुरण के अनुसार समुद्र मंथन हुआ था तब अमृत के साथ समुद्र में से विष भी निकला। समस्त सृष्टि को हलाहल विष के प्रभाव से रक्षित करने हेतु आदिदेव भगवान शिव ने,
अत्यंत भयंकर हलाहल विष पी लिया। विष पान कर शिवजी का शरीर विष के प्रभाव से अत्याधिक गर्म होने लगा।चन्द्रमा शीतल होता है। शिवजी के शरीर को शीतलता मिले इस कारण शिवजी ने समुद्र मंथन से निकले रत्न, चंद्रमा को अपने शीश पर जटाओं में धारण कर लिया। तभी से चन्द्रमा शिव के मस्तक पर विराजमान हैं।एक अन्य पौराणिक कथा के अनुसार चन्द्र का विवाह प्रजापति दक्ष की २७ नक्षत्र कन्याओं से संपन्न हुआ। परन्तु चन्द्र का स्नेह एक रोहिणी नामक पत्नी पर विशेष था। अतः अन्य कन्याओं ने दक्ष से जाकर चन्द्रमा के पक्षपात भरे बर्ताव की बात कह दी। दक्ष ने क्रोध में आकर चन्द्रमा को क्षय होने का श्राप दे दिया। इस श्राप के कारण चन्द्र क्षय रोग से ग्रसित होने लगे। उनकी कलाएं क्षीण होना प्रारंभ हो गईं इस श्राप से मुक्ति पाने के लिए चन्द्रमा ने भगवान शिव की तपस्या सोमनाथ क्षेत्र में की थी ।
~ लावण्या
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-80183930836052301942023-07-31T18:16:00.008-04:002023-11-23T10:14:53.085-05:00" ओ जंगल के हिरने ~~ <strike><blockquote></blockquote></strike>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div></div>
<div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: verdana;">बन का हिरना ~~</span></span> : पं. नरेंद्र शर्मा ~~ <br /></div></div><div style="text-align: center;" trbidi="on">" ओ जंगल के हिरने ~~ " <br /></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">किसी नगर का एक नवयुवक उस हिरण के जंगल से, बांसुरी बनाने के लिए एक बांस की पौरी काट लाता है। वह हिरन उसी बाँस की पौरी के स्वर पर मर मिटने, शहर चला आता है।" कविता प्रस्तुत है ~ <br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on">" एक था हिरना, एक थी हिरनी! <br />
हिरना था वह प्रेमी पागल,<br />
फिरता था नित जंगल जंगल;<br />
बतलाऊँ हिरनी कैसी थी?<br />
बड़ी खिलाड़िन नटखट चंचल!<br />
दूर दूर फिरती रहती थी,<br />
जैसे फिरती फिरे फिरकनी!<br />
एक था हिरना, एक थी हिरनी!<br /></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on">
देखी धरती-सूखी गीली,<br />
ऊँची नीची औ पथरीली,<br />
(छाँह न तिनके की)—रेतीली!<br />
देखे हरे-भरे वन-पर्वत,<br />
देखीं झीलें नीली नीली!<br />
<br />
साँझ-सुबह देखीं बनी-ठनी,<br />
देखी सुंदर रात चाँदनी,<br />
अँधियारे में हीर की कनी!<br />
देखा दिन का जलता भाला,<br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on">
और रात—चंदन कीं टहनी!<br />
<br />
देखे कहीं कूकते मोर<br />
(प्रेमी को प्यारा वह शोर!)<br />
नाच रहे सुख से निशि-भोर,<br />
नाच नाच कर पास बुलाते<br />
मेघ रहे अग-जग को बोर!<br />
<br />
आई गई और फिर आई,<br />
हिरनी फिर भी हाथ न आई,<br />
हिरने की चकफेरी आई!<br />
मिली न वह सोने की हिरनी,<br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on">
देशदुनी की ख़ाक छनाई!<br />
<br />
आया एक सामने दलदल,<br />
फँसी जहाँ जा हिरनी चंचल<br />
दुख से, प्यारी आँखें छलछल!<br />
हिरना प्यारा, दुख़ का मारा,<br />
दूर पड़ा था गिर मुँह के बल!<br />
<br />
थे हिरना के व्याकुल प्राण,<br />
जैसे चुभें व्याध के बाण!<br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on">
हिरनी कहती-सुनो सुजान!<br />
दूर दूर भागी फिरती थी<br />
तुमको अपना हिरना जान!<br />
<br />
बन में आया शेर शिकारी,<br />
भूख बुझाने का अधिकारी,<br />
कहता था—अब मेरी बारी!<br />
देख हिरन-हिरनी की जोड़ी<br />
हँसी क्रूर आँखें हत्यारी!<br />
<br />
देख शेर के मन में आया,<br />
मैंने इनको खूब मिलाया;<br />
बहुत मृगी ने खेल खिलाया,<br />
(जिए दूर, मिल गये मौत में)<br />
हिरने ने हिरनी को पाया!<br />
<br />
एक था हिरना, एक थी हिरनी!<br /></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"> हिरना था वह प्रेमी पागल,<br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on">
फिरता था नित जंगल जंगल;<br />
बतलाऊँ हिरनी कैसी थी?<br />
बड़ी खिलाड़िन नटखट चंचल!<br />
दूर दूर फिरती रहती थी,<br />
जैसे फिरती फिरे फिरकनी!<br />
एक था हिरना, एक थी हिरनी!
<br /><span><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" role="button" style="height: 180px;" tabindex="0"><div class="bRMDJf islir" style="background: rgb(120, 78, 37); height: 185px; margin-top: -2px;"><img alt="Spotted Deer Couple | @ Tholpetty Wildlife Sanctuary | Anindya Sankar Dey | Flickr" class="rg_i Q4LuWd" data-ils="4" height="185" src="https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcR-Uu5eQcSSZVJ8vF2aCZ60iS1Q__t6SnLWHQ&usqp=CAU" width="261" /></div></a></span></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"> <br /></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"> यह लोक कथा को उद्घाटित करती हुई अनोखी शैली में लिखी हुई कविता है। <br />ऐसी कई कविताएं व गीत मेरे पूज्य पापाजी पंडित नरेंद्र शर्मा की लेखनी से उभर कर हिंदी साहित्य को अपना अनमोल मोती से गुंथा कंठहार दे गए हैं। <br /><br />फिल्म : मुनीम जी से यह गीत कविवर शैलेन्द्र की लेखनी से, स्वर साम्राज्ञी लता मंगेशकर दीदी जी द्वारा यह गीत घायल हिरनिया ~~ https://www.youtube.com/watch?v=xs5njRr1mCo<br /> <br /> ~~~ रामायण से हिरन की कथा ~~ <br /></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"> प्राचीन काल में, त्रेता युग में, सरयू नदी के किनारे, शिकार की घात में छिप कर बैठे महाराज दशरथ जी को ऐसा स्वर आभास हुआ कि, कोइ वन प्राणी, शायद कोइ हिरन, नदी का जल पी रहा है। किन्तु यह " डब ~ डब " ध्वनि करता स्वर, <br />मातृ~ पितृ भक्त श्रवण जी द्वारा हो रहा था। मातृ पितृ भक्त श्रवण कुमार अपने वृद्ध माता पिता को भारत वर्ष के विभिन्न तीर्थ स्थानों की पैदल चल कर यात्रा करवा रहे थे। अपने वृद्ध, थके हुए माता पिता को नदी किनारे बैठाल कर श्रवण कुमार नदी से जल भरने के लिए ,हाथ में कांसे का लोटा लिए सरयू नदी किनारे आगे बढे। जैसे ही उन्होंने जल भरने के लिए लोटे को नदी के जल में डुबोया तो जल भरने के प्रयास में, उस लोटे से " डब ~ डब" ध्वनि आयी। अपने प्यासे एवं अंध माता, पिता को कावड़ में बिठला कर नगर - ग्राम प्रांतों में तीर्थाटन कर रहे श्रवण कुमार जल भरने में निमग्न थे। तृषा (प्यास ) से थके~ हारे माता, पिता को नदी किनारे बिठला कर, श्रवण कुमार कल कल कर बहती नदी देख, जल लेने आ पहुंचे थे। संध्या का समय था। सूर्य देवता क्षिताजाकाश में, विलीन हो रहे थे। रात्रि का अन्धकार आगे बढ़ रहा था। संभल कर पग धरते हुए श्रवण कुमार नदी धारा तक आये थे। कांसेकी छोटी गगरिया आगे बढ़ा कर वे जल भरने लगे। लुटिया से ' डब ~ डब ' स्वर उभरा। तब अचानक, दशरथ राजा जो आखेट खेलने के लिए शर संधान कसर बैठे थे उनहोंने शब्द विधि बाण चला दिया ! तीर ठीक श्रवण कुमार की छाती में गड गया ! हृदय में घुसकर रक्त का प्यासा बाण, श्रवण कुमार के प्राण लेने लगा। श्रवण कुमार ने चीत्कार किया तो राजा दशरथ भय मिश्रित आश्चर्य से चौंके ! मन से भाव उठा, " अरे, यह तो मनुष्य का स्वर है, हे प्रभु ! यह कैसा अनर्थ मुझ से अनजाने में हो गया ! " वे उसी दिशा में दौड़े जिधर से चीत्कार का स्वर उठा था। अपने हो बाण से घायल श्रवण कुमार को राजा दशरथ ने कोमल हाथों से उठा लिया। श्रवण कुमार ने भर्राये गले से कहा, ' हे राजन मेरे तृषार्त , वृद्ध माता पिता उस दिशा में मेरी राह देख रहे हैं ,आप उन्हें कृपया जल पीला दें " इतना कहते ही श्रवण कुमार के प्राण पखेरू उड़ गए ! ~~ यह श्री रामचंद्र जी के जन्म के पूर्व घटित हुई रामायण की पूर्व पीठिका सम कथा है। <br /></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"> मेरी एक कविता, हिरनी और हिरन की प्रेम कथा पर आधारित है। इस कविता ~ कथा में दो पात्र हैं, नायक बंसी व बंसी की प्रेयसी राधा! दोनों का वार्तालाप कविता ~ कहानी द्वारा हो रहा है। <br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on"><span><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" role="button" style="height: 180px;" tabindex="0"><div class="bRMDJf islir" style="height: 169px; margin-left: -3px; margin-right: -4px; margin-top: 6px;"><img alt="Deer Couple | Animals kissing, Animals, Cute animals" class="rg_i Q4LuWd" data-atf="false" data-deferred="1" data-iml="1007" height="169" src="" width="300" /></div></a></span></div><div style="text-align: center;" trbidi="on"> <br /></div><div style="text-align: center;" trbidi="on"> " एक था हिरना , एक थी हिरनी, </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">आप सुनाऊँ कहानी इनकी</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">जंगल जंगल साथ घूमते </div><div style="text-align: center;" trbidi="on"> इन में प्यार बहुत था </div><div style="text-align: center;" trbidi="on"> सो वे मुख भी थे चूमते,</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">एक था हिरना , एक थी हिरनी ~ </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">एक दिन एक शिकारी आया </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">खींच कर उस ने तीर चलाया</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">राधा : हाय ....... </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">मार दिया हिरनी को उस ने</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">हाय बेचारा हिरन पछताया ! </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">एक था हिरना , एक थी हिरनी ~ </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">राधा : "बन्सी फ़िर क्या हुआ ?"</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">बंसी : खाल खेंच कर उस निर्मम ने </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">सुँदर सा एक मृदङ्ग बनाया ~ </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">खूब बजाता ~~ नाच कराता</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">भिलणी को वह नाच कराता </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">एक था हिरना , एक थी हिरनी ~ </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">राधा : " बंसी आगे क्या हुआ ? "</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">बंसी : रोज़ सांझ को हिरण बेचारा </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">सुन कर थाप, खींचा आता था ~ <br />राधा :"बंसी आगे क्या हुआ ? "</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">बंसी : रोज़ शाम को हिरन बेचारा सुनकर थाप </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">खींचा चला आता था ! "<br />राधा : " हाय....... बंसी " <br />बंसी : ढलता सूरज रोज़ देखता <br />बार बार वह याद करता अपनी हिरणी को ! </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">एक था हिरना , एक थी हिरनी ~ <br />आह लगी हिरनी की आखिर,</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">गिर पड़ी नाचते भीलनी एक दिन ! </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">परबत घाटी नदियाँ गूँज उठे थे ~ </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">जंगल भर में खामोशी छायी "</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">राधा :" हाय...... च्च च्च "</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">बंसी : रह गए दोनों अब अकेले </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">दोनों घायल, दुःख को झेलें,</div><div style="text-align: center;" trbidi="on">गूंजती रह गयी थाप मृदंग की !<br />एक था हिरना , एक थी हिरनी, </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">एक थी हिरनी , एक था हिरना " </div><div style="text-align: center;" trbidi="on">********************************************** <br /></div><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"> ~~ लावण्या दीपक शाह <br /></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-89117909767718024882023-07-03T16:23:00.007-04:002023-07-03T16:23:48.562-04:00आकाशवाणी के भीष्म पितामह मेरे पापा स्वर्गीय पँडित नरेन्द्र शर्मा : स्मृतियों के सुनहरे रुपहले पंख<p> <b><span style="color: #cc0000;">आकाशवाणी के भीष्म पितामह मेरे पापा स्वर्गीय पँडित नरेन्द्र शर्मा
</span></b></p>
<div class="post-header">
<div class="post-header-line-1"></div>
</div><p>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJSnpGaLNgqU0HcyLrH2atYdjgIf_hY9JfN2psidmnc2Vv-t4T8QuffVCHxlWQsL7PfhNytin1tawwVUG7JgrwWohLk7RcUaFxt42l0wGgynMmPOHNBwpHt3WBTJKOvKkn2bs-sI1CBefH/s1600-h/%E0%A4%AA.+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0+%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE.jpg"><img alt="" border="0" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5108913081628092562" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJSnpGaLNgqU0HcyLrH2atYdjgIf_hY9JfN2psidmnc2Vv-t4T8QuffVCHxlWQsL7PfhNytin1tawwVUG7JgrwWohLk7RcUaFxt42l0wGgynMmPOHNBwpHt3WBTJKOvKkn2bs-sI1CBefH/s320/%E0%A4%AA.+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0+%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE.jpg" style="cursor: hand; display: block; margin: 0px auto 10px; text-align: center;" /></a><br /><em>स्टुडियो मेँ चिँतन की मुद्रा मेँ पँडित नरेन्द्र शर्मा ~ </em><br />**************************************<br />जब
हम छोटे थे तब पता नहीँ था कि मेरे पापा जो हमेँ इतना प्यार करते थे,<br /> वे एक
असाधारण प्रतिभाशाली व्यक्ति हैँ, जिन्होँने अपने कीर्तिमान, स्वयं बनाये और वही पापा जी, हमेँ अपनी नरम हथेलियोँ से, ताली बजाकर, जिस वक्त स्वरचित गीत सुनाया करते थे तब हमें स्वर्गीय आनंद मिला करता था। हमारे पापा, श्री कृष्ण पर लिखा सुमधुर गीत गाया करते थे तो हम बच्चे आस पड़ौस के अन्य बाल गोपालों के संग उठ खड़े होते और नाचने लगते ! हमेँ नृत्य करता देख, पूज्य पापा जी हलके से मुस्कुराते और उनके सधे हुए, मीठे स्वर से यह सुन्दर कृष्ण गीत गाय करते थे ~~ <br /><span style="color: #cc0000;">"राधा नाचे कृष्ण नाचे,<br />नाचे गोपी जन !<br />मन मेरा बन गया सखी री, सुँदर वृँदावन !<br />राधा नाचे कृष्ण नाचे, नाचे गोपी जन!<br />
मन मेरा बन गया सखी री, सुंदर वृंदावन<br />
कान्हा की नन्ही उंगली पर नाचे गोवर्धन<br />
राधा नाचे कृष्ण नाचे, नाचे गोपी जन!<br />
मन मेरा बन गया सखी री सुंदर वृँदावन।</span><br /></p><div><span style="color: #cc0000;">श्याम सांवरे, राधा गोरी, जैसे बादल बिजली!</span></div><p><span style="color: #cc0000;">
जोड़ी जुगल लिए गोपी दल, कुञ्ज गलिन से निकली~ <br />
खड़े कदम्ब की छाँह, बाँह में बाँ भरे मोहन!<br />
राधा नाचे कृष्ण नाचे, नाचे गोपी जन !<br /></span>
<span style="color: #cc0000;"><br />
वही द्वारिकाधीश सखी री, वही नन्द के नंदन!<br />
एक हाथ में मुरली सोहे, दूजे चक्र सुदर्शन!<br />
कान्हा की नन्ही उंगली पर नाचे गोवर्धन!<br />
राधा नाचे कृष्ण नाचे, नाचे गोपी जन</span><br />
<br />
<span style="color: #cc0000;">जमुना जल में लहरें नाचें , लहरों पर शशि छाया!<br />
मुरली पर अंगुलियां नाचे , उंगलियों पर माया!<br />
नाचे गैय्याँ , छम छम छैय्याँ , नाच रहा मधुबन!<br />
राधा नाचे कृष्ण नाचे , नाचे गोपी जन!<br />
मन मेरा बन गया सखी री सुंदर वृंदावन</span><b><span style="color: #cc0000;"> </span><span style="color: #cc0000;"><br />~ पंडित नरेंद्र शर्मा</span></b></p><p><b><span style="color: #cc0000;"> </span></b>आज स्मृतियों के सुनहरे रुपहले पंखों के सहारे मैं, शैशव की इंद्रधनुषी आभा को पार करते हुए अपने बचपन के घर के उस कमरे में पहुँच रही हूँ जहां उस गीत को पापा जी जब गाया करते थे, तब शायद मेरी ऊम्र ४ या ५ बरस की रही होगी.... चित्र ~ वासवी ६ वर्ष की व मैं, लावण्या, ४ वर्ष की <br /></p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPFTkhPKKvfOkm9qfInYJV7qARrL7xfwZtTzOXH5oVbSZFJvCF2HpYtRZX85871ktANPd1YObJl4hHaE4L7g9Z-qRxwr4K1mmhXKXA4p-GdL6uVTpVrO0Xt6sdE-q7XeqifSbDBJyt9JsNt0QkJ8A61QykTfDMy3dWSnPrqJzXkx3r1enPgbQfN4_rjU8/s720/IMG_4534.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="720" data-original-width="448" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPFTkhPKKvfOkm9qfInYJV7qARrL7xfwZtTzOXH5oVbSZFJvCF2HpYtRZX85871ktANPd1YObJl4hHaE4L7g9Z-qRxwr4K1mmhXKXA4p-GdL6uVTpVrO0Xt6sdE-q7XeqifSbDBJyt9JsNt0QkJ8A61QykTfDMy3dWSnPrqJzXkx3r1enPgbQfN4_rjU8/s320/IMG_4534.JPG" width="199" /></a></div>पापा जी आकाशवाणी, विविध भारती के भीष्म पितामह बने कार्यक्रमोँ की
रुपरेखा तैयार करने मेँ स्टुडियो मेँ १८, १९ घँटोँ से ज्यादह, अपने साथीयोँ
के साथ काम किया करते थे। १९५६ से १९७१ तक वे आकाशवाणी से सँलग्न रहे। <br /><br />याद आता है जब
भी पापा जी कुछ लिख रहे होते माने साहित्य सृजन में संलग्न रहते, तब हमारी प्यारी अम्मा, सुशीला जी, हमेँ डाँटती और कहतीं, ~<br /> " शोर मत मचाओ शाँत रहो और अपना होम वर्क
करो " <p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiXSlOHrzVGuf2qSBRIOs3PiSlDRdfe-1vFkTsX3yucayUX5tvF_C-JN3PbsqTDaJPgekvT_2ln63zPOtAsLCbYt7vupT8iR79sdWRj2RkcarHOxfrWdoMd2sVYgCyeP1qI5Hmld6moyKKWzvRCp3QoVO9SH_ZW7Wr4JfZG3k7GjZI2rFGY2EKVFc6HPI/s856/IMG_3247.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="649" data-original-width="856" height="291" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiXSlOHrzVGuf2qSBRIOs3PiSlDRdfe-1vFkTsX3yucayUX5tvF_C-JN3PbsqTDaJPgekvT_2ln63zPOtAsLCbYt7vupT8iR79sdWRj2RkcarHOxfrWdoMd2sVYgCyeP1qI5Hmld6moyKKWzvRCp3QoVO9SH_ZW7Wr4JfZG3k7GjZI2rFGY2EKVFc6HPI/w383-h291/IMG_3247.JPG" width="383" /></a></div>बचपन के दिनों में, हमारी हिम्मत न होती कि हम पापा जी के सामने कभी रेडियो चलाते
..हाँ अम्मा,पापा जी बाहर जाते ही, हम बच्चे, <b><span style="color: #2b00fe;">रेडियो सीलोन से प्रसारित "बीनाका गीतमाला </span></b>" रेडियो स्टेशन लगा लेते और
खुश होते थे जब यह धमाकेदार गाना उस पर बजता था और घर पर अम्मा पापाजी की उपस्थिति नहीं हुआ करती थी तो हमारा जोश उमड़ घुमड़ पड़ता था ~~ रफ़ी सा'ब का स्वर <br /><p><span style="color: #cc0000;">" तीन कनस्तर पीट पीट कर गला फाड कर चिल्लाना, <br />यार मेरे मत बुरा मान ये गाना है ना बजाना है ...तीन कनस्तर .." ;-)</span><span style="color: red;"><br /></span>मुझे याद है कि, हम तीनों बहनें अपनी हथेलियां आगे फैला लेते और हाथ मिलाकर तालियां बजाने लगते थे जब 'तीन कनस्तर' शब्द सुनाई पड़ता था। <br /><span><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" data-navigation="server" href="https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fimg.sysnettechsolutions.com%2FWhat-is-Radio-Radyo-Nedir-EN.png&tbnid=DpOKhydxsE4SKM&vet=12ahUKEwic4NGA2eP_AhXvkokEHQSxBO8QMygcegUIARCNAg..i&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.sysnettechsolutions.com%2Fen%2Fwhat-is-radio%2F&docid=krgQ-sqFqgbjwM&w=740&h=500&q=%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A5%8B%20%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97&client=firefox-b-1-d&ved=2ahUKEwic4NGA2eP_AhXvkokEHQSxBO8QMygcegUIARCNAg" role="button" style="height: 180px;" tabindex="0"></a></span></p><div class="bRMDJf islir" style="background: rgb(152, 120, 82); height: 185px; margin-left: 39px; margin-right: 39px;"><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" data-navigation="server" href="https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fimg.sysnettechsolutions.com%2FWhat-is-Radio-Radyo-Nedir-EN.png&tbnid=DpOKhydxsE4SKM&vet=12ahUKEwic4NGA2eP_AhXvkokEHQSxBO8QMygcegUIARCNAg..i&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.sysnettechsolutions.com%2Fen%2Fwhat-is-radio%2F&docid=krgQ-sqFqgbjwM&w=740&h=500&q=%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A5%8B%20%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97&client=firefox-b-1-d&ved=2ahUKEwic4NGA2eP_AhXvkokEHQSxBO8QMygcegUIARCNAg" role="button" style="height: 180px;" tabindex="0"><img alt="What is Radio? | SYSNETTECH Solutions" class="rg_i Q4LuWd" data-ils="4" height="185" src="https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQ9M1IgfdnULKvt1zxSwb8OtFc52NQmZzI2yg&usqp=CAU" width="273" /><span style="color: red;"> </span><br /></a></div><p></p><p>जैसा
<b> रेडियोनामा </b>का लोगो है बिलकुल वैसा रेडियो हमारे घर पे भी था। <br />पूज्य पापाजी व अम्मा का घर ~~ <br /><br />घर के फर्श
की टाइल्ज़ का रँग एकदम टमाटर के लाल रँग जैसा चटख था जिस पे सुफेद और काले
छीँटे थे वैसा रँग आजतक किसी घर के फ़र्श का मैँने देखा नहीँ और जितना शोख
लाल रँग उस घर की जमीन का था वैसा ही लाल चटख प्यार की ऊष्मा से लबरेज़ माहौल खुशनुमा प्यार से भरा, छलकता हुआ माहौल भी पापाजी और अम्मा के उस घर में सदैव कायम रहता था। हमारे पापा अम्म्मा के घर के दरवाज़े सभी के लिये दिन रात, खुले रहते थे। भारत वर्ष की बडी बडी नामचीन हस्तियाँ, वहाँ मेहमान बन कर पधारा कर पधारा करते थे। जैसे यूसीफ अंकल याने मशहूर साइन कलाकार<b><span style="color: #cc0000;"> श्री दिलीप कुमार साहब।</span></b> उन्होंने एक बेशकिमती पर्शीयन कारपेट जो गहरे मैरून रंग की थी उसे तोहफे मेँ दी थी। वही दीवाने खास यानी कि, ड्राइंग रूम की शोभा बढ़ाया करते। वह ड्रॉइंग रूम पूज्य पापा जी का अध्ययन कक्ष था। वहीं उनकी खरीदी हुई असंख्य दुर्लभ पुस्तकें थीं। जिन्हें हमारी अम्मा झाड़ पोंछ कर, व्यवस्थित रखा करतीं। साथ विशुध्ध भारतीय
ढँग की बैठक भी सजाया करती थीँ मेरी अम्मा ! तीन बड़े ब,ड़े रुई से भरे गद्दों को करीने से लगाया जाता उन पर बीचों बीच, एक बड़ा सा गोलाकार मृदङ्गाकार तकिया और आस पास दो उसी आकार के लम्ब गोल गाव तकियेरखे रहते।<br /> चित्र : शास्त्रीय गायक श्री सुरेंद्र सिंह सचदेव जी डोगरी भाषीय कवयित्री पद्मा सचदेव जी के पति व पं. नरेंद्र शर्मा तखत के पास बैठे बतियाते हुए ~ <br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7ZInrRzkPgyc47lxdx6ZZWsLG63NGz8mhojmn3g9jJmIB1MXjFZ0MbbWf7FqgzWUCXdmZi_WPmGt95G8tnLhkeTH4fhaNEL6T2Gf5jDOQv8ynEPJdh7CxPovQGqkCJ18FQ92xquCuRCvucsPwZlsKaik2jVcP1d-3i341YIjrwit3KgtnUOkZh35dvD4/s720/4af18f19-d523-47fa-8109-24fefea249bf.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="502" data-original-width="720" height="223" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7ZInrRzkPgyc47lxdx6ZZWsLG63NGz8mhojmn3g9jJmIB1MXjFZ0MbbWf7FqgzWUCXdmZi_WPmGt95G8tnLhkeTH4fhaNEL6T2Gf5jDOQv8ynEPJdh7CxPovQGqkCJ18FQ92xquCuRCvucsPwZlsKaik2jVcP1d-3i341YIjrwit3KgtnUOkZh35dvD4/s320/4af18f19-d523-47fa-8109-24fefea249bf.jpg" width="320" /></a><br /> भारतीय क्रिकेट टीम के Selector & C.C.I
President मेरे पूज्य दादा<br /> <b><span style="color: #cc0000;">श्री श्री राज सिँह जी "डुँगरपुर " </span></b> कुँवर सा'ब भी आया करते थे। पूज्य दादा ने मुझे, एक वर्षगाँठ पर, उपहार में, हथेली जितना
छोटा सा एक ट्राँज़िस्टर रेडियो मेरी साल गिरह पे दिया था और कहा था,<span style="color: #cc0000;"> " Talents ! You must listen to my Expert comments during the Test match " ;-) (</span> वे मुझे टेलेन्ट्ज़ ही बुलाते थे और उलाहना देते थे कि मुझ मेँ बहुत सारे गुण तो हैँ परँतु मैँ उनका सद्`उपयोग नहीँ किया करती :-)<br /> सं. १९७० में भारत
सरकार ने अन्य दो, तकनीकी विशेषज्ञ व दो ईँजीनीयरोँ के साथ, पापा जी पंडित नरेंद्र शर्मा जी को जापान और
अमरीका की यात्रा पे भेजा।<br /><b> <span style="color: #2b00fe;">विविध भारती रेडियो</span></b> प्रोग्राम <span style="color: #2b00fe;"><b>" आकाशवाणी" </b></span>के अंतर्गत सुचारु रूप से चल रहा था। करोड़ों श्रोता अपने मनपसंद व अत्यंत लोकप्रिय रेडियो कार्यक्रम विविध भारती के विविध बहुआयामी कार्यक्रम जैसे चित्रहार, स्वर संगम, झरोखा, हवा महल, काब्य संध्या उत्यादि जैसे कार्यक्रमों का नामकरण किया तथा उनकी विशिष्ट रुपरेखा भी बनायी थी जो श्रोता वर्ग में अत्यंत लोकप्रिय हो चलीं थीं। भारत के कोने कोने से करोड़ों श्रोतागण जुड़ चुके थे। <br /></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimiV8TVC3ACPWKeic5RMdgdS-cLhEhcqCrPN5Rd7k05oCLlpureaEVO1qAXtaSEdFa3eMNPt9-OGjkUDk-940a1d8PltEy8JaA-bH8WPtjbTl8RLgL_oeJRheJPrr3K9eyOaQLkrKMJmbFltec-obZ6_YAodxiIwqchBXnPLa-v8QXVVmN3lxZ44VeshI/s1452/IMG_4454.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1451" data-original-width="1452" height="401" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimiV8TVC3ACPWKeic5RMdgdS-cLhEhcqCrPN5Rd7k05oCLlpureaEVO1qAXtaSEdFa3eMNPt9-OGjkUDk-940a1d8PltEy8JaA-bH8WPtjbTl8RLgL_oeJRheJPrr3K9eyOaQLkrKMJmbFltec-obZ6_YAodxiIwqchBXnPLa-v8QXVVmN3lxZ44VeshI/w401-h401/IMG_4454.JPG" width="401" /></a></div>अब सँचार माध्यम क्रान्ति के तहत, रेडियो, जो श्रव्य प्रधान माध्यम था, उस के साथ साथ सँचार क्रान्ति पटल पर अब दृश्य + श्रव्य प्रधान माध्यम <b><span style="color: #2b00fe;">टेलेविज़न </span></b>के रूप में जनता के समक्ष उभर रहा था। भारत सरकार का टेलीवीज़न के बारे मेँ जानकारी हासिल करना आवश्यक हो गया था। <br />चित्र ~ महानगर लॉस एंजिलिस, कैलिफोर्निया प्रांत अमरीकी भूखंड के पश्चिमी किनारे पर पं. नरेंद्र शर्मा शिप में <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgse0OkweBsot3qyHtnpkb6fVQ62i5mNCV62decCeoE2715bYxpG5sLeVswtZ0_LskFBzMrqstz126m0cTtumdX1S8rtcxMqZltwphB2OrlQPPhU8tj_AUerxfzK6GiFw0Katk0ny3IbmaJkYz2NLfCvRyeg7sy1CNyuRRvXVKMaxjgpAntsa8PVQhFnJ4/s4032/IMG_3008.HEIC" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="4032" data-original-width="3024" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgse0OkweBsot3qyHtnpkb6fVQ62i5mNCV62decCeoE2715bYxpG5sLeVswtZ0_LskFBzMrqstz126m0cTtumdX1S8rtcxMqZltwphB2OrlQPPhU8tj_AUerxfzK6GiFw0Katk0ny3IbmaJkYz2NLfCvRyeg7sy1CNyuRRvXVKMaxjgpAntsa8PVQhFnJ4/s320/IMG_3008.HEIC" width="240" /></a><br /> चित्र : अमरीकी टेलीविज़न स्टूडियो सी बी. एस. में भारतीय सरकार के प्रतिनिधि पंडित नरेंद्र शर्मा <br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgD-wCgW3ey9Yoo7ZXbbrNrVwnhXlnyRqI0uafiShoKBu67chqPD_-2oH8bhcZwAKy0TTJCzdThCjNSkNdbFUdgpqgZfLFfPacNbWBASNbaimJ_-DF24agvxEUN2piu_kT4k7yDH4UdSzIF31qkNjsI8Zks0yTUOA6l6HpFLtjbiBykdY5fP0uSFhBRHIo/s198/IMG_2233.JPG" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="198" data-original-width="180" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgD-wCgW3ey9Yoo7ZXbbrNrVwnhXlnyRqI0uafiShoKBu67chqPD_-2oH8bhcZwAKy0TTJCzdThCjNSkNdbFUdgpqgZfLFfPacNbWBASNbaimJ_-DF24agvxEUN2piu_kT4k7yDH4UdSzIF31qkNjsI8Zks0yTUOA6l6HpFLtjbiBykdY5fP0uSFhBRHIo/w364-h400/IMG_2233.JPG" width="364" /></a><br /><span><span style="font-size: small;"><br />इलेक्ट्रॉनिक्स और सूचना प्रौद्योगिकी मंत्रालय (Ministry of Electronics and Information Technology) </span></span><p><span><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" role="button" style="height: 180px;" tabindex="0"></a></span></p><div class="bRMDJf islir" style="height: 130px; margin-left: 23px; margin-right: 22px; margin-top: 25px;"><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" role="button" style="height: 180px;" tabindex="0"><img alt="Ministry of Electronics and Information Technology - Wikipedia" class="rg_i Q4LuWd" data-atf="true" data-deferred="1" data-iml="979" height="130" src="" width="392" /></a></div><span></span><p></p><p>जापन यात्रा के दौरान वहाँ के रेडियो कार्यक्रम संस्थान वालोँ ने एक बड़ा सुँदर ट्राँज़ीस्टर रेडियो जिसे व्यक्ति अपने संग ले कर कहीं भी ले जा सकता है और जो एक ही जगह पर सहित रेडियो के बजाय इस नाते अलग प्रकार की सुविधा प्रदान करता है वैसा नई ईजाद का ट्रांज़िस्टर रेडियो पूज्य पापा जी को गीफ्ट मेँ तोहफे में दिया था। मुझ से बड़ी मेरी बडी बहन (अब स्व. वासवी मोदी) और मैं मँझली लावण्या, जब हम, उच्च शिक्षा ग्रहण करते हुए विश्व विद्यालय माने कोलेज मेँ आ पहुंचे, तब तक, वासवी उसी ट्रांज़िस्टर से दिन भर गाने सुना करती
थी। मेरी आदत प्रिय वासवी से कुछ अलग है। मैँ जब भी रेडियो से या टेलेविज़न या किसी भी माध्यम से कोइ गीत सुनती हूँ तब मैं कोई अन्य काम नहीँ करती ! क्योंकि मेरा पूरा ध्यान गीत के बोल, सँगीत, उतार चढाव पे केन्द्रित रहता है और इसी कारण मुझे लाखोँ गीतोँ के बोल अक्सर याद रहते हैँ ..!! <br /> हमारे पूज्य पापा जी व हमारी प्यारी अम्मा के घर का रहन सहन बहुत ही सादा हुआ करता था। घर भर में फैली शाँति इतनी असीम हुआ करती थी कि, आप मान नहीँ ही सकते कि, बँबई जैसे महानगर व भीडभाड भरे उस विशाल जनसंख्या से दिनरात अविरल, अनवरत चल रहे उस बड़े शहर के एक भूभाग में, एक उपनगर खार के एक छोटे से घर मेँ आप बैठे हैँ और शोर शराबे से दूर सुकून पा रहे हैं। शायद यह
मेरी अम्मा की मेहनत व प्रेम का दर्पण था जो मँदिर जैसे उस पवित्र आवास के आसपास के वातावरण को,
ऐसी ऊर्जा दिया करता था। चन्दन, चमेली की सुगंध से महकती अगरबत्ती पूज्य पापाजी के अध्ययन खण्ड में सुवासित रहती घर के आसपास बगिया थी। उस बाग़ में, अम्मा के अथक परिश्रम से उपजे असंख्य सुगन्धि मनोरम पुष्प जैसे जुई, जाई, चमेली, मोगरा, गुलाब व गेंदा इत्यादि खिले रहते। ईमली,अमरुद, नारिकेल जैसे फलों से लदे पेड़ों से मुस्कुराते हुए उस बाग के सुगँधित फूलोँ से अम्मा घर के विभिन्न कक्ष सुसज्जित किया करतीं थीं। वह घर सदा महकता रहता थाबी और इसी घरके साथ,
भारत के सुप्रसिध्ध रेडियो प्रोग्राम आकाशवाणी के सभी कार्यक्रमोँ के नाम,
उनकी रुपरेखा व अन्य सारी बारिकियोँ को अँजाम देनेवाले पण्डित नरेन्द्र
शर्मा,रेडियो के जनक या भीष्म पितामह की यादेँ जुडीँ हुईँ हैँ मेरे लिये, जो आज भी वैसी ही फूलोँ की तरह महकतीँ हुईँ, तरोताज़ा हैँ ~~~~ <br />-- लावण्या</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgD-wCgW3ey9Yoo7ZXbbrNrVwnhXlnyRqI0uafiShoKBu67chqPD_-2oH8bhcZwAKy0TTJCzdThCjNSkNdbFUdgpqgZfLFfPacNbWBASNbaimJ_-DF24agvxEUN2piu_kT4k7yDH4UdSzIF31qkNjsI8Zks0yTUOA6l6HpFLtjbiBykdY5fP0uSFhBRHIo/s198/IMG_2233.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="198" data-original-width="180" height="198" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgD-wCgW3ey9Yoo7ZXbbrNrVwnhXlnyRqI0uafiShoKBu67chqPD_-2oH8bhcZwAKy0TTJCzdThCjNSkNdbFUdgpqgZfLFfPacNbWBASNbaimJ_-DF24agvxEUN2piu_kT4k7yDH4UdSzIF31qkNjsI8Zks0yTUOA6l6HpFLtjbiBykdY5fP0uSFhBRHIo/s1600/IMG_2233.JPG" width="180" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjicHIN-M3dzcm8u4NDYTz9AMX0my4f8zJltPxh_CodDCv2EkVP4C1NUiMkqc4Zm3-ABflIat4J3DbvxLN2m0jInVRg5u64-zX3cQJC4CoY-psXAW4k_Ffwz8rY3cmKxVX25V0uzGjKfrgh3mPOs7b4Yryee6PvIxAtWhgS7fIQND7xmuVsY3jF5Ua9pbM/s800/IMG_4040.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="578" data-original-width="800" height="297" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjicHIN-M3dzcm8u4NDYTz9AMX0my4f8zJltPxh_CodDCv2EkVP4C1NUiMkqc4Zm3-ABflIat4J3DbvxLN2m0jInVRg5u64-zX3cQJC4CoY-psXAW4k_Ffwz8rY3cmKxVX25V0uzGjKfrgh3mPOs7b4Yryee6PvIxAtWhgS7fIQND7xmuVsY3jF5Ua9pbM/w412-h297/IMG_4040.JPG" width="412" /></a></div><br />लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-70690151100822678152023-04-30T11:00:00.004-04:002023-04-30T11:00:47.412-04:00 ' परदेस : चुनौतियां एवं संभावनाएं ' संयुक्त गणराज्य अमेरिका से २१ सितम्बर, २०२१ <p><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"></span></span></b></span><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"> </span></span></b><br /></span></p><div class="gmail_quote"><div dir="ltr"><div><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;">संशोधित व्याख्यान </span></span></b>: <span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><b>२१ सितम्बर, २०२१ </b></span></span><br /><div class="gmail_quote"><div class="gmail_attr" dir="ltr"><span style="font-family: georgia,serif;"></span></div><div dir="ltr"><div data-smartmail="gmail_signature" dir="ltr"><div class="gmail_attr" dir="ltr"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">ॐ </span></b></span><br /><span style="font-family: georgia,serif;"></span></div></div><div class="gmail_quote"><div dir="ltr"><div><span style="font-family: georgia,serif;"></span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;">उपस्थित गणमान्य सभी को संयुक्त गणराज्य अमेरिका से ~~ <br /></span></span></b><div style="display: table-cell; padding-left: 5px; vertical-align: middle;">
<div style="padding-bottom: 3px;"><a class="image" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:Flag_of_the_United_States.svg" title="Flag of United States"><img alt=" " class="thumbborder" data-file-height="650" data-file-width="1235" height="66" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/125px-Flag_of_the_United_States.svg.png" width="125" /></a></div>
<div><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_the_United_States" title="Flag of the United States">Flag</a></div>
</div>
<div style="padding-bottom: 3px;"><a class="image" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:Greater_coat_of_arms_of_the_United_States.svg" title="Coat of arms of United States"><img alt=" " data-file-height="476" data-file-width="451" height="90" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Greater_coat_of_arms_of_the_United_States.svg/85px-Greater_coat_of_arms_of_the_United_States.svg.png" width="85" /></a></div><br /><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"></span></span></b> सादर नमस्ते 🙏 </span></span></b></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"> ' परदेस : चुनौतियां एवं संभावनाएं ' जैसे भौगोलिक एवं सामाजिक विषय पर <br /><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">विश्व के " सुपर पावर " अमेरिकी सन्दर्भ से मेरे विनम्र विचार प्रस्तुत हैं। <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: #cc0000;"><br />अमेरिका भूखंड का भौगोलिक स्थान </span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b><span style="color: #cc0000;">: <span style="color: blue;"><br /></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b><div><a class="image" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:USA_orthographic.svg"><img alt="Orthographic map of the U.S. in North America" data-file-height="551" data-file-width="551" height="220" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/USA_orthographic.svg/220px-USA_orthographic.svg.png" width="220" /></a></div></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;"> </span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;">पृ</span></span>थ्वी के उत्तरी गोलार्ध पर कनाडा और मेक्सिको के मध्य में अमेरिका भूखंड स्थित है। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"> </span></b></span></div><div><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"> </span></b></span></div><div><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">प्रत्येक व्यक्ति <span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">विश्व के</span></b></span> किस
देश में <span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">जन्म लेता है</span></b></span>, किस समाज में निवास करता है और वयस्क होने पर वह व्यक्ति कौन से क्षेत्र मेम और क्या कार्य करता है, तदनुसार <span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">जीवन </span></b></span>निर्वाह के आयाम निर्धारित होते हैं। प्रत्येक व्यक्ति, अपने देश का महत्वपूर्ण नागरिक है। </span><span style="color: red;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="font-family: georgia,serif;">व्यक्ति, समाज एवं देश इन तीनों के संयोग से ही स्वस्थ समाज निर्माण कार्य संभव होता है। </span></span></span><span style="font-family: georgia,serif;">व्यक्ति कहीं भी
रहे, जीवन में चुनौतियां आएंगी और संभावनाएं भी उसी प्रकार जीवन के उत्तर चढ़ावों के संग संग अवश्य उपस्थित होती रहेंगीं। <br /><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">भारतीयता ने हमें महामंत्र दिया</span></b></span></span></span></b></span></b></span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"> </span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">' वसुधैव कुटुंबकम ' <span style="color: #cc0000;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><i><br /></i></span></b></span></span></b></span></span></span></b></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><i>" अयं निजः परो वेति गणना लघु चेतसाम् ।</i></span></b></span></span></b></span></span></span></b></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b><div><span style="color: #cc0000;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><i>उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्<wbr></wbr>बकम ॥</i> (महोपनिषद्, अध्याय ४, श्लोक ७१) "</span></b></span></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"></span></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><dl><dt><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><i>अर्थ - यह अपना बन्धु है और यह अपना बन्धु नहीं है, इस तरह की सोच छोटे
चित्त वाले लोग करते हैं। उदार हृदय वाले लोगों के लिए, सम्पूर्ण धरती और विश्व एक
परिवार है। </i>यह मंत्र हमें सिखाता है कि, सम्पूर्ण विश्व, मनुष्य का बृहद परिवार है। इस समन्वयकारी, शांति व सौहार्दपूर्ण संदेश के विपरीत </span></b></span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;">सदियों
से, सत्ता व धरा के अधिग्रहण के लिए , विभिन्न कौमों में विभिन्न देशों की भूमि के अधिग्रहण के लिए खूंखार और खूनी लड़ाईयां लड़ीं गईं हैं। हम यह
कदापि न भूलें कि जिस अन्न के बिना मनुष्य जीवित नहीं रहता, वह अन्न, धरती
माता का प्रसाद है। वीरभोग्या वसुंधरा ' कृतज्ञता ' रूपी सद्गुण से ही
हरी भरी रहती है। हमारे वन, वृक्ष एवं हरियाली, धरती माता की उर्वरता के सजग
प्रहरी हैं। </span></span></span></b></dt><dd><span style="color: blue;"><br />अब भारत </span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">से अमेरिका आये भारतीय प्रवासी की परिसतिहिति से हम परिचित हो लें ~ </span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">अमेरिका आये भारतीय प्रवासी को अमेरिका में <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: #cc0000;">'इमिग्रंट या फॉरेन बोर्न 'कहते हैं। <span style="color: blue;">मतलब वह </span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">व्यक्ति जिन्होंने अमेरिकी धरा पर जन्म नहीं लिया </span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b> <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">बल्कि जो परदेस से अमेरिका आये हैं </span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">और इस कारण वे ' इमिग्रंट ' हैं । </span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b><br /></span></span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"></span></span></span></b><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"> भारत में उसी व्यक्ति को <span style="color: #cc0000;">'नॉन रेजिडेंट इंडियन या NRI</span> ' कहते हैं। मतलब, वह भारतीय व्यक्ति, जो अब <b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">भारत में </span></b>नहीं बल्कि परदेस का निवासी है। <br /></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"></span></span></b></span></b></span></span></span></b></dd><dd><div style="text-align: left;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">सन् १९४६ - year - 1946</span> में पारित हुए <span style="color: #cc0000;">'<span style="line-height: 14.9333px;"> </span><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=http://en.wikipedia.org/wiki/Luce%25E2%2580%2593Celler_Act_of_1946&source=gmail&ust=1682948685650000&usg=AOvVaw2BqBw1ZPkjL8HNVvmJ2t0B" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Luce%E2%80%93Celler_Act_of_1946" style="background-image: none; line-height: 14.9333px; text-decoration: none;" target="_blank" title="Luce–Celler Act of 1946">Luce–Celler Act</a> ' </span>के
बाद 100, सौ, भारतीय मूल के लोग प्रतिवर्ष, अमेरिका में स्थायी हो सकते
हैं यह प्रावधान अमेरिकी सरकार द्वारा पारित किया गया था। <br /></b></span></div></dd><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><div style="text-align: left;"><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: #cc0000;"> सन २०२०</span> की सरकारी जनगणना के आधार पर <span style="color: #cc0000;">4 . 8 </span>मिलियन भारतीय मूल के अमेरिकी निवासी भारतीयों का विशाल आंकड़ा दर्ज हुआ है। इक्कीसवीं
शताब्दी के आरम्भ में, आज अमेरिका के सभी ५२ प्रांतों में, भारतीय मूल के लोग बसे हुए हैं।</span></b><b><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"> </span></b></div></span></span></b></span></b></span></span></span></b></dt><dd><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>भारतीय मूल के लोगों के <span style="color: #cc0000;">स्थानांतरण </span>पर जो रिसर्च हुई है उस के अनुसार, <br /> प्रवासी भारतीय, तीन विशिष्ट लहरों में अमेरिका आये। </b><b><span style="color: #cc0000;"></span></b></span></dd><dd><div style="text-align: left;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">पहली लहर </span>~ <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">सन् १९६५ ~ </span></span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b></b></span><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">सबसे
पहले, <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">Immigration and Nationality Act के पास होने के बाद</span></span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b> अमेरिका में स्थायी रूप से रहने आये वे भारतीय मूल के व्यक्ति, <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">उच्च शिक्षा प्राप्त वर्ग से थे। जैसे वैज्ञानिक, डाक्टर और इंजीनियर इत्यादि । <br /></span></span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b></span></span></b><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;">दूसरी लहर</span> ~ सन १९८० : अब, स्थायी हुए भारतीय प्रवासी के रिश्तेदार, या उनके परिवार से संबंधित भारतीय प्रवासी अमेरिका आ कर बसने लगे थे। </span></span></b></div></dd><dd><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;">तीसरी लहर</span> ~ सन १९९० तक कंप्यूटर का आविष्कार हो चुका था। विश्व के समक्ष Y2K
- समस्या उपस्थित हुई थी। उस वक्त एक आशंका थी कि, ३१ दिसंबर सन १९९९की रात्रि के १२ बजे के बाद, पूरी दुनिया के कंप्यूटर काम करना बंद कर देंगे। दुनिया भर
के कमप्यूटर जिस प्रोग्राम पर काम कर रहे थे उसमें ३१ दिसंबर
सं १९९९ के बाद की कोई तारीख थी ही नहीं ! लिहाजा कम्प्यूटर द्वारा इसको बदल
पाना लगभग असंभव माना जा रहा था। इस समस्या से सबसे बड़ा नुकसान बैंकिंग,
साइबर सिक्योरिटी को होने की आशंका जताई जा रही थी। इस वायटू के संकट को
'मिलियन बग 'भी कहा गया, क्योंकि दुनियाभर के कम्प्यूटर में
तारीख को लेकर 'बग' या व्यवधान होने की आशंका थी। दुनियाभर की सरकारों ने इस समस्या से निपटने
के लिए अरबों डॉलर खर्च किए।</span></span></b><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"> आई.ए.एस. इन्फोटेक ने इस समस्या के समाधान के लिए एक ब्ल्यू चिप सूची तैयार
की। दुनिया की अधिकतर कंपनियों ने इस समस्या से छुटकारा पाने के लिए
भारत की सॉफ्टवेयर कंपनियों की मदद ली थी और समस्या से छुटकारा दिलाकर
भारतीय विशेषज्ञों ने दुनिया की एक विकट समस्या को सुलझाया । </span></span></b><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">उस अर्से में 100,000 हंड्रेड थाउजेंड =१ लाख computer specialists, अमेरिका <span style="color: #cc0000;">H-1B visa program</span>
के अंतर्गत अमरीका आये। वे अपने 'स्किल' माने कौशल के कारण अमरीका आये। अपने विषय में
निष्णात, इन पढ़े लिखे भारतीयों को, अन्य देशों से, <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">अमेरिका </span></span></b></span></span></b></span></b></span></span></span></b>आये, इमिग्रैंट के तौर
पर, जो आये हुए थे, वे अधिकाँश भारतीय कुशल आगंतुकों के मुकाबले में, कम शिक्षित या उच्च शिक्षा विहीन थे। अपने कंप्यूटर क्षेत्र कौशल के कारण, अन्य देशों से आये आगंतुकों के मुकाबले,
भारतीय इमिग्रैंट को अधिक सफलता मिली। कहते हैं व्यक्ति सफलता की सीढ़ियां, धीरे धीरे, एक एक
पग ऊपर बढ़ाते हुए, सीढ़ियां चढ़ते हुए, वे ऊपर सफलता के शिखर की ओर आहिस्ता आहिस्ता, ऊंचे उठते हैं। किन्तु उच्च
शिक्षित भारतीय प्रवासी, अपने विषय में निपुण थे। वे, सीढ़ियां नहीं चढ़े बल्कि वे तेज गति से <b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">सफलता के शिखर की तरफ बढे और सफलता के शिखर पर जा पहुंचे ! </span></span></b></span></span></b></dd></dl></span></span></b></span></b></span></span></span></b><div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">प्रश्न : ' ग्रीन - कार्ड ' </span>क्या है ? या lawful permanent residence (LPR status =is also known as getting a green card) <br /></b></span></div><div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b> </b></span></div><div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>उत्तर
: जब भारतीय व्यक्ति कुछ समय के लिए अमेरिका में स्थायी रूप से रहने लगता
है तब अमेरिकी प्रशासन द्वारा उन्हें जिस कार्यक्षेत्र में वे कार्यरत हैं उस जॉब के जरिए व्यक्ति को
' ग्रीन - कार्ड ' दिया जाता है जिस के कारण उस व्यक्ति को अमेरिका में निवास करने की सुविधा प्राप्त हो जाती है। <br /></b></span></div><div><div><div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><br /></b></span></div><div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>भारतीय
मूल के लोग या तो विद्यार्थी के रूप में अमेरिका आते हैं या उनकी
शिक्षा पर आधारित कार्यक्षेत्र में कार्यकर्ता के रूप में उनका अमेरिका आगमन संभव होता है। </b><br /><b>यदि आप विद्यार्थी हैं, तब सबसे पहले आप सावधानी पूर्वक अपने पासपोर्ट तैयार करें। अमेरिका के किस
विद्यालय में आप पढ़ाई करना चाहते हैं, उस का निर्णय लें व उक्त विद्यालय द्वारा आप के बारे में वे कौन से प्रश्न पूछते हैं उन विषयों की जानकारियां एकत्रित करें तथा उन के द्वारा पूछे गए, आप से सम्बंधित किन विषयों के बारे
में यह प्रश्न हैं, उनके उत्तर एकत्रित करें। विविध जानकारी एकत्रित कर लें।</b></span><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">उस के बाद ही, आप आगे बढ़ें। सुविधा के लिए निम्न <b>लिंक प्रस्तुत है ~ लिंक ~</b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></div><div><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b> <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.y-axis.com/visa/study/usa/&source=gmail&ust=1682948685650000&usg=AOvVaw2og6CNdLUSyXSlyw5Ybv24" href="https://www.y-axis.com/visa/study/usa/" target="_blank">https://www.y-axis.com/visa/<wbr></wbr>study/usa/</a></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></div><div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b> </b></span></div><div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>चित्र - अमरीका में अमरीकी गणतंत्र दिवस जुलाई ४ के दिन कुछ भारतीय मित्र एकत्रित </b><br /></span><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiemBtIIBfptgLaM0sq3GPgzDSG6qbfzKPqfv5PruZXFIYK48pJicdFTPv3j0hemsWp1O8ztpMhBAfgflJa72PHmbLjygBUbADxltxBhcoKlwZvPHe2kJmdJ5tniC2YjMNSJfw5cOQGO4jFPwsUcpwF8NkgJcJJKQlk92cwqsuH5tNTXKcYzBaZbWhJ/s5472/DSC02516.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3080" data-original-width="5472" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiemBtIIBfptgLaM0sq3GPgzDSG6qbfzKPqfv5PruZXFIYK48pJicdFTPv3j0hemsWp1O8ztpMhBAfgflJa72PHmbLjygBUbADxltxBhcoKlwZvPHe2kJmdJ5tniC2YjMNSJfw5cOQGO4jFPwsUcpwF8NkgJcJJKQlk92cwqsuH5tNTXKcYzBaZbWhJ/s320/DSC02516.JPG" width="320" /></a><br /></div></div></div><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><dl><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading">अमेरिकी
सरकारी नीतियों में प्रत्येक चुनाव परिणामों के बाद जो सत्तारूढ़ दल होते
हैं उनकी विचारधारा के अनुरूप, सामाजिक एवं न्यायिक क्षेत्रों में बदलाव
आते हैं। <i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"> अमेरिका <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">विविध क्षेत्रों में </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b>रिसर्च और नवीन आविष्कारों पर अत्यधिक खर्च करता है।</span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"> </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading">उन
कार्यक्षेत्रों में, तथा स्वास्थ्य से जुडी व अन्य उपचार सेवा जैसे
क्षेत्रों में हमेशा काम मिलता रहता है तथा आगे के समय में, भविष्य में भी मिलता ही रहेगा। इसी कारण, <br />' हेल्थ
एन्ड ह्यूमन सर्विसेज़ ' <i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">इन
'जॉब सेक्टर को ' रिसेशन प्रूफ वर्क सेक्टर ' कहा जाता है मतलब इन
कार्यक्षेत्रों में आगामी लम्बे समय तक कार्यकर्ताओं की मांग बानी रहेगी और इन
में unemployment या मंदी नहीं आएगी । ऐसा वित्त वाणिज्य प्रबंधन निष्णात की धारणा हैं। <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt>विषय : Dignity of Labor :<i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">अमेरिका
में किसी भी क्षेत्र में कार्यरत सभी कार्यकर्ता को, सम्मान भरी दृष्टि
से देखा जाता है। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: #cc0000;">प्रश्न : " हाई -पे - स्केल की संभावना " किस क्षेत्र में है ?<br />उत्तर : </span>यदि आप डॉक्टर, इंजीनियर, नर्सिंग या आईटी जैसे कार्य
क्षेत्रों से जुड़े हों तब उच्च वेतन स्तर की
संभावना रहती है। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><br /></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">अमेरिका या परदेस आये उच्च शिक्षित व्यक्ति के
स्वदेश माने भारतवर्ष को छोड़ देने पर, भारत की क्षति हुई हो ऐसा महसूस होता
है। इस प्रक्रिया को <span style="color: #cc0000;">' ब्रेन - ड्रेन ' </span>कहते
हैं। <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">किन्तु, कई अमेरिका में निवास कर रहे भारतीय मूल के लोगों को, भारत
वर्ष के लिए डॉलरों से सहायता भेजने के उदाहरण भी अक्सर चर्चित हुए हैं। जब अमरीका डॉलर कमानेवाले इमिग्रैंट भारतीय , भारत देश को अपने कमाई से धन - राशि भेज देते हैं तब इसे <span style="color: #cc0000;">"रेमिटेंस </span>" कहते हैं। <span style="color: #cc0000;">वर्ल्ड बैंक द्वारा की रिसर्च के अनुसार</span>,<b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"> विविध बैंक कार्य प्रणाली द्वारा, पिछले एकाध वर्ष में - </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><span style="color: #cc0000;">$83.1 billion डॉलर </span> की धनराशि भारत पहुँची है। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">कई बार इन्हीं इमिग्रैंट व्यक्ति द्वारा <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">महत्वपूर्ण तकनीकी सहायता </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b>भारत वर्ष को उपलब्ध हुई है। <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">जब ऐसा होता है तब इसे '<span style="color: #cc0000;"> ब्रेन - गेन ' </span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b>या '<span style="color: #cc0000;"> ब्रेन - सर्कुलेशन ' </span>कहते हैं तथा इस पद्धति का थाईलैंड जैसे देश ने सफल प्रयोग किया है। <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><br /></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">अमेरिकी
आज विश्व का सिरमौर देश है। विविध प्रकार के छोटे मोटे, कामकाज आज भी आम जनता के लिए उपलब्ध हैं। <br /> भारत से आये कई व्यक्ति जो अधिक पढ़े लिखे न थे, उन्होंने <span style="color: #cc0000;">होटल और मोटेल </span>
<span style="color: #cc0000;">बिज़नेस</span> में जिस कुशलता से जीवन निर्वाह के <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">रास्ते
अपनाये वे <span style="color: #cc0000;"> 'अमेरिकी सक्सेस स्टोरी ' </span>के उदाहरण हैं । वैसे ही '<span style="color: #cc0000;"> गैस -
स्टेशन</span> ' के साथ लगे <span style="color: #cc0000;">' कन्वीनियंस स्टोर ' </span>जैसे - ९ - ११ जैसे स्टोर, इसे भी
कई <span style="color: red;"><span style="color: #cc0000;">भारतीय कर्म वीरों ने</span> </span>अपना <span style="color: #cc0000;">'अमेरिकी ड्रीम '</span> बना कर, जीवन में, अपने लिए , अपने परिवार के लिए सफलता प्राप्ति का स्वप्न साकार किया है। उनके जीवन में जो <span style="color: #cc0000;">चुनौतियां </span>आईं, उन्हें इन वीर एवं कर्मठ भारत पुत्रों ने, <span style="color: #cc0000;">'संभावना ' </span>में बदल दिया और सफलता प्राप्ति हासिल की है। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><br /><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">आज के अमेरिका में रोज के जीवन की ऐसी स्थिति है कि अमेरिकी भूखंड के सभी प्रांतों में भारतीयों को रोज के खानपान के विपुल </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b>साधन सुलभ हैं व <b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">सर्वत्र उपलब्ध हैं। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b> <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><br /><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">संयुक्त
गणराज्य अमेरिका, व्यक्ति स्वातंत्र्य का प्रबल हिमायती है। किन्तु
अमेरिकी जीवन शैली <span style="color: #cc0000;">' एंग्लो सेक्सन ' </span>माने
ख्रिस्ती धर्म की आधारशिला पर
पनप कर, आबाद हुई और टिकी हुई है। अतः उसी धर्म का सम्पूर्ण अमरीका में वर्चस्व- सा है। यह बात भी
यहां रहनेवाले के लिए शीघ्र ही, सुस्पष्ट हो जाती है। वैसे अमेरिका में धार्मिक
स्वतंत्रता तो है किन्तु यहाँ अमेरिका का अपना 'कल्चर' है, सामाजिक रहन सहन है जो सर्वत्र दिखलाई
पड़ता है। <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"> भारतीय मूल के
लोग, अपने धार्मिक एवं पारिवारिक उत्सव एवं त्योहारों को भारतीय जन, निजी
तौर , अपने परिवार एवं मित्रों के संग मिलजुल करमनाते हैं। <i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><br />जीवन
यापन की आपाधापी में, भारत माता के बालक, दुनिया के सात समंदर पार कर के,
विभिन्न प्रदेशों में जा बसे हैँ ! परन्तु भारतीय जन जहां कहीं भी रहते
हों वे, </span></i><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;">अपने
त्योहारों को मनाते समय, अपनी जननी जन्मभूमि - भारत भूमि से सीधा संबंध
स्थापित कर लेते हैँ। कई प्रमुख अमेरिकी शहरों में भारतीयों ने अनेक
दर्शनीय मंदिर, व कम्युनिटी सेंटर बनाये गए हैं। यहां विशेष त्यौहार, उत्सव मनाये जाते हैं कई विशिष्ट सेवाएं भी उपलब्ध हैं <br /></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;">जैसे वृद्ध भारतीयों के लिए स्वास्थ्य या मनोरंजन से जुडी गतिविधियां। <br /></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">अमेरिकी राष्ट्र व समाज व प्रजा - राष्ट्रीय स्तर पर, १० विशिष्ट दिवसों को छुट्टी मनाते हैं। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">१ - जनवरी १ - नया साल <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">२ - जनवरी १८ - अश्वेत लोकनायक मार्टिन ल्युथर किंग स्मृति दिवस <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">३ - फरवरी १५ - प्रेसिडेंट दिवस <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">४ - मई ३१ - मेमोरियल दिवस <span>- अमेरिकी सैन्य कर्मियों को सम्मान और शोक मनाने</span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span>५ - जून १८ - १९ - <span>अमेरिका में अफ्रीकी-अमेरिकी दासों की मुक्ति के उपलक्ष्य में <br /></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span>६ - जुलाई ४ - संयुक्त गणराज्य अमेरिका का <span> स्वतंत्रता दिवस <br /></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span><span> ७ - सितम्बर ६ - श्रमिक मान दिवस - लेबर डे <br /></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span><span>८ - अक्टूबर - ११ - कोलम्बस दिवस <br /></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span><span>९ - नवम्बर ११ - वेटरन्स डे - <span>सैन्य दिग्गजों को सम्मानित करने के लिए <br /></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span><span><span>१० - नवम्बर २५ - थैंक्सगिविंग डे - कृतज्ञता ज्ञापन दिवस <br /></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span><span><span>११ - दिसम्बर २५ - क्रिसमस -माने - बड़े दिन या - नाताल की छुट्टी <br /></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span><span><span>१२ - दिसम्बर ३१ - साल का अंतिम दिन <br /></span></span></span> </span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><br /></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i>प्रत्येक व्यक्ति के लिए निज उन्नति और व्यक्तित्व
विकास की डोर, व्यक्ति के अपने हाथों में होती है और प्रत्येक व्यक्ति के <i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">जीवन निर्वाह के संसाधनों का सफलता का पैमाना, उस व्यक्ति की कुशलता किस क्षेत्र में है इस पर अधिकांश निर्धारित है। <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">भारतीय
मूल के प्रवासी भारतीय या इमिग्रैंट अधिकांश उच्च शिक्षित हैं तथा सभी देश
से आये अन्य लोगों में सबसे संपन्न होने में सफल हुए हैं। <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><br /><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">जीवन
स्वयं एक चुनौती है। यदि आप अपना देश छोड़ कर, अपना जीवन परदेस में बिताना
चाहते हैं तब हर प्रकार के नवीन अनुभव से सीखने के लिए तैयार रहना आवश्यक
है।<br />नए देश में जो भी अनुभव हों उन्हें हिम्मत और साहस के साथ स्वीकारना
चाहिए। <br />तब संभावनाओं के द्वार प्रशस्त हो जाते हैं और आगे बढ़ने की राह दिखाई
देती है। <br />उस नयी राह पर चल कर सफलता हासिल की जा सकती है। </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><br /><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">अमेरिका
भूखंड पर न्यूयॉर्क, शिकागो, सान - फ्रांसिस्को, डलास, वॉशिंग्टन,सानोज़े,
<br />लॉस - एंजिलिस, ह्युस्टन ,अटलैंटा, फ़िलाडेल्फ़िया इन महानगरों में भारतीयों
की बस्ती सर्वाधिक संख्या में है। प्रस्तुत हैं ,अमेरिकी जीवन शैली की झांकी इन कहानियों में ~ <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">१) <br />लिंक ~</span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i>वीकेंड डिनर पार्टी / सप्ताहांत में शाम की दावत
<i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.lavanyashah.com/2013/05/blog-post.html&source=gmail&ust=1682948685652000&usg=AOvVaw3K_qVvu1Ks81jd_vk3HxPx" href="https://www.lavanyashah.com/2013/05/blog-post.html" target="_blank">https://www.lavanyashah.com/<wbr></wbr>2013/05/blog-post.html</a></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"> २) </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">लिंक : </span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i>३ ऐवरेज अमेरिकन टीनएजर्स की कहानी :<br /> Ronnie रौनी , Raj राज़ और Radha राधा
<i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;">~ <br /></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.lavanyashah.com/2018/02/ronnie-raj-radha.html&source=gmail&ust=1682948685652000&usg=AOvVaw06o_dtZ6V3Dgkjim9lGsFD" href="https://www.lavanyashah.com/2018/02/ronnie-raj-radha.html" target="_blank">https://www.lavanyashah.com/<wbr></wbr>2018/02/ronnie-raj-radha.html</a></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><br /><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.lavanyashah.com/2018/02/ronnie-raj-radha.html&source=gmail&ust=1682948685652000&usg=AOvVaw06o_dtZ6V3Dgkjim9lGsFD" href="https://www.lavanyashah.com/2018/02/ronnie-raj-radha.html" target="_blank"><br /></a></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: #cc0000;">चुनौती </span>: एक गंभीर मुद्दा है भेदभाव का सामना करना ~ अमेरिका में आये कई भारतीयों को इस गंभीर समस्या - ' डिस्क्रिमिनेशन ' मतलब 'भेदभाव' का सामना करना पड़ता है<span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"> प्रस्तुत है, कार्नेगी संस्था द्वारा किया भेदभाव के बारे में किया गया सर्वे ~ लिंक ~<br /> <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.youtube.com/watch?v%3DBT_o2PZ_t68%26t%3D168s&source=gmail&ust=1682948685652000&usg=AOvVaw1dk0VywbH7K0XYZMurZ_wz" href="https://www.youtube.com/watch?v=BT_o2PZ_t68&t=168s" target="_blank">https://www.youtube.com/watch?<wbr></wbr>v=BT_o2PZ_t68&t=168s</a></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><br /></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><br /></dt><dt>अमेरिका में भारतीयों के प्रति ' हिंसा ' के कठिन हादसों की करुण कथाएं भी घटी हैं। <br /></dt><dt>वायोलन्स के किस्से स्कूल, कॉलेज, पोस्ट ऑफिस तथा अन्य किसी भी स्थान पर, कहीं
भी, घट सकते हैं। निजी हथियार रखना यह अमेरिकी मूलभूत हक्क में से दूसरे
स्थान पर अमरीकी नागरिको को मिला मूलभूत हक्क है। अतः यहां अमरीका में रहते हुए प्रत्येक भारतीय इमिग्रैंट को सावधान रहना भी आवश्यक होता है। <br /></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b><br /></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>कोविड
महामारी से वैश्विक परिस्थितियों में अत्यंत भीषण सामाजिक एवं अन्य सभी
क्षेत्रों में पहले कभी ना हुए हो, ऐसे बदलाव उपस्थित हुए हैं। जिन के
कारण डॉक्टर, वैज्ञानिक शोधकर्ता, विशेषज्ञ सभी त्रस्त हैं। अभी
इस महामारी से उभरने के आसार नज़र नहीं आते। अत: सभी को सुरक्षित रहने
के हर संभव प्रयास करते हुए आत्म सुरक्षा पर ध्यान केंद्रित रखना होगा। <br /></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>ईश्वर से
प्रार्थना है कि विश्व में सुख शांति हो स्वास्थ्य लाभ हो ! <br /></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>' सर्वे
भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामयाः। ' </b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>अमरीकी गणराज्य, </b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b>ओहायो प्रांत के सिनसिनाटी शहर से मैं, लावण्या शाह </b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i><span><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYyPC_QvPj97xDRx3aKQVk1Xiq_tgqR-Vmm4JbPJeOlE5hy3QizLRAFF_IAxRsELU_mq-LNmG1RTSvf5lzuzt5THkXCMHQJix-4-HQ1oLr33exZFPIMBrkR5uJGzGf55lqak4aIr1QbFqgW8xTA6siuny2Jd1n3MtZVpQc2s3fepkSFdHojqoUB8Tx/s3309/9D7742F3-98A9-421E-B9B4-E352F0A88F49_1_201_a.heic" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2791" data-original-width="3309" height="270" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYyPC_QvPj97xDRx3aKQVk1Xiq_tgqR-Vmm4JbPJeOlE5hy3QizLRAFF_IAxRsELU_mq-LNmG1RTSvf5lzuzt5THkXCMHQJix-4-HQ1oLr33exZFPIMBrkR5uJGzGf55lqak4aIr1QbFqgW8xTA6siuny2Jd1n3MtZVpQc2s3fepkSFdHojqoUB8Tx/s320/9D7742F3-98A9-421E-B9B4-E352F0A88F49_1_201_a.heic" width="320" /></a></span></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;"><span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b>अब आप से आज्ञा लेती हूँ। जय हिन्द * वन्दे मातरम् 🙏</b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt><dt><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><b><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><div role="heading"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><i><span style="color: blue;"><span style="font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif; font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,"Times New Roman",serif; line-height: 20.8px;"><i><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span style="font-size: small;"><span style="color: blue; font-family: Georgia,Times New Roman,serif;"><span><span style="line-height: 28.48px;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia",serif;">~लावण्या </span></span></span></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></div></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></b></span></span></span></span></i></span></span></i></span></span></i></span></span></b></dt></dl></span></span></b></span></b></span></span></span></b></div></div></div></div></div></div></span></div></div></div><p></p>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-76915544002630790372022-11-04T22:47:00.000-04:002022-11-04T22:47:01.811-04:00 गोस्वामी तुलसीदास - रत्नावली <p> <span style="color: red;"><b>गोस्वामी तुलसीदास - रत्नावली </b></span><br /></p><div dir="ltr"><b><span style="color: black; font-family: georgia, serif;">ॐ </span></b><br /></div><div><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><b>आकाश
सर्वत्र व्याप्त है। परमात्मा ईश्वर इस विराट ब्रह्माण्ड के अणु, अणु में
व्याप्त है। ईश्वर निर्मित समस्त ब्रह्माण्ड में, ईश्वरीय </b><b>सत्ता
प्रसारित है। अनादि काल से महाविस्फोट, संवर्धन, तथा अंत में प्रलय की
प्रक्रिया - आदि से अंत तक का यह खेल युगों युगों से जारी है। महाकाल
निर्मित </b><b>समय की अगाध जलधारा की अस्थिरता के मध्य, कुछ ऐसे विरल </b></span><b style="color: black; font-family: georgia,serif;">व्यक्ति जन्म लेते हैं जो अपना विशिष्ट स्थान बना कर, संसार में, अजर अमर हो जाते हैं। </b></div><div><b style="color: black; font-family: georgia,serif;">ईश्वर स्वयं मनुज देह धर </b><b style="color: black; font-family: georgia,serif;">कर श्रीराम स्वरूप में, भारत की पावन भूमि पर अवतीर्ण हुए। उनकी गाथाएं अमर हो गईं। </b><b style="color: black; font-family: georgia,serif;">भारतीय प्राचीन काल में हुए, संस्कृत के प्रकांड विद्वान, देववाणी संस्कृत भाषा में रचित ' रामायण ' ग्रन्थ के </b><b style="color: black; font-family: georgia,serif;">अमर रचनाकार, वाल्मिकी ऋषि की पावन स्मृति के साथ साथ, मध्ययुगीन भारत में </b><b style="color: black; font-family: georgia,serif;">जन्मे, ' राम चरित मानस ' के अमर रचनाकार, गोस्वामी तुलसीदास जी की स्मृति अनायास हो आती है। </b></div><div><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><b>भारतवर्ष इस पृथ्वी पर स्थित एक </b><b>अद्भुत </b><b>भूमि खंड है। इस महान देश में कवि पूजित होते हैं </b><b>तथा कवि की अमर कृति के महानायक श्रीरामचन्द्रजी भी सविनय पूजे जाते हैं। </b></span><b><span style="color: black; font-family: georgia, serif;">गोस्वामी तुलसीदास जी का परिचय : </span></b></div><div><div><div align="center" style="box-sizing: border-box; font-size: 13px;"><div style="box-sizing: border-box;"><div style="box-sizing: border-box; margin: 20px auto; max-width: 280px;"><img alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhvLthU0FSMjf5CruYxwbItD0jF9ggCA1YW6hPWQPeXKyzywt7nQAa-kWzQ6-IT6JO8Eu3ovg1qjN8haum-_UaWYkfAZlSEsoYCRhfKZ93nPocgq2xv3YsTQfaJ226gIL2FFCwLGk75Sx4tnZF0Y-hhDigldF3SeTskyUpuloRZ1Gc=s0-d-e1-ft" style="border-radius: 50%; border: 3px double; box-sizing: border-box; display: block; height: auto; margin: 0px auto 10px; max-width: 200px; vertical-align: middle; width: 200px;" /></div></div></div><p style="box-sizing: border-box; margin: 2px 0px 5px; padding: 0px;"><i><b><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="box-sizing: border-box;">जन्म तिथि : </span>१५५४ -- </span><span style="color: black;"><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="box-sizing: border-box;">जन्म स्थान : </span></span><span style="font-family: georgia,serif;">राजापुर,बांदा -- </span></span><span style="box-sizing: border-box; color: black; font-family: georgia,serif;">पुण्य तिथि : </span><span style="color: black; font-family: georgia,serif;">१६२३ </span></b></i></p><i><b><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: center;"><div style="text-align: left;"> <span style="text-align: justify;">पंद्रह सै चौवन विषै, कालिंदी के तीर,</span></div></span><span style="text-align: justify;"><div style="text-align: left;"> सावन सुक्ला सत्तमी, तुलसी धरेउ शरीर ।</div></span></span></b></i></div><div><div><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"> </span><span style="color: black; font-family: georgia,serif;">गोस्वामीजी सरयूपारीण ब्राह्मण कुल उत्पन्न बस्ती जनपद के गाना के मिश्र थे। </span></div><div><span style="color: black; font-family: georgia,serif;">उनके प्रपितामह </span><span style="color: black; font-family: georgia,serif;">गाना से कसया आ कर बस गए थे।</span><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"> </span></div><div><span style="color: black;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">पिता का नाम : आत्माराम शुक्ल दूबे या मुरारी मिश्र / </span></b><span style="font-family: georgia,serif;"><b>माता का नाम : हुलसी </b><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: start;">संवत् १५५४ के श्रावण मास के शुक्लपक्ष की सप्तमी तिथि के दिनअभुक्त मूल नक्षत्र में इन्हीं दम्पति के यहाँ तुलसीदास का जन्म हुआ। प्रचलित जनश्रुति के अनुसार शिशु बारह महीने तक माँ के गर्भ में रहने के कारण अत्यधिक हृष्ट पुष्ट था और उसके मुख में दाँत दिखायी दे रहे थे।</span></span><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;"> उनके जन्म के समय से ही ३२ दाँत मौजूद थे। वे अन्य शिशु की भाँति जन्मते ही रोये नहीँ थे!</span><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: start;"> जन्म लेने के साथ ही उसने राम नाम का उच्चारण किया जिस से बालक का नाम<b> " रामबोला " </b>पड़ गया। उनके जन्म के दूसरे ही दिन माँ का निधन हो गया। पिता ने किसी और अनिष्ट से बचने के लिये बालक को </span></span><span style="color: black; font-family: georgia,serif; text-align: start;"><b>चुनियाँ </b> नाम की एक दासी को सौंप दिया और स्वयं विरक्त हो गये।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: start;">भगवान शंकरजी की प्रेरणा से राम शैल पर रहनेवाले <b>श्री अनन्तानन्द </b>जी के प्रिय शिष्य <b>श्रीनरहर्यानन्द जी (नरहरि बाबा) ने</b> इस ' रामबोला ' के नाम से </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: start;">बहुचर्चित हो चुके इस बालक को ढूँढ निकाला तथा विधिवत उस बालक का नाम </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: start;"><b>तुलसीराम</b> रखा। तदुपरान्त वे उसे अपने संग अयोध्या ले गये। </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: start;"> वहाँ संवत् १५६१ माघ शुक्ला पञ्चमी को यज्ञोपवीत-संस्कार सम्पन्न कराया।</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: black;"><span style="text-align: start;"> संस्कार के समय भी बिना सिखाये ही बालक रामबोला ने</span><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="text-align: start;"> गायत्री-मन्त्र का स्पष्ठ उच्चारण किया, </span></span><span style="font-family: georgia,serif; text-align: start;">जिसे सुन, लोग चकित रह गये।</span></span><span style="font-family: georgia,serif; text-align: start;"><span style="color: black;"> इसके बाद नरहरि बाबा ने वैष्णवों के पाँच संस्कार करके बालक को परम सिद्ध <b>"राम-मन्त्र "</b> की दीक्षा दी और अयोध्या में ही रहकर उसे विद्याध्ययन कराया। </span></span></div></div></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia,serif; text-align: start;"><span style="color: black;"> अपनी सात वर्ष की आयु में, राम बोला ने प्रथम राम कथा श्रवण करने का उल्लेख मिलता है। तुलसीदास जी के शाँत सरोवर रूपी मानस में शिवशंकर की कृपा समान नील कमल खिला ! सूकर क्षेत्र में अगले पांच वर्ष राम कथा सुनते हुए, तुलसी बड़े हुए।<b> श्री सेषसनातन पंडित </b>से </span></span><span style="color: black; font-family: georgia,serif; text-align: start;">काशी में, पंद्रह वर्षों तक वेद </span><span style="color: black; font-family: georgia,serif; text-align: start;">अध्ययन किया। तदुपरांत वे चित्रकूट भी गए। </span><span style="color: black; font-family: georgia,serif; text-align: start;">तुलसीदास जी वाल्मिकी ऋषि के अवतार माने जाते हैं। </span><span style="font-family: georgia,serif; text-align: start;"><span style="color: black;">भारतवर्ष को दिया महामंत्र </span></span><span style="color: black; font-family: georgia,serif; text-align: start;">' राम नाम ' तो कल्पतरु है।गोस्वामी तुलसीदास जी ने श्रीराम को अपने क्रांतिकारी महाकाव्य ' राम चरित</span><span style="color: black; font-family: georgia,serif; text-align: start;"> मानस ' में </span><span style="color: black; font-family: georgia,serif; text-align: start;">उभारा जो दिव्य, परम पावन, सर्वलोक मंगलकारी तथा लोकरक्षक सिद्ध हुआ। </span><span style="font-family: georgia,serif; text-align: start;"><span style="color: black;">पौराणिक काशी नगरी के महापण्डित मधुसूदन सरस्वती जी ने इस चमत्कारी ग्रन्थ के लिए यह श्लोक लिखा ~~ <br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><i><span style="font-family: georgia,serif; text-align: start;"><span style="color: black;">' आनन्दकानने ह्यस्मिन जङ्गमस्तुलसीतरु:।</span></span></i></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia,serif; text-align: start;"><span style="color: black;"><i> कवितामञ्जरी यस्य रामभ्रमर - भूषिता।' ~</i><br /> यह श्लोक लिखकर रामचरित मानस की प्रकांड पंडित ने भरपूर प्रशंशा की। </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: 21px; text-align: start;"><span style="font-family: georgia, serif;"> ' राम चरित मानस ' एक ऐसा वाग्द्वार है जिसमें भारतीय साधना के उच्चतम आयाम तथा ज्ञान की परम्पराएं </span></span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: 21px; text-align: start;">प्रत्यक्ष दृश्टिगोचर होती हैं। </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: red;"><b><span style="font-family: georgia,serif; font-size: 21px; text-align: start;">रत्नावली से तुलसीदास जी का विवाह : </span></b></span></div><div dir="ltr" style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">तुलसीदास का विवाह ग्राम बदरिका के विद्वान ब्राह्माण <b>पंडित दीनबंधु पाठक </b>की पुत्री</span><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="font-size: 21px;"> अति सुन्दरी भारद्वाज गोत्र की कन्या</span><span style="font-size: 21px;"> </span><b><span style="color: black; text-align: justify;">रत्नावली</span></b></span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"><b> </b>से, </span><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="font-size: 21px;">ज्येष्ठ शुक्ल त्रयोदशी, गुरुवार,</span><span style="color: black; text-align: justify;"> संवत १५८९ </span><span style="color: black; text-align: justify;"> में हुआ था।</span></span><span style="font-family: sans-serif; font-size: 21px;"> <span style="font-family: georgia;"><br />कहीं कहीं उनका नाम <b>बुद्धिमती </b>कहा गया है। परन्तु रत्नावली नाम ही अधिक प्रचलित है। लग्न के समय </span></span><span style="font-family: georgia;"><span style="color: black; text-align: justify;">रत्नावली की आयु मात्र १२</span><span style="color: black; text-align: justify;"> </span></span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">वर्ष की थी।</span> "गौना " माने कम उम्र कन्या की विदाई न हुई थी। इस संबंध में <b>पंडित मुरलीधर चतुर्वेदी</b> ने<br /> <b>' रत्नावली चरित्र ' </b>नामक जो पुस्तक लिखी है। उसे ही प्रामाणिक माना जाता है, क्योंकि रत्नावली से संबंधित अन्य कोई कृति है ही नहीं।</span></div><div dir="ltr" style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> पं. मुरलीधर के अनुसार रत्नावली का जन्म संवत १५७७ में, </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">विवाह संवत १५८९ </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">में और गौना संवत १५९३ में हुआ, जब रत्नावली मात्र १६ </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">वर्ष की थीं ऐसा निर्देश किया है। विवाह होते ही तुलसीदास अपनी विदुषी एवं परम रूपसी पत्नी पर आसक्त हो गए। अपनी पत्नी उन्हें प्राणों से प्यारी हो गईं। </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> विवाह के कुछ समय पश्चात रत्नावली के भाई आकर उन्हें नैहर ले गए जब तुलसी घर पर न थे। घर
लौटने पर पत्नी की अनुपस्थिति से तुलसी उद्विग्न हो उठे। रह रह कर
रत्नावली का सजीला , सलोना मुख तथा विशाल नयन उन्हें दिखलाई देने लगे ऐसा
स्मृति विभ्रम होने लगा। तत्क्षण अपनी ससुराल के दिशा में, रत्नावली की शोध
करते हुए तुलसी चल पड़े। </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">
सर्वत्र प्रकृति का ताण्डव मार्ग में व्याप्त था। मूसलाधार बरखा हो
रही थी। बार बार सौदामिनी ( बिजली ) चमक रही थी। रात आधी हो रही थी किन्तु
तुलसी अपनी प्राणप्रिया पत्नी के प्रेम मिलान के लिए अधीर हो रहे थे। सच ही
है प्रणयी के पागलपन को तथा प्रेम के उद्दाम वेग को कौन रोक पाया है !
गाँव के पार कालिंदी नदी ज्वार से बिफरी हुई थी। नावों को छोड़ कर खिवैये भी
घरों को </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">चले
दिए थे। सहसा नदी के जल पट पर तैरता, एक लकड़ी का पाट दिखलाई दिया तो
तुलसी ने वेगवती जलधारा में छलांग लगा दी। उसी तख्ते के सहारे जैसे तैसे
नदी पार कर सामने के किनारे पहुंचे। उधर अपने नेहर पहुँच कर रत्नावली अपने भाई से कह रहीं थीं,</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">' भैया मैं अपने शैशव के घर आकर प्रसन्न हूँ ! ऐसी भयानक वर्षा हो रही है आप कल जाकर उनसे मिल आईयेगा। वे हमारी </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">चिंता करेंगें। मैं बावरी उनसे अनुमति लिए बिना नैहर आ गई ! ' भैया ने कहा, ' जीजी इस समय सो जाओ। पानी रूकने पर देख लेंगें। ' </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> आधी रात बीत चली । रत्नावली चिंतित अकेली अपने खण्ड में जाग रहीं थीं।</span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> बाहर
बरखा के भीषण ताण्डव के मध्य में, तुलसी, रत्नावली के आवास के समक्ष आ
पहुंचे थे। एक झरोखा दिखलाई दिया जिसके समीप प्रस्तर खम्भ के सहारे वे ऊपर
चढ़ने लगे। पैर फिसलने को हुआ तो हाथ में एक रस्सी आ गई ! उसी के सहारे वे
ऊपर झरोखे तक आ गए। साँस सम्हल कर लेते हुए किवाड़ खटखटाया। </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> एक बार - दो बार - अब अपनी हथेली से थपकी देते हुए विह्वल हो तुलसी पुकारने लगे, ' रत्ना मैं आ गया, किवाड़ खोलो प्रिये ' कक्ष के भीतर रत्नावली विस्मय से ठगी अपने पति के स्वर को पहचान गईं ! </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> मेघ गर्जन को पार करती चीरती हुई पुकार रत्नावली की उनींदी नयनों से ओझल हुई। हड़बड़ाकर उठ रत्नावाली ने </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">किवाड़ खोले तो समक्ष अपने पति </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">तुलसी को खड़ा पाया ! अपने हाथों से तुलसी को भींचकर, भीगे हुए तुलसी को रत्ना ने कक्ष के भीतर खींच लिया। साश्चर्य पूछा, ' हे नाथ ! </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">आप ? </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> यहाँ ? इस समय ? </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">ऐसी भयानक रात्रि </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> में, भीषण </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">आंधी तूफान के मध्य, आप किस प्रकार आये ? ' </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">तुलसी ने अपनी प्राणप्रिया को कलेजे से लगा लिया। जलधारा शरीर से बहती हुई रत्नावली को आकण्ठ भिगोने लगी। अब तुलसी ने उलाहना दिया - कहा, ' मुझ से बिन बतलाये तुम चलीं आईं ? मैं तुम्हारे बिना एक क्षण को रह नहीं सकता ! ' </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">रत्नावली कुछ बोल न पाईं। शर्म व लज्जा से गड़ी जा रही रत्नावली से तुलसी ने आगे कहा, ' प्रिये मैं झरोखे से गिर पड़ता यदि रस्सी मेरे हाथ न आती ! ' </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">रत्नावली
ने गर्दन उठाकर पूछा, ' कहाँ है रस्सी ? ' बरसते जल की अवज्ञा करती
रत्नावली झरोखे में आईं तो देखा जिसे रस्सी समझे थे वह सर्प था। एक भुजंग
वहां लिपटा हुआ था ! रत्ना ने भयभीत हो चित्कार किया ' स्वामी यह तो सर्प है ! रस्सी नहीं ! ' </span></div><div style="text-align: start;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> अब तुलसी भी चकित होकर देखने लगे ! आश्चर्य ! वह सर्प ही था ! अब तुलसी ने आगे कहा, '
प्रिये मैं वेगवती जलधारा में डूब मरता यदि मुझे काष्ट का पाट न मिलता !
देखो वहीं किनारे छोड़ आया हूँ। ' पति पत्नी ने नदी किनारे पड़े उस पाट
को देखा। सहसा पुनः बिजली कड़की। देखते क्या हैं जिसे काष्ठ का तख्ता समझे थे वह किसी दुर्भागी मनुष्य का शव था ! अब रत्नावली अत्यंत उद्विग्न हो उठीं। बोलीं - ' हे मेरे नाथ आप जिसे काष्ठ का पाट जान कर उसे के सहारे नदी तैर कर वेगवती नदी पार कर किनारे आये वह तो मृत व्यक्ति का शव था ! ' रत्नावली के ह्रदय में हेली मची उसे अपने स्वयं पर तिरस्कार हो आया। बोलीं
' धिक्कार है मुझे ! धिक्कार है इस रूप - यौवन को ! मेरे इस हाड़ - माँस के
शरीर पे आसक्त हो, आप मेरे पीछे यूं आये ! मेरे कारण मेरे पति ने अपने
प्राणों की चिंता न कर, सर्प एवं मृत शव जैसी अपवित्र वस्तुओं का सहारा लिया। ' रत्ना के ऐसे वचन सुनकर अब </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> तुलसी भी लज्जित हुए। वे रत्नावली को समझाने की चेष्टा करने लगे। क्रोध से रत्नावली ने कहा, ' नाथ ! इस नश्वर देह पर ये अनुराग शोभा नहीं देता ! यौवन नाशवान है। रूप वसंत की माधुरी लुप्त होगी। हे प्राणनाथ मेरी विनती स्वीकार कीजिए। मोह त्यागिये। मैं अभागिन हूँ जो मेरे कारण मेरे पति इस निर्लज्ज स्थिति में पड़ गए हैं। हे स्वामी, हाथ जोड़कर आप से मेरी प्रार्थना है कि आप ' श्रीराम ' में मन लगाइये। आपने
इतनी तन्मयता से श्रीराम को भजा होता व भगवद भक्ति में डूबे होते, तो अवश्य
आप भवसागर के सारे बंधन काट कर परम पद प्राप्ति पा लेते। ' </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> </span><i><span style="color: #20124d;"><span style="font-family: notoregular; text-align: justify;">" </span><span style="font-family: georgia,serif; text-align: justify;">अस्थि-चर्म- मय देह यह यामे ऐसी प्रीति। </span></span></i></div><div dir="ltr"><i><span style="text-align: justify;"><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"> जो होती रघुनाथ मंह होती न तो भव-भीति। " </span></span></i></div><div dir="ltr"><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">ऐसा माना जाता है कि तुलसीदास द्वारा रत्नावली तथा संसार त्याग का आधार, रत्नावली का उक्त दोहा था, </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">जो रत्नावली ने उद्विग्न अवस्था में कहा था।</span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> भारतवर्ष आध्यात्मिक वैभव से सुसम्पन्न अद्भुत महादेश है। भारत देश की नारी, अपने पति को, युवावस्था के उन्मादी क्षणों में भी </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">ईश्वर भक्ति की ओर</span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> उन्मुख करने में सक्षम </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">हो</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">ती है। इस का प्रमाण देवी रत्नावली हैं। </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">रत्नावली के दोहे को सुनते ही तुलसीदास के मानस पटल पर पड़े उन्माद, मोह, तथा भ्रान्ति के परदे,एक के बाद एक हटने लगे। पूर्व जन्म के सुसंस्कार दिप प्रज्वलित हुए। </span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">मनोनयन </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> समक्ष के </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">श्रीराम का अलौकिक मंगलकारी शुभ रूप </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">विग्रह, अपने सम्पूर्ण सौंदर्य सहित कौंध उठा ! तुलसी दास जी के पार्थिव शरीर पर मानों दैवी शक्तिपात हुआ। </span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> आत्महँस ने सांसारिक </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">मलिनता, वासना जनित कल्मषता का तत्क्षण त्याग किया। इस रोमांचकारी परिवर्तन के पावन अवसर पर, तुलसी दास जी अपनी पत्नी रत्नावली के चरणों पे गिर पड़े ! </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">बोले ' हे रत्ना ! तुम मेरे मान</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">स का दीप, प्रकाशित</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> करनेवालीं मात्र </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">मेरे गृह की </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">दिप</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> शिखा ही नहीं - </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">तुम मेरे अन्तर की महाज्योति हो। तुमने मेरी सुषुप्त चेतना को झकझोर कर जगा दिया। </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">आज से तुम मेरी ' गुरु ' हुईं ! रामनाम </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> महामंत्र की उपदेशिका को मैं न</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">त मस्तक प्रणाम करता हूँ। </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">इसी क्षण से प्रभु श्री रामजी की पावन भक्ति में लीन </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> होने का प्रण करता हूँ।मुझे विशवास है मेरे प्रभु श्रीराम मुझे अवश्य मिलेंगें। </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">हे साध्वी सती </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">रत्नावली ! तुम्हें किस प्रकार धन्यवाद दूँ ? ' दृढ़ता से तुलसी ने बिरनयात्मक उद्घोष किया </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">~ ' आज से मैं, </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">इस आसार </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">सँसार का त्याग करता हूँ। ' </span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> </span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">पत्नी
रत्नावली के सदुपदेश से उसी घटना के बाद तुलसीदास के माटी का तन के स्वर्ण
कँचन होने का अध्याय आरम्भ हुआ। प्रभु श्रीराम के दर्शन को तुलसीदास
कटिबद्ध हुए।</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> साधना के सोपान नित नई ऊंचाईयां छूने लगे। </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> पवित्र तीन नदियों ने संगम तीर्थ राज प्रयागराज, जगत के नाथ की पावन जगन्नाथ पुरी, भारत के दक्षिण छोर पर बसी पवित्र रामेश्वरम धाम की
धरा, पश्चिम में श्रीकृष्ण की पवित्र नगरी द्वारिका, उत्तर दिशा का ऋषिगणों
से सेवित बद्रीनाथ धाम इत्यादि अनेकों तीर्थों में, अगले कुछ वर्षों
में तुलसीदास जी ने तीर्थ यात्रा करते हुए भ्रमण किया। बाबा विश्वनाथ की पवित्र नगरी काशी में भी वे कई वर्षों पर्यन्त रहे। </span><b style="background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: 0px 0px; background-repeat: initial; background-size: initial; border: 0px; color: #1c1c1c; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="font-weight: normal; text-align: start;">घर छोड़कर प्रभु श्रीराम की खोज में </span></span></b><b style="background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: 0px 0px; background-repeat: initial; background-size: initial; border: 0px; color: #1c1c1c; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="font-weight: normal; text-align: start;">अनेकानेक तीर्थ स्थानों पर, भगवद भक्ति प्राप्ति हेतु तुलसीदास जी भ्रमण करने लगे। </span></span></b><b style="background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: 0px 0px; background-repeat: initial; background-size: initial; border: 0px; color: #1c1c1c; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;"><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="font-weight: normal; text-align: start;">एक दिन चित्रकूट में उनको भगवान के दर्शन हुए। तुलसीदास जी ने इस प्रकार लिखा ~~ </span><br /></span></b></div><div><div><div><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="color: #666666;"> </span><span style="color: black;">सुरतिय नरतिय नागतिय, सब चाहत अस होय।</span></span></div><span style="text-align: justify;"><div style="text-align: left;"><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"> गोद लिए हुलसी फिरैं, तुलसी सों सुत होय ।।</span></div></span></div><div><div><span style="color: black; font-family: georgia, serif;"> मातु पिता जग जाय तज्यो विधि हू न लिखी कछु भाल भलाई ।</span></div><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="color: black;"><span style="text-align: justify;"><div style="text-align: left;"> नीच निरादर भाजन कादर कूकर टूकनि लागि ललाई ।</div></span><span style="text-align: justify;"><div style="text-align: left;"> राम सुभाउ सुन्यो तुलसी प्रभु, सो कह्यो बारक पेट खलाई ।</div></span></span><span style="text-align: justify;"><div style="text-align: left;"><span style="color: black;"> स्वारथ को परमारथ को रघुनाथ सो साहब खोरि न लाई ।।</span></div><div style="text-align: center;"><p style="box-sizing: border-box; margin: 2px 0px 5px; padding: 0px; text-align: justify;"></p><div style="text-align: left;"><span style="color: black;"> किए चरित पावन परम प्राकृत नर अनूरूप।।</span></div><div style="text-align: left;"><span style="color: black;"> जथा अनेक वेष धरि नृत्य करइ नट कोइ ।</span></div><div style="text-align: left;"><span style="color: black;"> सोइ सोइ भाव दिखावअइ आपनु होइ नसोइ ।।</span></div></div></span></span></div></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">हनुमान घाट तथा गोपाल मंदिर के पास स्थित एक कोठरी आज के आधुनिक काल में भी तुलसीदास जी की इस धरा पर रही अलौकिक उपस्थिति से हमें </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">अवगत कराती है। </span></div><div><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: 21px;"> संवत् १६२८ में वह हनुमान जी की आज्ञा लेकर अयोध्या की ओर चल पड़े। </span></span></div><div><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: 21px;">उन दिनों प्रयाग में </span>माघ मेला<span style="font-size: 21px;"> लगा हुआ था वे वहाँ कुछ दिन के लिये ठहर गये। </span></span></div><div><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: 21px;">पर्व के छः दिन बाद एक </span>वटवृक्ष<span style="font-size: 21px;"> के नीचे उन्हें </span>भारद्वाज<span style="font-size: 21px;"> और </span>याज्ञवल्क्य<span style="font-size: 21px;"><wbr></wbr> </span>मुनि<span style="font-size: 21px;"> के दर्शन हुए। वहाँ उस समय वही कथा हो रही थी, जो उन्होने सूकरक्षेत्र में अपने गुरु से सुनी थी। माघ मेला समाप्त होते ही तुलसीदास जी प्रयाग से पुन: वापस </span>काशी<span style="font-size: 21px;"> आ गये और वहाँ के प्रह्लादघाट पर एक </span>ब्राह्मण<span style="font-size: 21px;"> के घर निवास किया। वहीं रहते हुए उनके अन्दर कवित्व-शक्ति का प्रस्फुरण हुआ और वे </span>संस्कृत<span style="font-size: 21px;"> में पद्य-रचना करने लगे। परन्तु दिन में वे जितने </span>पद्य<span style="font-size: 21px;"> रचते, रात्रि में वे सब लुप्त हो जाते। यह घटना रोज घटती। आठवें दिन तुलसीदास जी को स्वप्न हुआ।भगवान </span>शंकर<span style="font-size: 21px;"> ने उन्हें आदेश दिया कि तुम अपनी जन भाषा में काव्य </span><span style="font-size: 21px;"> रचना करो। तुलसीदास जी की नींद उचट गयी। वे उठकर बैठ गये। उसी समय भगवान </span>शिव<span style="font-size: 21px;"> शंकर भोलेनाथ तथा </span>माँ पार्वती<span style="font-size: 21px;"> देवी उनके सामने प्रकट हुए। तुलसीदास जी ने उन्हें साष्टांग प्रणाम किया। इस पर प्रसन्न होकर शिव जी ने कहा, " तुम अयोध्या में रहो। लोकवाणी में काव्य-रचना करो। मेरे आशीर्वाद से तुम्हारी कविता </span>सामवेद<span style="font-size: 21px;"> के समान फलवती होगी।" इतना कहकर गौरीशंकर अन्तर्धान हो गये। तुलसीदास जी प्रभु शिवशंकर जी की आज्ञा शिरोधार्य कर ली व वे काशी से सीधे अयोध्या चले गये।</span></span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"><br /></span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"><br /></span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> श्रीराम
जी की अपनी नगरी अयोध्या पुरी में मधुमास की नवमी तिथि - भौमवार के
श्रीराम के जन्मदिन के परम मंगलकारी दिवस पर अपने परम आराध्य श्रीराम </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">के चरणों में शीश नवाँ कर तुलसीदास जी ने अपना अमर ग्रन्थ ' राम चरित मानस ' लेखन आरम्भ किया था। </span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> श्रीरामचन्द्र जी के जन्म के समय भी यही तिथि थी। यही अयोध्यापुरी थी, </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">नवमी तिथि थी तथा भौमवार भी था। जिस प्रकार श्रीरामचन्द्र जी का प्राकट्य पुरातन काल में हुआ था ठीक </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> उसी प्रकार भारतवर्ष के मध्ययुग काल में अपने शब्दों का दिव्य - प्रसाद देते हुए </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">तुलसीदास जी ने ' राम चरित मानस ' अमर ग्रन्थ के द्वारा श्रीरामचन्द्र भगवान् को पुनः </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">प्रकट किया। <br />सम्वत १६३१ में ' मानस ' की रचना हुई </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">तथा पावन ' रामचरित मानस ' के आरम्भ में शिव पार्वती की वंदना करते हुए तुलसीदास जी ने यह लिखा .... <br /></span></div><div><span style="font-family: georgia;"><b style="font-size: 21px;"><i>॥श्री गणेशाय नमः॥<br /></i></b><span style="font-size: 21px;">श्रीजानकीवल्लभो विजयते -- माता जानकी के प्राण वल्लभ श्रीराम की सर्वदा विजय हो </span><br style="font-size: 21px;" /><span style="font-size: 21px;">श्री रामचरित मानस - शीर्षक </span><br style="font-size: 21px;" /><span style="font-size: 21px;">प्रथम सोपान - पहला अध्याय - </span><br style="font-size: 21px;" /><span style="font-size: 21px;">(बालकाण्ड) - सर्ग का शीर्षक ' बालकाण्ड ' </span><br style="font-size: 21px;" /><b style="font-size: 21px;">श्लोक</b><span style="font-size: 21px;">- </span></span></div><div><b><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: 21px;">वर्णानामर्थसंघानां रसानां छन्दसामपि।</span><br style="font-size: 21px;" /><span style="font-size: 21px;">मङ्गलानां च कर्त्तारौ वन्दे वाणीविनायकौ॥१॥</span></span></b></div><div><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #1d2129;"> अर्थात ~ अक्षरों, अर्थ समूहों, रसों, छन्दों और मंगलों को करनेवाली</span></span></div><div><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #1d2129;"> सरस्वतीजी और गणेशजी की मैं वंदना करता हूँ </span><br /></span><span style="font-family: sans-serif; font-size: 21px;"><br /></span></div><div><span style="font-family: georgia;"><b><span style="font-size: 21px;">भवानीशङ्करौ वन्दे श्रद्धाविश्वासरूपिणौ।</span><br style="font-size: 21px;" /><span style="font-size: 21px;">याभ्यां विना न पश्यन्ति सिद्धाःस्वान्तःस्थमीश्वरम्॥२॥</span></b><span style="color: black; text-align: justify;"><br /></span></span></div><div><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: 21px;">अर्थात ~~ भवानी मैया तथा शिव शंकर बाबा जो श्रद्धा एवं विशवास स्वरूप हैं उन
दोनों की स्तुति करते हुए आरम्भ करता हूँ जिन की कृपा के बिना अपने
आत्माराम रूपी हँस में प्रतिष्ठित ईश्वर दर्शन सुलभ नहीं। </span></span></div><div><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.harinayak.in/%25E0%25A4%2597%25E0%25A5%258B%25E0%25A4%25B8%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B5%25E0%25A4%25BE%25E0%25A4%25AE%25E0%25A5%2580-%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%2581%25E0%25A4%25B2%25E0%25A4%25B8%25E0%25A5%2580%25E0%25A4%25A6%25E0%25A4%25BE%25E0%25A4%25B8-%25E0%25A4%2595%25E0%25A4%25BE-%25E0%25A4%259C%25E0%25A4%25A8%25E0%25A5%258D/&source=gmail&ust=1667699755662000&usg=AOvVaw15v1bjsO-e38IX1HUMAR1o" href="https://www.harinayak.in/%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%80-%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%B2%E0%A4%B8%E0%A5%80%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%B8-%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%9C%E0%A4%A8%E0%A5%8D/" rel="noopener" style="border: 0px; color: #660099; font-family: arial,sans-serif; font-size: medium; text-align: center; text-decoration-line: none;" target="_blank"><div style="display: inline-block;"><br /></div></a><span style="font-family: sans-serif; font-size: 21px;"><br /></span></div><div><span style="color: #1c1c1c; font-family: georgia,serif;">ऐसा कहा जाता है के एक बार एक प्रेत के माध्यम से तुलसीदास जी को श्री हनुमान जी के दर्शन हुए। </span><span style="color: #1c1c1c; font-family: georgia,serif;"> तुलसीदास जी ने हनुमान जी से श्री राम के दर्शन पाने की अभिलाषा जतलाई थी।</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: 21px;"> चित्रकूट पहुँच कर उन्होंने रामघाट पर अपना आसन जमाया। </span><br /><div dir="ltr"><div><div dir="ltr"><p style="font-size: 21px; line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="font-family: georgia, serif;">एक दिन वे प्रदक्षिणा करने निकले ही थे कि यकायक मार्ग में उन्हें श्रीराम के दर्शन हुए। तुलसीदास जी ने देखा कि दो बड़े ही सुन्दर राजकुमार घोड़ों पर सवार हो, </span><span style="font-family: georgia,serif;">धनुष-बाण लिये जा रहे हैं। तुलसीदास उन्हें देख आकर्षित तो हुए, परन्तु उन्हें पहचान न सके। </span><span style="font-family: georgia,serif;">तभी पीछे से</span><span style="font-family: georgia,serif;"> </span><span style="font-family: georgia,serif;">हनुमान्जी</span><span style="font-family: georgia,serif;"> </span><span style="font-family: georgia,serif;">ने आकर जब उन्हें सारा भेद बताया तो वे पश्चाताप करने लगे। </span><span style="font-family: georgia,serif;">इस पर हनुमान्जी ने उन्हें सात्वना दी और कहा प्रातःकाल फिर दर्शन होंगे।</span></p><p style="font-size: 21px; line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="font-family: georgia, serif;"> संवत् १६०७ की मौनी अमावस्या को बुधवार के दिन उनके समक्ष भगवान श्रीराम भगवान श्री राम जी पुनः प्रकट हुए। उन्होंने बालक रूप में आकर तुलसीदास से कहा," बाबा! हमें चन्दन चाहिये क्या आप हमें चन्दन दे सकते हैं?" हनुमान जी ने सोचा, कहीं वे इस बार भी धोखा न खा जायें, सो हनुमान जी ने एक </span><span style="font-family: georgia,serif;"> तोते का रूप धारण कर के यह दोहा <i>लिखा ~ </i></span><i><span style="font-family: georgia, serif;"> <b>चित्रकूट के घाट पर, भइ सन्तन की भीर।</b></span></i><b><i><span style="font-family: georgia, serif;"> <br />तुलसिदास चन्दन घिसें, तिलक देत रघुबीर॥</span></i></b></p><center style="font-size: 21px;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://therednews.com/262-the-saga-of-saint-rambola-the-devotee-of-shrirama&source=gmail&ust=1667699755663000&usg=AOvVaw29XNTMztRmMxmSjlGvKeOG" href="https://therednews.com/262-the-saga-of-saint-rambola-the-devotee-of-shrirama" rel="noopener" style="border: 0px; color: #660099; font-family: arial,sans-serif; font-size: medium; text-decoration-line: none;" target="_blank"><div style="display: inline-block; width: 318px!important;"><img alt="रत्नावली तुलसीदास के लिए इमेज परिणाम" height="493" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEgN1nW949cVUCoJlHunKTJozjalE3Y47kGHMGtb_LIQCvDlbMf8Bdj5HjdC53Ef0XAVQxOSLxlYpIg-9M65eydBUk5Z8yiSlEvB9EF2vr8QyWkV0q55Vn4wdYOMpBaK=s0-d-e1-ft" style="background-position: 0px 0px,10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; height: 380.954545px!important; margin-bottom: 0px; margin-top: 0px; width: 306px!important;" width="396" /></div></a><i><span style="font-family: georgia, serif;"><br /></span></i></center></div><div dir="ltr"><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="color: #1c1c1c;"> इस प्रकार </span><span style="color: #1c1c1c;">हनुमान जी की प्रेरणा व कृपा से तुलसीदास को चित्रकूट में श्री राम जी के साक्षात्कार हुए। </span></span><span style="color: #1c1c1c; font-family: georgia,serif;">श्री राम ने तुलसीदास को दो बार दर्शन दिये थे।</span></div><p style="font-size: 21px; line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="font-family: georgia;">दैवयोग
से उस वर्ष रामनवमी के दिन वैसा ही योग आया जैसा त्रेतायुग में राम-जन्म
के दिन था। उस दिन प्रातःकाल तुलसीदास जी ने श्रीरामचरितमानस की रचना
प्रारम्भ की। दो वर्ष, सात महीने और छ्ब्बीस दिन में यह अद्भुत ग्रन्थ
सम्पन्न हुआ। संवत् १६३३ के मार्गशीर्ष शुक्लपक्ष में राम-विवाह के दिन
सातों काण्ड पूर्ण हो गये। </span><span></span></p><div dir="ltr"><span><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: 21px;"> इसके बाद भगवान की आज्ञा से तुलसीदास जी</span><span style="font-size: 21px;"> </span>काशी<span style="font-size: 21px;"> </span><span style="font-size: 21px;">चले आये। वहाँ उन्होंने भगवान्</span><span style="font-size: 21px;"> </span>विश्वनाथ<span style="font-size: 21px;"> तथा </span><span style="font-size: 21px;"> <wbr></wbr>माता</span><span style="font-size: 21px;"> </span><span style="font-size: small;">अन्नपूर्णा<span> </span><span>को</span><span> </span>श्रीरामचरि</span></span><wbr></wbr><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: small;">तमानस<span> </span></span><span style="font-size: 21px;">सुनाया। रात को पुस्तक विश्वनाथ-मन्दिर में रख दी गयी। प्रात:काल जब मन्दिर के पट खोले गये तो पुस्तक पर लिखा हुआ पाया गया " </span><span style="color: red;"><b><span style="font-size: small;">सत्यं शिवं सुन्दरम्<span> </span></span></b></span><span style="font-size: 21px;">" जिसके नीचे भगवान्</span><span style="font-size: 21px;"> </span>शंकर <span style="font-size: 21px;">की सही (पुष्टि) थी। कहते हैं कि उस समय वहाँ उपस्थित लोगों ने<span style="font-size: small;"> <b>" </b></span></span><span style="font-size: small;"><b>सत्यं शिवं सुन्दरम् </b><span><b>" </b>ध्वनि सुनी।</span></span></span><span style="color: #1c1c1c; font-family: georgia,serif;"><span style="font-family: georgia;"> </span></span></span></div><span style="font-family: georgia;"></span><br /><span><div dir="ltr"><span style="color: #1c1c1c; font-family: georgia,serif;"></span></div></span><span style="font-family: georgia;"></span><br /><span style="font-family: georgia;"><br /></span><span style="font-family: georgia;"></span><span style="font-family: georgia;"></span><p></p><div style="clear: right; float: right; font-size: 21px; margin: 0.5em 0px 1.3em 1.4em; width: auto;"><div style="background-color: #f8f9fa; border: 1px solid rgb(200,204,209); font-size: 19.74px; overflow: hidden; padding: 3px; text-align: center; width: 132px;"><span style="font-family: georgia;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Tulsidas_stamp.jpg&source=gmail&ust=1667699755664000&usg=AOvVaw1uyk0DLbvzRLcZG9_4nRP2" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Tulsidas_stamp.jpg" style="background: none; color: #0b0080; text-decoration-line: none;" target="_blank"><img alt="" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjIDCiuBWemAM0eauf2ABxqjLadd3HTmeVqSyvZYK2JJjLt_aaUc1Ry33EJDFcm65_-k7DKcG8vLkF4L9ktHFh8RIt74sFT5Dur62mdsxJTHW8bE-9rLi-kOAKAZicR9iZjI3_MeViuDAW6MRolMRORWDdOUaZQiekZK-pc-VfXFVcqu7jrqW6YjTS0MAG31bdvzjQO6kgWmx1Q-aZbCBf2NqAjc1g=s0-d-e1-ft" style="background-color: white; border: 1px solid rgb(200,204,209); vertical-align: middle;" width="130" /></a></span><div dir="ltr"><div style="float: right; margin-left: 3px; margin-right: 0px;"><span style="font-family: georgia;"></span></div><span style="font-family: georgia;">तुलसीदास पर भारत सरकार द्वारा जारी डाक टिकट </span><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: 21px;"><br /></span></span></div></div></div></div><div><br /></div><div dir="ltr"><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="color: #1c1c1c;">काशी
के पण्डितों ने जब यह बात सुनी तो उनके मन में अत्यंत ईर्ष्या उत्पन्न
हुई। वे दल बाँधकर तुलसीदास जी की निन्दा करने लगे और उन की लिखी पुस्तक
को नष्ट कर देने का प्रयत्न करने लगे। इसी प्रयोजन से उन्होंने पुस्तक
चुराने के लिये दो चोर भेजे। चोरों ने जाकर देखा कि तुलसीदास जी की कुटी के
आसपास दो वीर युवक धनुषबाण लिये पहरा दे रहे हैं तथा वे बड़े ही सुन्दर श्याम
और गौर वर्ण के थे। उनके दर्शन से चोरों की बुद्धि शुद्ध हो गयी। उन्होंने
उसी समय से चोरी करना छोड़ दिया और भजन में लग गये। तुलसीदास जी ने मन ही मन जान लिया कि हो न हो यह दो वीर राजकुमार श्री रामचंद्र जी एवं श्री लक्षण जी ही हैं। जो अपने भक्त की रक्षा कर रहे थे। अपने लिये भगवान को कष्ट हुआ जान कुटी का सारा समान लुटा दिया। पुस्तक अपने मित्र टोडरमल के यहाँ रख दी। इसके बाद उन्होंने एक दूसरी प्रति लिखी।उसी के आधार पर दूसरी प्रतिलिपियाँ तैयार की जाने लगीं।पुस्तक का प्रचार दिनों दिन बढ़ने लगा। इधर पण्डितों ने और कोई उपाय न देख श्रीमधुसूदन सरस्वती जी को जो प्रकांड पंडित थे। </span></span><span style="color: #1c1c1c; font-family: georgia,serif;">उस पुस्तक को देखने की प्रेरणा दी। </span><span style="color: #1c1c1c; font-family: georgia,serif;"><b>श्रीमधुसूदन सरस्वती </b>जी ने पुस्तक देखकर बड़ी प्रसन्नता प्रकट की। </span><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="color: #1c1c1c;">उस पर यह सम्मति विशुद्ध संस्कृत में लिख दी ~ </span><br style="color: #1c1c1c;" /><b><span style="color: #1c1c1c;">आनन्दकानने ह्यास्मिञ्जङ्गमस्तुलसीतरुः।</span><br style="color: #1c1c1c;" /><span style="color: #1c1c1c;">कवितामञ्जरी भाति रामभ्रमरभूषिता॥</span></b></span></div><div><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> बाबा तुलसीदास जी ने ही सर्व प्रथम ' रामलीला ' का आयोजन भी किया था । </span><span style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;">परम पावन ग्रन्थ रामचरितमानस की रचना गोस्वामी जी ने एक विशाल फलक के रूप में की थी। आरम्भ वे स्वान्तः सुखाय की दृष्टि लेकर करतें हैं। </span><br /></div><div><p style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;"><b>नाना पुराण निगमागम, सम्मतं यद्रामायणे निगदितं </b></p><p style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;"><b>क्वचिदन्योपि स्वांतः सुखाय तुलसी रघुनाथ गाथा </b></p><p style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;"><b>भाषा निबद्ध मति मंजुलमातनोति। </b></p><p style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;">रामचरितमानस के निम्न <b>सात काण्ड हैं </b> जिन्हें<b> सप्त - सोपान</b> कहते हैं। <span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px; text-align: start;"><br /><b>सुंदर
- काण्ड </b>मानस का पांचवा काण्ड है ! किंतु लोकप्रियता की दृष्टि से इसे
सदा से सर्वप्रथम स्थान प्राप्त है ! जैसा की इस काण्ड के नाम से प्रकट है
यह अत्यंत सुन्दर, सरस अध्याय है। मानस का यह अंश रामकथा प्रेमियौं को
सर्वाधिक सुंदर लगता रहा है ! संसारी भक्त और सद्ग्रुहस्थ, संकट से
छुटकारा पाने के लिये , " सुंदर -काण्ड " का पाठ करते रहे हैं और करते
रहेंगे !</span></p><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">सुंदर
-काण्ड में वर्णित रामकथा से सह -हृदय रामभक्त , भली -भांति परिचित हैं !
उनका कहना है के इस काण्ड में सम्पूर्ण रामकथा अपने सार -स्वरुप में उपलब्ध
हो जाती है !</span><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;"> रामदूत हनुमान , सीताजी को पूर्व कथा सार - रूप में सुनाते हैं ! त्रिजटा के स्वपनानुकथान में, भावी घटनाओ का पूर्वाभास हमें मिल जाता है ! यही नही, लंकिनी के मुख से, रावण की ब्रम्हाजी से वर -प्राप्ति तथा </span><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">इस -के अंत की बात भी जान लेते हैं ! <br />सुँदर ~ काण्ड </span><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;"> का स्वतंत्र रूप से भी पाठ किया जाता है !</span><span style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;"> </span></div><div><p style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;">१ - <span style="color: #222222; font-family: sans-serif; font-size: 21px; text-align: start;">बालकाण्ड</span><span style="color: #222222; font-family: sans-serif; font-size: 21px; text-align: start;"> २ - </span>अयोध्याकाण्ड ३ - अरण्यकाण्ड <span style="color: #222222; font-family: sans-serif; font-size: 21px; text-align: start;">४ - </span>किष्किन्धाकाण्ड </p><p style="color: black; font-family: "times new roman",times,serif; text-align: justify;"> ५ - सुन्दरकाण्ड ६ - लंकाकाण्ड ७ - उत्तरकाण्ड । </p><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: small;">अपने १२६ वर्ष के दीर्घ जीवन- काल में तुलसीदास जी ने कालक्रमानुसार निम्नलिखित कालजयी ग्रन्थों की रचनाएँ कीं हैं। </span></span></p><dl style="font-family: sans-serif; font-size: 21px; margin-bottom: 0.5em; margin-top: 0.2em;"><dd style="margin-bottom: 0.1em; margin-left: 1.6em; margin-right: 0px;"><span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: small;">रामललानहछू,
वैराग्यसंदीपनी, रामाज्ञाप्रश्न, जानकी-मंगल, रामचरितमानस, सतसई,
पार्वती-मंगल, गीतावली, विनय-पत्रिका, कृष्ण-गीतावली, बरवै रामायण, दोहावली
और कवितावली , <span style="color: black;">संकट मोचक हनुमान स्तवन , </span><span style="color: black;">हनुमान अष्टक, </span><span style="color: #1c1c1c;">हनुमान चालीसा हैं। </span></span></span></dd><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">भारतीय भक्तिकाव्य में गोस्वामी तुलसीदासजी का "श्री राम चरित मानस " या तुलसी कृत</span><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">" राम अयन " कौस्तुभमणि की भांति पूज्य है !</span></dl><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">आईये इस संदर्भ में कवि नरेन्द्र के महाकवि गोस्वामी तुलसीदासजी और 'राम चरितमानस' के प्रति भक्तिभाव , व श्रद्धाभाव सहित सुनें :</span><br style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;" /><em style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;"><span style="color: #ff6600;"><span style="color: red;">"गोस्वामी
तुलसीदासजी हिन्दी भाषा के तो सर्वश्रेष्ट कवि है ही , संसार भर में वह
सर्वाधिक लोकप्रिय और प्रतिषिठित माने जाते है ! उनका सबसे महान ग्रंथ 'राम
चरित मानस ' है , जिसकी चौपाई और दोहे शिलालेख और शुभाषित, पुष्प बन गए
हैं ! उन्होंने जनता के मनोराज्य में रामराज्य के आदर्श को सदा के लिए
प्रतिष्टित कर दिया है ! किसान का कच्चा मकान हो या आलिशान राजमहल , गृहस्थ
का घर हो या महात्मा का आश्रम , देश हो , या विदेश , सर्वत्र 'राम चरित्र
मानस ' हिन्दी भाषा का सर्वोत्तम और सर्वमान्य पवित्र -ग्रन्थ माना जाता
रहा है !</span><br /><span style="color: red;"> निरक्षर श्रोता हो , या शास्त्री -वक्ता , सामान्य जन हो , या
अति विशिष्ट व्यक्ति , हिन्दी भाषी हो , या अहिन्दी भाषी देशी भाष्यकार हो ,
या विदेशी अनुवादक, 'राम चरित मानस ' सबके मन में भक्ति , ज्ञान और सदा
चार की त्रिवेणी बनी हैं ! गोस्वामी तुलसीदास कृत 'राम -चरित मानस ' जनमानस
में , राम -भक्ति का कमल खिलानेवाले सूर्य के समान प्रकाशित रहा है ! "</span></span></em><span style="color: red;"><span style="font-family: Georgia, serif; font-size: 21.36px;"> <br /><b>रत्नावली </b>भारत वर्ष की एक दिव्य विदुषी एवं सती नारी रत्न थीं। उनका कथन उनके मार्मिक दोहों में परिलक्षित होता है। रत्नावली कहतीं हैं कि,<br /></span></span></div></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> " कन्यादान, पैतृक संपत्ति में बंटवारा और किसी को वचन का देना , इन तीनों को सज्जन पुरुष एक ही बार करते हैं तथा अपने वचन से वे कभी पलटते नहीं।</span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> जिस प्रकार रहीम के दोहों में नीति की बातें की गई हैं, उसी प्रकार रत्नावली के दोहे नीति वचन लिए हुए हैं। जैसे: </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> <span style="color: red;"><b>" घर-घर घूमनि नारी सों रत्नावली मित बोल।</b></span></span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"><span style="color: red;"><b> इनसे प्रीति न जोरि बहु, जनि गृह भेदनु खोल। "</b></span><br /></span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">घर-घर घूमने वाली स्त्रियों से वार्तालाप नहीं करना चाहिए। इनसे न तो प्रेम बढ़ाना चाहिए और न ही अपने घर की ही कोई बात बतानी चाहिए। इन दोहों को पढ़कर लगता है कि रत्नावली एक विद्वान परिवार से आई महिला थीं। उनकी रचनाओं में रत्नावली ने अपने जीवन के अनुभवों को महत्व दिया था तथा </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"></span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> उनके पदों में भाषा की सरलता और भावों की गंभीरता अपने पति से कहीं अधिक थी।रत्नावली के पदों में नारी सुलभ करुणा और पश्चाताप भी अभिव्यक्त हुआ है। </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> उन्होंने अपने पति से कहे कटु वचन रत्नावली जी को बाद में दुःख देते रहे । </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> <span style="color: red;"><b> " </b></span></span><span style="color: red;"><b><span style="font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 20px; text-align: justify;">पुन्य धरम हित नित पतिहि, रहि बढ़ाय उतसाह।</span></b></span></div><span style="color: red;"><b><span style="font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 20px; text-align: justify;"> ताहि पुन्य निज गुनि रतन, पुन्य करत जोनाह। "<br /></span></b></span><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">उन पदों में मानव मन की व्यथा के कई चित्र उभरते हैं: </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> <span style="color: red;"><b>" तुम बिनु सब जग मोहिं अंधेरी।</b></span></span></div><div dir="ltr"><span style="color: red;"><b><span style="font-family: notoregular; text-align: justify;"> निसि दिन जगत चन्द रवि मन घर-घर दीप उजेरो।</span></b></span></div><div dir="ltr"><span style="color: red;"><b><span style="font-family: notoregular; text-align: justify;"> आवत अति सनेह उर लाए, जात न पद परसाए। </span></b></span></div><div dir="ltr"><span style="color: red;"><b><span style="font-family: notoregular; text-align: justify;"> आहट लेति बाट नित जोहति, आवन आस तिहारी। </span></b></span></div><div dir="ltr"><span style="color: red;"><b><span style="font-family: notoregular; text-align: justify;"> रत्नावली मुखचन्द दिखावहु आय होय उजियारी।। </span></b></span></div><div dir="ltr"><span style="color: red;"><b><span style="font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 20px; text-align: justify;"> सती धरम धरि जांचि नित, हरि सों पति कुसलात।</span><br style="box-sizing: border-box; font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 20px; text-align: justify;" /><span style="font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 20px; text-align: justify;"> जनम जनम तुव तिय रतन, अचल रहैं अहिवात।</span></b></span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"><br /></span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">रत्नावली की एक पीड़ा यह भी थी कि तुलसीदास उसे उस समय छोड़कर गए,</span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">जब वह सो रही थी। यह स्थिति ठीक वैसी ही थी जैसे कि तथागत, गौतम बुद्ध </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">अपनी भार्या यशोधरा को छोड़ कर चले गए थे। </span></div><div dir="ltr"><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">रत्नावली देवी का नाम "बुध्धिमती" था परँतु वे</span><span style="color: red; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;"> <b>"रत्नावली "</b></span><b style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;"> </b><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">के नाम से ही समाज एवं साहित्य मेँ पहचानी जातीँ हैँ। उनके पुत्र का नाम </span><b style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;"><span style="color: red;">"तारक "</span> </b><span style="color: #333333; font-family: Georgia,serif; font-size: 21.36px;">था।</span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"><br /></span></div><div dir="ltr"><br /></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> महाभारत,
उपनिषद, रामायण, श्रीमद्भागवत और पुराणों में विदुषी महिलाओं की जीवन गाथा
के वर्णन से हमें भारतीय संस्कृति पर गर्व होता है। </span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">गोस्वामी तुलसीदास ने रामचरितमानस जैसा प्रतिष्ठित ग्रंथ लिखा और कीर्ति अर्जित की। <br />लेकिन हिंदी साहित्य के इतिहास या तुलसी संबंधी ग्रंथों में उनकी पत्नी रत्नावली की रचनाशीलता का कहीं उल्लेख नहीं है। </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">रत्नावली की काव्य-प्रतिभा की या तो खोज नहीं की गई या उन्हें यूं ही उपेक्षित छोड़ दिया गया। </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">विदुषी रत्नावली जी के भाग्य की विडंबना यही थी कि मात्र २७ </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> वर्ष की आयु में उनके पति ने उन्हें त्याग दिया !</span></div><div dir="ltr"><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">गोस्वामी </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">तुलसीदास जी ने ने संवत १६०४ </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;"> में उनका परित्याग किया था। तदुपरांत </span><span style="color: black; font-family: notoregular; text-align: justify;">रत्नावली जी ७</span><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="color: black; text-align: justify;">४ </span><span style="color: black; text-align: justify;"> वर्ष यानी संवत १६५१ तक जीवित रहीं। </span></span></div><div dir="ltr"><span style="font-size: 21px;"><span style="font-family: georgia, serif;">अंत
में पूज्य पति परमेश्वर का स्मरण करती हुई सती साध्वी रत्नावली <br />सम्वत्-
१६५१ विक्रमी में अपनी अलौकिक कान्ति चमकाती हुई सती रत्नावली सत्यलोक
सिधार गईं।</span></span></div><div><span style="font-size: 21px;"><span style="font-family: georgia, serif;">सम्वत १६८० में सावन श्यामा तीज को तुलसीदास जी ने भौतिक देह का देहत्याग किया। </span></span></div><div><span style="font-size: 21px;"><span style="font-family: georgia, serif;">
भारतीय पत्नी पति की प्राणवल्ल्भा हैं सहचरी हैं, मित्र हैं, प्रिया
हैं।<br />" अमर युगल पात्र " गरबत से यह एक सोपान तुलसीदास - रत्नावली आपके समक्ष प्रस्तुत है। रत्नावली अपने पति को ईश्वर भक्ति प्राप्ति के
सन्मार्ग पर ले चलनेवालीं ' धर्म गुरु ' हैं। " अमर युगल पात्र " ग्रन्थ की श्रृंखला का रत्नजड़ित आभूषण हैं बाबा संत शिरोमणि तुलसीदास जी तथा देवी रत्नावली ! </span></span></div><div><span style="font-size: 21px;"><span style="font-family: georgia, serif;">आदर एवं श्रद्धधा सहित इस अमर युगल को कोटो कोटि प्रणाम ! </span></span></div><div dir="ltr"><b><span style="color: #cc0000; font-family: georgia, serif;"><br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia, serif;">- लावण्या <br /></span></span></b></div></div><div><div style="display: inline-block; font-family: arial,sans-serif; font-size: medium; vertical-align: top; width: 318px!important;"><div style="line-height: 0; text-align: center; vertical-align: middle; width: 318px!important;"><div style="height: 217px; width: 318px!important;"><div style="display: inline-block; height: 217px; width: 318px!important;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.punjabkesari.in/dharm/news/tulsidas-dohe-in-hindi-876570&source=gmail&ust=1667699755663000&usg=AOvVaw3KPIgk2BeARI3BD6GKn_uz" href="https://www.punjabkesari.in/dharm/news/tulsidas-dohe-in-hindi-876570" rel="noopener" style="border: 0px; color: #660099; text-decoration-line: none;" target="_blank"><div style="display: inline-block; width: 318px!important;"><img alt="रत्नावली तुलसीदास के लिए इमेज परिणाम" height="217" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjNziToza5wGE_b38YWjMaPiayRdreqRKa4GjeLtwfGoyo4tKKpWCiiaYd60ATSP7YroFC9X6GTHAdrlyW7D7vB9HO0GYiQ29afLNZwIULcojcPKVrpaDyHVHWliFcyefSFxA7QSdMheeU2Ufvmg0ktXfccMgsDYNh6F7hJoVVbdy4LiwyROmAg=s0-d-e1-ft" style="background-position: 0px 0px,10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; height: 147.448718px!important; margin-bottom: 0px; margin-top: 0px; width: 318px!important;" width="468" /></div></a></div></div></div></div><div style="display: inline-block; font-family: arial,sans-serif; font-size: medium; vertical-align: top; width: 318px!important;"><div style="line-height: 0; text-align: center; vertical-align: middle; width: 318px!important;"><div style="height: 314px; width: 318px!important;"><div style="display: inline-block; height: 314px; width: 318px!important;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.google.com/url?sa%3Di%26source%3Dimages%26cd%3D%26ved%3D2ahUKEwi1yIbXvfXeAhUwtIMKHXupDKcQjRx6BAgBEAQ%26url%3Dhttps%253A%252F%252Fhindi.theabeda.com%252Ftulsidas-jeevan-parichay-in-hindi%252F%26psig%3DAOvVaw1Pr7kJ_7TL5KtO-WwHBflz%26ust%3D1543435559774597&source=gmail&ust=1667699755663000&usg=AOvVaw1LQZGt0ihpqMu7mA4aDH1H" href="https://www.google.com/url?sa=i&source=images&cd=&ved=2ahUKEwi1yIbXvfXeAhUwtIMKHXupDKcQjRx6BAgBEAQ&url=https%3A%2F%2Fhindi.theabeda.com%2Ftulsidas-jeevan-parichay-in-hindi%2F&psig=AOvVaw1Pr7kJ_7TL5KtO-WwHBflz&ust=1543435559774597" rel="noopener" style="border: 0px; color: #660099; text-decoration-line: none;" target="_blank"><div style="display: inline-block; width: 318px!important;"><br /></div></a></div></div><div style="height: 314px; width: 318px!important;"><div style="display: inline-block; height: 314px; width: 318px!important;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?hl=en&q=https://www.google.com/url?sa%3Di%26source%3Dimages%26cd%3D%26ved%3D2ahUKEwi1yIbXvfXeAhUwtIMKHXupDKcQjRx6BAgBEAQ%26url%3Dhttps%253A%252F%252Fhindi.theabeda.com%252Ftulsidas-jeevan-parichay-in-hindi%252F%26psig%3DAOvVaw1Pr7kJ_7TL5KtO-WwHBflz%26ust%3D1543435559774597&source=gmail&ust=1667699755663000&usg=AOvVaw1LQZGt0ihpqMu7mA4aDH1H" href="https://www.google.com/url?sa=i&source=images&cd=&ved=2ahUKEwi1yIbXvfXeAhUwtIMKHXupDKcQjRx6BAgBEAQ&url=https%3A%2F%2Fhindi.theabeda.com%2Ftulsidas-jeevan-parichay-in-hindi%2F&psig=AOvVaw1Pr7kJ_7TL5KtO-WwHBflz&ust=1543435559774597" rel="noopener" style="border: 0px; color: #660099; text-decoration-line: none;" target="_blank"><div style="display: inline-block; width: 318px!important;"><br /></div></a></div></div></div></div></div></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-54802808249508212482022-08-03T10:01:00.000-04:002022-08-03T10:01:19.459-04:00लुका छिपी खेलूँ, आओ, तुम ढूंढो मैं छिप जाऊँ ~ <p> लुका छिपी खेलूँ, आओ, तुम ढूंढो मैं छिप जाऊँ ~ <br /> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOBSxgdmtE3TW9nCLpCH-IrjzdchbtbbVgA1s2Qz3Xh-yWeKCSsbdyIokH_fI6mxB0YDbpzqCKPDuWWbScot_X65kjnR4e-34m5pNRriGHGbOqI5lHIJ38ldbTRXpx2qd75ZhSXpdAB4ZV7dOV_pDv8GlhKy12q55klvAA691xH68AxQIvH9ClgT97/s476/Mail0025.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="334" data-original-width="476" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOBSxgdmtE3TW9nCLpCH-IrjzdchbtbbVgA1s2Qz3Xh-yWeKCSsbdyIokH_fI6mxB0YDbpzqCKPDuWWbScot_X65kjnR4e-34m5pNRriGHGbOqI5lHIJ38ldbTRXpx2qd75ZhSXpdAB4ZV7dOV_pDv8GlhKy12q55klvAA691xH68AxQIvH9ClgT97/s320/Mail0025.JPG" width="320" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDDNq-l64NnU3BZ8B391QhPJ6cq7XKiLgTZy8FL8Znxdv_2_CCnPx61M7i6BhGCpnCUJppGeTNUe0bvigXvIVxVrKKTaUBF9lYGmuP-OG9YUIeWyjSrbkECkQ9YLIto7lYMiLM-EmlbdEqiN96p0Qylq2JXhxn5Y-QuyX-7r7wk5eqOt0BmpaSn4xw/s480/2489.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="376" data-original-width="480" height="251" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDDNq-l64NnU3BZ8B391QhPJ6cq7XKiLgTZy8FL8Znxdv_2_CCnPx61M7i6BhGCpnCUJppGeTNUe0bvigXvIVxVrKKTaUBF9lYGmuP-OG9YUIeWyjSrbkECkQ9YLIto7lYMiLM-EmlbdEqiN96p0Qylq2JXhxn5Y-QuyX-7r7wk5eqOt0BmpaSn4xw/s320/2489.jpg" width="320" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUltH0o_JcF-q6GKK_36uSoFUNXz9aB9ndNOE-M4RfDhtn8R5DQTO02Z2KaXP4vTBw12RMVkaeKZhLSx7gpPBZmzwk4JNdbvlhJoNBZsZvyrXn6z8nZqaYCifMzD1qJvubDv9lHn3yqsfLL7C4slQhkUfBk7sgKlvhhC5KvQ73R4Txrc_tqmZgPVKx/s863/Mail0093.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="636" data-original-width="863" height="236" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUltH0o_JcF-q6GKK_36uSoFUNXz9aB9ndNOE-M4RfDhtn8R5DQTO02Z2KaXP4vTBw12RMVkaeKZhLSx7gpPBZmzwk4JNdbvlhJoNBZsZvyrXn6z8nZqaYCifMzD1qJvubDv9lHn3yqsfLL7C4slQhkUfBk7sgKlvhhC5KvQ73R4Txrc_tqmZgPVKx/s320/Mail0093.JPG" width="320" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhczJdXPLz6VqvbqSOxu2Xw2qvZM7XyBlHLx3sH6XbwCCVkXGAjiguGR_FHZGkslVurRyQZzFXNMbk4TWUoI3annoKWaIqpY8NIem5NmMdgriOQjrlVAmsphpVdbl97PUvfg0M0Dlt-Qq9i_JtgCyIFiJ8HQtHJxI0_GEQAnVwrKOijZWkRSj-NadLS/s604/Noahy%20with%20Twninkle%20in%20his%20Eyes.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="604" data-original-width="453" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhczJdXPLz6VqvbqSOxu2Xw2qvZM7XyBlHLx3sH6XbwCCVkXGAjiguGR_FHZGkslVurRyQZzFXNMbk4TWUoI3annoKWaIqpY8NIem5NmMdgriOQjrlVAmsphpVdbl97PUvfg0M0Dlt-Qq9i_JtgCyIFiJ8HQtHJxI0_GEQAnVwrKOijZWkRSj-NadLS/s320/Noahy%20with%20Twninkle%20in%20his%20Eyes.jpg" width="240" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2fRJqbICeqi08NKxVCvv9lWpFkWzJu__om0f8PmAzXF3Do77_mvzTcLU_cNMdOid4Xwyl_Yh8d2oQph7g0N2t47NDJxPnGvtfoONUCoPoizxbwsNtb2EOEhPYS8bR_L4shA1BSZ4f6EPZM9B1y9eMwQMVRv5J5fuYPxxgJyw9LoJCYKjVe6OH79Ne/s248/Mail0027.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="184" data-original-width="248" height="184" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2fRJqbICeqi08NKxVCvv9lWpFkWzJu__om0f8PmAzXF3Do77_mvzTcLU_cNMdOid4Xwyl_Yh8d2oQph7g0N2t47NDJxPnGvtfoONUCoPoizxbwsNtb2EOEhPYS8bR_L4shA1BSZ4f6EPZM9B1y9eMwQMVRv5J5fuYPxxgJyw9LoJCYKjVe6OH79Ne/s1600/Mail0027.JPG" width="248" /></a></div><br />तुम ढूंढो मैं छिप जाऊँ ~ <br clear="none" /><p></p><div> वृद्धावस्था की सोच यही है <br clear="none" /></div><div> कैसा उलझा सा यह जीवन जाल</div><div> लाचारी, ग़रीबी भूख दुःख <br clear="none" /></div><div> कितने जटिल जीव जंजाल !</div><div> लुका छिपी खेलूँ , आओ, <br clear="none" /><div> तुम ढूंढो मैं छिप जाऊँ ~</div><div> मस्ती है शिशु की हस्ती में <br clear="none" /></div><div> आशा प्राणवती बलवती सी है</div><div> निकल भागूँगा अंधियारे से ~ <br clear="none" /></div><div> लगा कर सीढी, जो जाए छत पे<br clear="none" /> लुका छिपी खेलूँ , आओ, <br clear="none" /><div> तुम ढूंढो मैं छिप जाऊँ ~</div><div> मैं नहीं रहूँगा, अंधेरों में, <br clear="none" /></div><div> ऊपर उठ जाऊँगा छल बल से <br clear="none" /></div><div> मत उदास हो,मुझ से सी खो</div><div> जीवन संघर्ष के खेल में, <br clear="none" /></div><div> हँस हँस कर चढ़ते जाओ <br clear="none" /></div><div> लुका छिपी खेलूँ , आओ, <br clear="none" /><div> तुम ढूंढो मैं छिप जाऊँ ~</div></div></div></div><div class="jb_0 X_6MGW N_6Fd5"><br /></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-72043517934271565062022-07-29T11:58:00.000-04:002022-07-29T11:58:26.325-04:00एलिस र. डंकन<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div>
</div>
<br />
<a href="http://www.tamilnation.org/forum/sachisrikantha/ms.htm">http://www.tamilnation.org/forum/sachisrikantha/ms.htm</a><br />
<br />
excerpts from a book authored by one of M।S.’s mentors in the Tamil movie world and her English tutor.<br />
Americans in Tamil cinema<br />Ellis R. Dungan (Courtesy: Randor Guy collection)<br />AS MUCH as I have been repeating that the mansion in Government Estate is Government House and not Admiralty House as so many, including its occupants, insist on calling it, Randor Guy keeps repeating that that American film director who left his mark on Tamil cinema was Ellis Dungan and not Duncan as so many keep calling him. In the last few weeks, Randor Guy must have exploded at least half a dozen times over this repetition of what he considers sacrilege, with even reports of his own talks carrying the error.<br />Ellis R. Dungan, a cinematography graduate of the University of Southern California, arrived in India in 1935 with Michael Ormalev, a college-mate, at the invitation of another USC student, Mani Lal Tandon of Bombay, whose family was planning to enter the film industry. When those plans did not take off, Tandon invited them to Calcutta where he was directing the Tamil film "Nandanar." There, he introduced them to a Tamil film producer who was making "Sathi Leelavathi" and suggested that, tied up as he was, Dungan be hired in his place to direct the film. When the American was hired, it was to be the beginning of a new era in Tamil film-making, Dungan - with Ormalev having vanished along the way - making a major contribution to it.<br />"Sathi Leelavathi," released in 1936, may not have been the greatest success as a film, but it launched the careers of many who were to become successful in the Tamil film world. Marudur Gopala Ramachandran made his debut in the film as did M.K. Radha, T.S. Balaiah, and N.S. Krishnan. And the script was based on a novel by S.S. Vasan that he had serialised in Ananda Vikatan. When Vasan sold the film rights of the novel, it was his first involvement with filmdom. That script, similar to that of another film being produced at the same time, led to legal action that was resolved only when Vasan pointed out that he and the scriptwriter of the other film had both derived their stories from Mrs. Henry Wood's "Danesbury House!" The legal wrangle delayed "Sathi Leelavathi's" release, and though N.S. Krishnan had started work in it first, he found himself debuting on the screen in his second film!<br />Much in demand<br />Dungan was much in demand after his debut film and made "Seemanthini" and "Iru Sahotharargal," the latter, deriving from `Corsican Brothers,' his first hit. Then followed an even greater hit, "Ambikapathy," owing to Romeo and Juliet and Thyagaraja Bhagavathar's singing. But what sealed Dungan's reputation were two films now considered classics of Tamil cinema, "Sakunthalai" (1940) and "Meera" (1945), both starring M.S. Subbulakshmi. Other films followed, but none as successful as these. In fact, a couple of films he made were panned by the press as being "vulgar" and he was accused of "corrupting the population with American ways." Dungan, however, regained lost ground and bowed out on a high note with "Manthri Kumari," written by Mu. Karunanidhi. Dungan left for the U.S. shortly after its release in 1950. During his 15 years in India, he had introduced many a Hollywood technique to the Tamil cinema, such as modern make-up, the mobile camera and getting actors away from bringing the stage on to the screen. But he also introduced the cabaret number, which later led to song-and-dance routines becoming essential ingredients of Indian cinema.<br />Another American who played an important role in Tamil film world was William J. Moylan, who was general manager of Vasan's Gemini Studio. He was not a film professional, but he brought management skills to what was a huge, unwieldy operation, given the penchant of the man he called `Boss' to have a stableful of every discipline. Moylan's wife ensured that not only were the gardens at Gemini kept immaculate, but that the whole studio was spick and span.<br />S. MUTHIAH <br />
This mentor is an American, named Ellis R।Dungan ....– one of the pioneer directors of Tamil movies in the 1930s and 1940s and he provides a vintage angle (which others cannot provide) on how he trained M।S। for her hit movies, as a director।<br />
<span class=" transl_class" id="1" title="Click to correct">दुन्गन</span>...’s name was missing in the recent eulogies I read on M.S. But he was an influential presence in young M.S.’s life. As a fan of movie history, I purchased recently a copy of <span class=" transl_class" id="0" title="Click to correct">दुन्गन</span> ’s autobiography ‘A Guide to Adventure; An Autobiography’ (2001). <br />
<br />
<a href="http://www.hindu.com/thehindu/mp/2004/09/06/stories/2004090600190300.htm" target="contents">Ellis R।Dungan</a>, born in Barton, Ohio, in 1909, landed in India in 1935. Next year, he directed his first Tamil movie Sathi Leelavathi, which introduced to the Tamil movie world, giants and trend-setters like MGR, T.S.Balaiah and N.S.Krishnan who became household names to all Tamils. It was also Dungan who directed the two movies which featured M.S. as the singing star; <a href="http://www.chennaionline.com/musicnew/carnaticmusic/112th.asp" target="contents">Sakunthalai</a> (1940) and <a href="http://www.sangeetham.com/meera.htm" target="contents">Meera</a> (1945).<br />What is interesting in Dungan’s reminiscences is the fact, he probably is the only one (who was in a position and also as an elder) to insult M.S. ‘in front of others’ so that she could deliver a great performance in Sakunthalai movie. Of course, he took the prior permission to do so, from M.S.’s husband cum manager T.Sadasivam. This anecdote is revealing in another plane; that even an artist of M.S.’s caliber had to be taunted to give her ‘the best’ which was somehow failing to come out from her. Dungan left Madras to return to USA in 1950. His final Tamil movie was another classic, Manthiri Kumari [The Minister’s Daughter], which featured <a href="http://www.tamilnation.org/hundredtamils/mgr.htm" target="contents">MGR</a> <br />
<br />
<a href="http://www.tamilnation.org/hundredtamils/mgr.htm">http://www.tamilnation.org/hundredtamils/mgr.htm</a><br />
<br />
and Madhuri Devi। The script for this movie was written by none other than<br />
<a href="http://www.tamilnation.org/hundredtamils/karunanidhi.htm" target="contents">M.Karunanidhi</a>, the DMK leader, then a 26 year old youth. Dungan died on December 1, 2001 at the age of 92. I reproduce excerpts from Dungan’s reminiscences on how he directed M.S. in her two ever popular Tamil movies.<br />Reminiscences on directing M.S. Subbulakshmi - the Musician-Movie Star excerpts from <a href="http://www.hindu.com/thehindu/mp/2004/09/06/stories/2004090600190300.htm" target="contents">Ellis R.Dungan</a> with Barbara Smik -* <a href="http://www.amazon.com/exec/obidos/tg/detail/-/0805951032/qid=1103149492/tamilntamilrelat" target="contents">A Guide to Adventure: An Autobiography</a>, March 2002 -<br />"In 1939 I had a call from film producer K.Subramaniam in Madras, who was to produce, or at least direct, a film for M.S.Subbulakshmi and her Kalki magazine publisher husband, T.Sadasivam. They had formed their own film company and wanted to produce a mythological film called Sakunthalai (the name of the female lead character). They asked Subramaniam to direct it, but due to a prior commitment, he was unable to obligate himself to this film and asked me if I would accept it. That is when I first met the great actress and musician M.S.Subbulakshmi. I always addressed her as ‘M.S.’ on the set, as it was a common practice in Indian film circles to address the actors by their initials.<br />Sakunthalai gave me the delightful opportunity of working with the living legend M.S.Subbulakshmi. I am reminded of a scene where she is supposed to speak angrily to her screen husband, a king, who was seated on his throne surrounded by his courtiers and others. After seemingly hours of rehearsals I was unable to get M.S. into an angry, fighting mood befitting the dialogue. So I took her husband aside and asked his permission to scold her – even embarrass her in front of all the other actors and crew on the set. To my surprise, he agreed. So I went back and really lit into her, saying how much time and money she had wasted on this scene, in retakes alone, and how disappointed I was in her. I even threatened to cancel shooting if she did not shape up.<br />What really hurt her most of all – it actually brought tears to her eyes – was when I finally told her in front of everyone on the set what a lousy actress she was (of course, she wasn’t). I then stomped off the set. She was shocked – completely shocked – but the strategy worked. Her husband came to her rescue to soothe her wounded feelings. M.S., after drying her eyes, became angry at me as well as at herself, and with fire in her eyes she quickly turned to King Dushyanta and let him have it full blast. Fortunately, the lights were on and the camera and sound were running. Undoubtedly this was the finest piece of acting M.S. had ever done. I was so pleased and proud of her that I embraced her in front of her husband and all on the set. I no doubt embarrassed her at that time. M.S. understood only a few basic words of English, but she understood well the angry mood I was in at the time of degrading her acting ability. Working with an artist one on one in highly dramatic and emotional scenes demands much patience on the part of the director. At times the use of various ‘tricks of the trade’ are necessary in order to accomplish the desired results.<br />Sakunthalai was one of my most popular films, and also one of my favorites – due mainly to Subbulakshmi’s fine acting and two special scenes. The first I refer to as the ‘ring’ scene. It seems that one day when Sakunthalai was bathing in the river, the ring her husband gave her slipped off her finger and was swallowed by a fish. I spent much time and effort in creating and filming this scene: cutting back and forth in tight close-ups of the ring and Sakunthalai’s face, as the ring descended downward in the water. In order to follow the ring in tight close-up we had to shoot through a small glass tank filled with water and a clear viscous fluid to slow down the ring’s descending motion. We also shot the scene in slow motion at various speeds. This scene created quite a stir and applause in Madras film circles.<br />For the other special scene, I hired a scantily dressed female dancer for the role of a water nymph. She was a young European girl in her late twenties, possessing a beautiful Venus-type figure, who performed acrobatic dances with a male partner in cabaret shows at the Connemara Hotel in Madras. In an unheard-of technique in Indian films, she came up out of a water tank and danced in her rather skin-tight one-piece bathing suit. Believe me, it created quite a bit of excitement among the Indian actors and film crew<br />Of all the Tamil theatrical motion picture films that I directed in India, the film Meera was considered by my peers and local film critics to be my best – and I am inclined to agree. The picture was produced by Chandraprabha Cinetone, a company formed by M.S. and her husband, T.Sadasivam. I directed the Tamil version and later the Hindi version of Meera.<br />An innovation I brought to Indian films was the ‘shooting script’, where the script would be broken down into scenes and shots, with action on the left half of the page and dialogue on the right half. First I would have each scene translated for me from Tamil into English, and then I’d go to the hill country for a month or two to write the shooting script…I told Sadasivam I wanted to go to Coonoor to work on the Meera script. He readily agreed and even offered to set me up in a small cottage with cook and servant. Having acquired a taste for South Indian food, as spicy hot as some of the dishes are, I accepted his kind offer. Every Sunday M.S. and Sadasivam would pay me a visit to check on the progress of the script and on my welfare. They would pick up the script pages and take them down to Madras for typing in English…<br />At the end of a month I was back in Madras with the completed shooting script preparing to cast the film, conduct dialogue and music rehearsals, and construct sets at Newtone Studio. We first had the extensive ‘in-studio’ filming to do in Madras. There is one scene of which I was particularly proud in this film. M.S. had beautiful large eyes, and I wanted to highlight them during one of her songs. I used a special lighting with equipment that I’d brought with me from the U.S. and isolated the area of her eyes with two ‘gobos’ – one at the top of her eyes and one underneath – and feathered the edges of the gobos by putting a diffusion screen on the top and bottom edges to soften them. The final cut showed only the close-up of her eyes, which filled the screen. It was a beautiful effect.<br />…During our forced breaks in the Meera shooting schedule (due mostly to the rationing of film, processing chemicals and photographic supplies during the war years), I often took on ‘still’ photographic assignments for Kalki, the popular Tamil weekly magazine published by T.Sadasivam and <a href="http://www.tamilnation.org/hundredtamils/kalki.htm" target="contents">‘Kalki’ Krishnamurti</a>. These assignments included several of M.S.’s musical concerts. Notwithstanding her worldwide name and fame as a musical genius, M.S.’s personal life has always been a very simple one. She is unaffected by her celebrity status and international renown and is of almost childlike innocence and naivete.<br />As an actress she worked hard to perfect her art. Since M.S. understood a smattering of English at the time I first met her, I was later able to communicate quite well with her during the making of her films. When time permitted I also taught her a few words of English. By the time we completed Meera, she had mastered enough English to carry on a decent conversation all of which held her in good stead later when she visited Europe, England and the U.S. on concert tours. Since she was always surrounded by musicians in her home, rehearsing songs for a recital somewhere, I had to literally wait my turn to conduct film rehearsals. She was quite a busy lady and a lovable one…<br />…In January of 1994, I again was invited to return to India by some friends in the film industry (of course, the invitation is always open there)…When I got to the reception on my behalf, I was overwhelmed by all the attention from the press, film organizations, and actors. Most of the guests were from my filmmaking days in Madras. Among them was the great actress/musician M.S.Subbulakshmi and her husband T.Sadasivam. The chief minister of Madras and the American consul general were also there to welcome me.…M.S. sat next to me at my table, along with her husband, and later during the evening she honored me with a song. What a reception! Friends congratulating me…all the former film stars greeting me…I couldn’t believe it! These people were all there for me? Many of the guests would embrace me or get down on their knees and ‘take the dust of my feet’. And they wanted me to get up and speak, but when I got to the podium I was so overcome with emotion that I couldn’t speak. Words failed me, and the tears started to flow. I know the guests must have been disappointed, but I had to offer my apologies and sit back down. I’d never experienced anything like that in my life."<br />
<br /></div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-4689676646098915492022-05-27T12:39:00.002-04:002022-05-27T12:39:27.928-04:00माँ शारदामणी व ठाकुर श्रीरामकृष्ण परमहंस के श्री चरणों में साष्टाँग प्रणाम <p> </p><div aria-haspopup="true" aria-label="Show details" class="ajy" data-tooltip="Show details" id=":jzn" role="button" tabindex="0"><img alt="" class="ajz" src="https://mail.google.com/mail/u/0/images/cleardot.gif" /></div><div id=":gf4"><div class="qQVYZb"></div><div class="utdU2e"></div><div class="lQs8Hd"></div><div class="btm"></div></div><div class=""><div class="aHl"></div><div id=":jzo" tabindex="-1"></div><div class="ii gt" id=":jnd"><div class="a3s aiL " id=":gdl"><div dir="ltr"><div><div data-smartmail="gmail_signature" dir="ltr"><div dir="ltr"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">ॐ</span></div><div dir="ltr"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><span style="font-size: medium;"> परम पूज्य ठाकुर श्री रामकृष्ण परमहँस देव ~ माँ शारदामणी ~ <br /> </span>' वेदान्त ' भारतीय सनातन धर्म की परम्परा ५,००० वर्ष से भी अधिक प्राचीन है। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">उपनिषद् ‘वेद’ के अन्त में आते हैं। ‘ वेद ’ के अंतर्गत प्रथमतः </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वैदिक संहिताएँ- ऋक्, यजुः, साम तथा अथर्व हैं। तद</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">उपरान्त ब्राह्मण, आरण्यक तथा उपनिषद् आते हैं। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> साहित्य के अन्त में होने के कारण उपनिषद् वेदान्त कहे जाते हैं।</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वेदान्त की तीन शाखाएँ अधिक प्रसिद्ध हैं : </span></div><div dir="ltr"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">१) <b>अद्वैत वेदान्त </b>के </span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">आदि शंकराचार्य प्रवर्तक हैं। </span></b></div><div dir="ltr"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">२)<b> विशिष्ट अद्वैत ~ </b></span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">रामानुज</span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b> द्वारा प्रतिपादित हुआ</b> तथा </span></div><div dir="ltr"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">३) </span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">द्वैत ~ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> श्री</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">मध्वाचार्य</span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b> द्वारा प्रतिपादित हुआ।</b> </span></div><div dir="ltr"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">प्रथम </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">संहिताओं</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> का अध्ययन होता था। तद्पश्चात </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">गृहस्थाश्रम में प्रवेश करने पर</span><br /></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">यज्ञादि गृहस्थोचित कर्म हेतु, ब्राह्मण-ग्रन्थों के अनुसार, कर्म काण्ड संपन्न किये जाते थे। वानप्रस्थ या संन्यास आश्रम में प्रवेश करने पर, आरण्यकों की आवश्यकता होती थी। वन में रहते हुए ज्ञान पिपासु व्यक्ति, जीवन तथा जगत् की अबूझ पहेली को सुलझाने का प्रयत्न करते थे। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">यही उपनिषद् के अध्ययन तथा मनन की अवस्था थी।</span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> वेदान्त को उपनिषद भी कहते हैं। </span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ईश, केन, कठ, मुण्डक, माण्डूक्य, तैत्तिरीय, ऐतरेय, छान्दोग्य तथा </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">बृहदारण्यक यह </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">उपनिषद के विभिन्न भाग हैं। </span></b></div><div><div dir="ltr"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ज्ञानयोग</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">की कुछ अन्य शाखाएँ भी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">हैं जिन के प्रवर्तक हैं ~ </span><b><span style="color: #990000;"><span style="font-family: georgia, serif;">भास्कर, वल्लभ, <br />चैतन्य, निम्बार्क, </span></span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">वाचस्पति मिश्र</span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">, सुरेश्वर व विज्ञान भिक्षु ।</span></b></div><div><span style="color: #990000;"><span style="font-family: georgia, serif;">आधुनिक काल में <b>ठाकुर </b></span></span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">रामकृष्ण परमहंस, स्वामी विवेकानंद, अरविंद घोष, <br />स्वामी शिवानंद, राजा राममोहन रॉय व रमण महर्षि उल्लेखनीय हैं। </span></b></div></div></div></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif; font-size: medium;">ठाकुर श्री रामकृष्ण परमहँस देव ~ </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"><b>जन्म : </b>सं. १८३६, फरवरी १८ : कामारपुकुर ग्राम, बंगाल में </span></div><div class="gmail_quote"><b><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">जन्म नाम : </span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">गदाधर चट्टोपाध्याय </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">पिता का नाम ख़ुदीराम चट्टोपाध्याय था तथा माँ का नाम चंद्रमणि देवी था। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">भक्तों के अनुसार माता को गर्भ धारण काल अवस्था में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अलौकिक </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अनुभव हुए थे।</span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">एक दिन वे शिव मँदिर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">में थीं तथा उन्हें अलौकिक प्रकाश पुँज उनके शरीर में</span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> प्रवेश कर रहा हो ऐसा भास् हुआ था। पिता खुदीराम को गदाधारी महाविष्णु ने स्वप्न में आकर कहा कि, ' वे पुत्र रूप में आयेंगें। 'बालक का जन्म हुआ तो <br />'<b> गदाधर </b>' नामकरण हुआ। स्नेह से सभी उस मनमोहक मुस्कानवाले बालक को<br /> <b>' गदाई ' </b>बुलाया करते थे। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">महाभारत, रामायण, पुराण व भगवद गीता का ज्ञान, शैशव में ही गदाई ने प्राप्त कर लिया था।</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सात वर्ष के होते, गदा</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ई के सर से पिता का साया उठ गया। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">बड़े
भाई रामकुमार चट्टोपाध्याय कोलकत्ता में पाठशाला के संचालक थे। वे गदाई
को अपने संग ले चले। जन्मस्थान कामारपुकुर तथा शैशव का आवास छूट चला। </span></div><div class="gmail_quote"><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; font-size: 18.156px;">चित्र : कामारपुकुर का घर </span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><br /></span></div><div class="gmail_quote"><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; color: black; font-family: "Open Sans",sans-serif; font-size: 24.75px; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><img alt="कामारपुकुर में स्थित इस छोटी सी घर में श्रीरामकृष्ण रहते थे" class="CToWUd a6T" height="165" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEiwAZ7zRXVMuErdc08SdgKB8v7x7NVGKawLfjgwL3eNzGJDFbi_TX2VrTJOrHmPFMIhCCploGhOt7TNrZrtmS51BAzyKRkBZZSdYAP1QST1JsBk_762ot6Aw9V7yN8Ix3Zkz3A7EChcG2YluY9kYGq-z3y88n_rWUMYHWjgQ-yThQsiMBkDeCSyRO5FuFAhb3VjKVfOkZJYxUm__uPoGKYU-WNCeHebq-ZmrQcf7KAfai51g-TQTW4xf2DKOA=s0-d-e1-ft" style="border: 0px; box-sizing: border-box; display: block; height: auto; margin: 0px; padding: 0px; width: 300px;" tabindex="0" width="220" /></div></div></div></div></div></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">कोलकत्ता नगर में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>रानी रासमणि देवी </b>अत्यंत </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">धनाढ्य ज़मींदार परिवार से थीं।</span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">शहर की उत्तर दिशा</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> में, हुगली नदी किनारे, देवी रासमणि द्वारा निर्मित </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">माँ भवतारिणी, माँ काली का, भव्य </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">दक्षिणेश्वर काली मँदिर था। </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><table border="0" style="font-family: Times; width: 621px;"><tbody><tr><td colspan="3"><img alt="Rani Rasmoni" class="CToWUd" height="189" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhn-nIhGfjpfcxy2RNjX0AhSEF9Dpl-sXdSiDoWOWsQsfM28PfnUOoX7eDhYIiRSQOr7VDsNmzyQXsZA52ei2BS_w6YymQFMPAHHQAPc1VV2eY1AWRl3SHiRTTFnNK_gH4w10OLypC-3AeCpO5LC6qcYQMUp8IeJw8DQg=s0-d-e1-ft" style="color: black; font-family: Times; font-size: medium;" width="151" /><br /></td></tr></tbody></table></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;"> देवी रासमणि ने </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;">सुवर्णरेखा नदी</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> से </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;">जगन्नाथ</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;">पुरी</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> तक </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सड़क का निर्माण करवाया था।</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">कलकत्ता निवासियों के लिए, गङ्गास्नान की सुविधा हेतु, उन्होंने,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">केन्द्रीय व उत्तर कलकत्ता में हुगली के किनारे बाबुघट, अहेरिटोला घाट</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> व नीमताल घाट का निर्माण करवाया। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">लोककथनुसार, देवी काली ने</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> <b>' </b></span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>भवता<wbr></wbr>रिणी '</b></span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b> </b>स्व</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">रूप में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">स्वप्न दर्शन दिए तब </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">उन्होंने</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">, देवी आद्यशक्ति भवतारिणी महामाया का यह </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">भव्य मंदिर बनवाया था। सं १८४७ में भारतवर्ष पर ब्रिटिश राज की हुकूमत बदस्तूर जारी थी। उस समय यह मँदिर, ५८ एकड़ भूमि पर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> निर्मित हुआ। </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><img alt="" class="CToWUd a6T" height="263" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhAmKe-vGQnjIdd_4NHFhFzQxNESCDKVNJgXfBB18M4yGpxOn8J0y6qI1z_wPRPZMB3J9eLusrgLc-9t3pPf70tN4gOVZG84yy2EXt7DmWxkgi5QVVnr8OK-d5U1tlcfOWbaoZ5f_GMmFzkTH3mYcDcqxL5Jgtu6Wegc8hwHJ1-Ec_3lVw9mvn8gEAVC9UwnS2ldF8ax4FeXqha0nT_EMxuK-R51RbF3k_JuCVSjr3I5enEagfhTJ5uzlz6GX3ELNhSlueM47XNfrgMoqeOTUJoNWSnyVy3M48=s0-d-e1-ft" style="border: 0px; box-sizing: border-box; color: #544e52; display: block; font-family: "Open Sans",sans-serif; font-size: 22.275px; margin: auto; padding: 0px; text-align: center;" tabindex="0" width="250" /></div><div class="gmail_quote"><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>रामकुमार चट्टोपाध्याय </b>को इस मन्दिर के प्रधान पुरोहित पद पर नियुक्त</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> किया गया। छोटे भाई रामेश्वर भी काली मँदिर में पूजा किया करते थे। कलकत्ता आने के पश्चात </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">एक वर्ष के भीतर, बड़े भाई रामकुमार का देहांत हुआ। तब गदाई ने पुरोहित पद सम्हाला।</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> गदाई के साथ,<b>' ह्रदय '</b> श्री रामकृष्ण की बहन का बेटा, उन का भतीजा भी साथ आया था।</span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वर्ष सं १८५७ -६८ तक, युवा गदाधर, जिसे समस्त विश्व, ठाकुर स्वामी रामकृष्ण परमहंस </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">के पवित्र नाम से पुकारने लगा, वे, इस मंदिर के प्रधान पुरोहित पद पर रहे। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वहीं रहते हुए, श्री रामकृष्ण ने अपनी दिव्य साधना को प्रखर किया। </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">श्री रामकृष्ण को काली माता के दर्शन, ब्रम्हांड की माता के रूप में हुए थे। </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> ठाकुर श्री रामकृष्ण ने अपने दिव्य अनुभव का वर्णन इन शब्दों में किया है,</span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">" घर ,द्वार ,मंदिर व</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> सब कुछ अदृश्य हो गया, जैसे कहीं कुछ भी नहीं था! </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> मैंने एक अनंत तीर विहीन आलोक का सागर देखा, जो</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> चेतना का सागर था।</span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> जिस दिशा में भी मैंने दूर दूर तक जहाँ भी देखा, बस उज्जवल लहरें दिख रहीं थीं</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">, जो एक के बाद एक, मेरी ओर</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> आ रहीं थीं</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">। "</span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">दक्षिणेश्वर माँ काली का मुख्य मंदिर है। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">भक्त स्वभाव के </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">नवीन पाल काली प्रतिमा के शिल्पकार थे। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">दिन में मात्र </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">एक बार भोजन ग्रहण करते हुए अत्यंत भक्तिभाव से उस </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> शिल्पी ने, इस भव्य माँ काली प्रतिमा का निर्माण किया था। मँदिर के </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">भीतरी भाग में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">चाँदी</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> से बनाए गए कमल के फूल पर कि</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">जिसकी हजार पंखुड़ियाँ हैं, माँ काली, अपने </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> शस्त्र धारण किये, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">भगवान शिव पर विराजित</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> हैं। </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">आदिशक्ति, आदि पराशक्ति, काल की नियामक, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माँ, तांत्रिक, ज्ञानी, भक्त तथा गृहस्थ, इस </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> समस्त सँसार की,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">भवतारिणी हैं। प्रणम्य हैं ! माँ स्वरूप हैं। </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;">' काली काली महाकाली कालिके परमेश्वरी। <br /> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;">सर्वानन्दकरी देवी नारायणि नमोऽस्तुते ।। '</span></b></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.clipzui.com/video/a4p3a5m3d446z4r4u4p513.html&source=gmail&ust=1653754765159000&usg=AOvVaw04nq3Li758uI7UKjKxEJC9" href="https://www.clipzui.com/video/a4p3a5m3d446z4r4u4p513.html" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px; color: #660099; font-family: arial,sans-serif; text-align: center;" target="_blank"><img alt="संबंधित इमेज" class="CToWUd" height="353" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhH6nrbqQsx2PmuqvZ6U1tDLQZGAXZLkbdt2OQHTbPY80MxoIO9HpH1tWRTJ8rgBHA64Wtjtx9lJtcvjQ_LFg1_IIyMpmEE_ztIV2RidY5L4uZupu6uCYw56XGPGNREcWhof7gKCrJE-5g_04rOuGTo9gQbww=s0-d-e1-ft" style="background-color: white; background-position: 0px 0px,10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; margin-top: 0px;" width="628" /></a><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">" <b>अन्नपूर्णे सदापूर्णे शंकरा प्राण वल्ल्भे </b></span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> ज्ञान वैराग्य सिद्धयर्थं भिक्षाम देहि च पार्वती "</span></b></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://www.dakshineswar.com/&source=gmail&ust=1653754765160000&usg=AOvVaw3MtflKQLDJFYAkrDzTohhM" href="http://www.dakshineswar.com/" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px; color: #660099; font-family: arial,sans-serif; text-align: center; text-decoration-line: none;" target="_blank"><img alt="Sri Sri Jagadiswari Maha Kali के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd" height="353" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEiwRawYlxQuBHK7Myj6a01-yiOxiNx4coFTqSjKApLQ13OGoQztRLszM0uz4uzV1kketH7fZ2aXS76IFEKjiCJrZGU6A3YnqZXtjinV4yfB3Co7sdFtoq6vB-dZe9oexNobxr7N20UktnZbHt52_dVvFun4lqZjAzbx61F3b4aDZrH6LbI=s0-d-e1-ft" style="background-color: white; background-position: 0px 0px,10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; margin-top: 0px;" width="229" /></a></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">रामकृष्ण
की उग्र तपस्या व साधना से ग्राम कामारपुकुर में उनकी माताज़ी चिंतित
रहतीं थीं। वे अपने पुत्र का विवाह करवा देना चाहतीं थीं। श्री रामकृष्ण ने
स्वतः अपनी माँ को बतलाया कि, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ग्राम जयरामबाटी में उन की वधु हैं। उनसे जाकर आप मिलिए ' </span></div><div style="border: 0px; box-sizing: border-box; margin: 0px; outline: transparent solid 1px; overflow: hidden; padding: 0px;"><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;">माँ शारदा </span><img alt="🙏" aria-label="🙏" class="an1" data-emoji="🙏" src="https://fonts.gstatic.com/s/e/notoemoji/14.0/1f64f/72.png" /><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;"><img alt="🏻" aria-label="🏻" class="an1" data-emoji="🏻" src="https://fonts.gstatic.com/s/e/notoemoji/14.0/1f3fb/72.png" /></span><img alt="🌺" aria-label="🌺" class="an1" data-emoji="🌺" src="https://fonts.gstatic.com/s/e/notoemoji/14.0/1f33a/72.png" /></b><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"><br /></span></div></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"><b>देवी शारदा मुखोपाध्याय</b> का जन्म </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सं. १८५३ में</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">२२ दिसम्बर, ग्राम जयरामबाटी में एक गरीब ब्राह्मण परिवार जो बंगाल प्रांत में निवास करता था उनके घर हुआ।</span><span style="font-size: 21px;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> उनके पिता का नाम श्री रामचन्द्र मुखोपाध्याय तथा माता का नाम श्यामासुन्दरी देवी थीं। दम्पति </span></span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; font-size: 21px;">कठोर परिश्रमी, सत्यनिष्ठ एवं भगवद् परायण थे तथा खेती व धार्मिक अनुष्ठानों को संपन्न करवा कर अपना निर्वाह किया करते थे। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span></div><div class="gmail_quote"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Sarada_Devi_Jayrambati.jpg&source=gmail&ust=1653754765160000&usg=AOvVaw167IebjXa60NvcsTzC32q6" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Sarada_Devi_Jayrambati.jpg" style="background: none; color: #0b0080; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="165" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEiQHVqpTShA42zaT95pv8o3OvAXyemJVdAZrM51nrvwm9AsvBBRjOgV1oz3tZemTy9zAQhWb3UH2Sz2E-qsg8C6YRn0FEl88tJBa1s09FMZWeyBp99Rq0myf4S7IRaWj1OZTuRBseg6ZE8npHaIKbwyCl8rhK0KzrmIto4F_f-pfCcNyEIVlvX9ap6275K_C5NRYRP44fw91UUSlZ4i0fJz1TbEW7xXS74-760S6XVCacV791CT=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(200,204,209); vertical-align: middle;" width="220" /></a><span style="background-color: #f8f9fa; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;"></span><div style="border: 0px; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><div style="float: right; font-family: sans-serif; font-size: 18.5556px; margin-left: 3px; margin-right: 0px;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Sarada_Devi_Jayrambati.jpg&source=gmail&ust=1653754765160000&usg=AOvVaw167IebjXa60NvcsTzC32q6" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Sarada_Devi_Jayrambati.jpg" style="background-color: initial; color: #0b0080; display: block; height: 11px; overflow: hidden; text-decoration-line: none; text-indent: 15px; white-space: nowrap; width: 15px;" target="_blank" title="बड़ा करें"></a></div><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">चित्र ~ <b>जयरामबाटी में माँ शारदा देवी का निवास</b></span></div></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माँ <b>शारदामणी</b></span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">, </span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"><b>खेमङ्करि,</b> <b>ठाकुरमणी</b> मुखोपाध्याय इन पवित्र नामोँ से, माँ शारदा की पूजा की जाती है। शारदामणी के जन्म </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">के बाद, कादम्बिनी, प्रसन्न कुमार, उमेशचंद्र, काली कुमार, वरदा प्रसाद व अभय</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">चरण </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">यह उन के भाई बहन का जन्म हुआ था। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">सं. १८५९ में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">शारदामणी</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">५ वर्ष की थीं तब</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> श्री </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">रामकृष्ण २३ वर्ष के थे। उसी अवस्था में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">उन दोनों का विवाह सम्बन्ध तै हुआ। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> अपने शैशव में, नदी पर स्नान के लिए जाने के लिए, शारदामणी घर के पिछवाड़े, खड़ी खड़ीं किसी के संग - साथ की प्रतीक्षा किया करतीं थी। ठीक </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">उस समय </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">न जाने कहाँ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> से, आठ कन्याएं, आ जातीं थीं। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> चार आगे और चार पीछे चलतीं हुईं, वे , </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">शारदामणी को स्नान करवा लातीं। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">बहुत वर्षों बाद पता चला कि, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वे कन्याएं उस गाँव की थीं ही नहीं। परन्तु वे देवियाँ थीं ! अष्टनायिकाएँ थीं ! ऐसे दिव्य अनुभव </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">शारदामणी के जीवन में हुए। अब </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">शारदामणी १४ वर्ष की हुईं तब अपनी ससुराल, कामारपुकुर ३ माह के लिए आईं। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">श्री </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">रामकृष्ण ने उन्हें वहाँ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ध्यान व आध्यात्म का उपदेश दिया।सं. १८७२ में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माँ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">शारदा १८ वर्ष की हुईं तब दक्षिणेश्वर पधारीं।<b> ' नाहबत '</b> संगीत घर मकान के नीचले तले</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> पर, एक छोटे कक्ष में, माँ शारदा आकर रहीं। </span></div><div class="gmail_quote"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sarada_Devi%2527s_Room_Nahabat.jpg&source=gmail&ust=1653754765160000&usg=AOvVaw0A9eEsGdXVOdz8AJlTqsyT" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sarada_Devi%27s_Room_Nahabat.jpg" style="background: none; color: #0b0080; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="165" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhhff4OZJLqPV0TFE_uY1LkLWnf4zM6f7t3OhXxSC5iOnYewnCRRCIJjgEzC0AAa0BQx3IX2ZlMLFIjAqNsH1JBzWXTAfc7fjl6vdP1McWemDaNKx6rbmU2dGkCkeurSwz5-VBgx3ryEsyplHho2E3xJrjjIm45DyugPHvUvoqrBSfu_dzcgkuv0S6QtrrbQMSsGuRJiMATpSTBesHWIWQcQ4q5z1GxV28S-5KOYdeGAdb-zQ6fu6BTsOWp1vpVTh6jlzU=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(200,204,209); vertical-align: middle;" width="220" /></a><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">सं १८८५ पर्यन्त माँ शारदा वहीं रहीं। जयरामबाटी की यात्राएं भी वे करतीं रहीं। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">श्रीरामकृष्ण ने विधिवत संन्यास ग्रहण कर लिया था।</span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> षोडशी
पूजा कर श्रीरामकृष्ण ने माता त्रिपुरसुन्दरी का ध्यान करते हुए, अपनी
पत्नी माँ शारदा की पूजा की। श्रीरामकृष्ण उन्हें ' श्री माँ ' पुकारते
थे। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"></span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माँ शारदा, ठाकुर श्री रामकृष्ण जी को </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">' गुरुदेब ' कहतीं थीं। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">प्रातः ३ बजे उठकर श्री माँ भागीरथी हुगली में स्नान करतीं। फिर सूर्य आगमन पर्यन्त, वे जप ध्यान करतीं। श्रीरामकृष्ण ने उन्हें मन्त्र दीक्षा दी थी। दिन में वे श्रीरामकृष्ण की रसोई देखतीं। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">घरेलू बातों का ध्यान, ईश्वर भक्ति,अतिथि सेवा, वस्तुओं को सम्हालना, छो</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">टों से स्नेह भरा बर्ताव करना,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> कर्तव्य परायणता का पालन करना,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> देश काल व </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> पात्र के अनुसार आचरण करना, इन बातों </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> की शिक्षा, ठाकुर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> श्रीरामकृष्ण जी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">से माँ शारदामणी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ने सीखीं थीं। </span></div><div class="gmail_quote"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Holy_Mother_worshipping_at_Udbodhan.jpg&source=gmail&ust=1653754765160000&usg=AOvVaw1Slb_Tzlgq0f9MCTupbzH1" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:Holy_Mother_worshipping_at_Udbodhan.jpg" style="background: none; color: #0b0080; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="287" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjp9xcbqoZQlcIBj12U-KVWdLDjv4V8OgeZVDZB2RwHBggv0AR1kLT-rkXsjOG-7O4NaOG_lv88ze2oDetFYBFqVNYzwgIcUziZtpHU3SvVBhAULFiTwe5xUOMiyG37e70k1BtwiFiGRLN6PWuSbUEteaK2SETJVDTXkzVgcSykS4H0NsQyJLfLz54lV96V20Zn1-jWpMzpD6fHSp9Q_CB06YoEajGoSkQBJNFoDYir_N7tMKsWlFrTPQ2UDPMPhFJS5M_P7kICZ6IA4MLC3V9ZkQ=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(200,204,209); vertical-align: middle;" width="220" /></a></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">श्रीरामकृष्ण की साधना प्रखरतम हो रही थी।देवी रासमणी के दामाद</span></div><div class="gmail_quote"><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">मथुरनाथ बिस्वास </span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>बाबू</b> ने गह</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ने बनवाये थे उन गहनों को, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">श्रीरामकृष्ण ने, </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माँ शारदा को पहना दिए। आजीवन वे माँ के शरीर पर रहे। उग्र तपस्या से, ठाकुर के शरीर में, अग्नि दाह उत्पन्न हुआ था। </span><br /></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">श्रीरामकृष्ण के शरीर में अग्नि दाह उठ कर उन्हें व्यथित कर रहा था। उसी समय वहाँ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">भैरवी ब्राह्मणी पधारीं। उन्होंने </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> आदेश दिया, ' इन्हें पुष्पमालाएं पहना कर, शरीर पर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> चन्दन का लेप करो '</span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> आध्यात्म मार्ग पर ईश्वर साक्षात्कार की प्रबल आकांक्षा से, उनकी यह स्थिति हो रही थी। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"><b>भैरवी, </b>श्री रामकृष्ण के शरीर में, रघुवीर का आविर्भाव देख रहीं थीं।</span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">चौसंठ तंत्रो की साधना, भैरवी ब्राह्मणी ने श्रीरामकृष्ण से संपन्न करवाई।</span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> तद्पश्चात कुछ समय पर्यन्त मधुर भाव से श्रीराधे रानी सा भेस धारण कर श्रीरामकृष्ण ने श्रीकृष्ण की आराधना संपन्न की।</span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माँ काली की आज्ञा से, ठाकुर ने </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">स्वामी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">तोतापुरी से, तद्पश्चात वेदांत साधना ग्रहण की।उन्होंने </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">इस्लाम धर्म के अनुसार भी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> साधना की। ठाकुर के स्वभाव में सहज विनोद प्रियता तथा कौतुकप्रियता भी थी। उनके ह्रदय में आनंद का पूर्ण घट स्थापित हो चुका था अतः सदा मन उल्लसित रहता। वे
अपना दैनिक भोजन, चाव से , रस ले कर खाते। यह एक मात्र वासना, अपने शरीर
को, इस धरती से जोड़े रखने के हेतु से ही ठाकुर ने अपने में बचा रखी थी। आगे चलकर ठाकुर श्रीरामकृष्ण जी की तपस्विनी भार्या उनके मठ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> के सन्यासियों की</span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"></span><b style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">' माँ शारदा माता ' </b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> बन कर सुशोभित हुईं </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">ठाकुर की उच्च आद्यात्मिक अवस्था के लिए यह उदाहरण सही है कि जिस तरह रस से भरा हुआ सुँदर पुष्प, जब पूर्ण रूप से खिल जाता है तब उस पुष्प पर असंख्य भँवरे मंडराने लगते हैं। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ठीक उसी तरह, ठाकुर श्रीरामकृष्ण की </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">कठोर आध्यात्मिक साधना </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">व उनकी सिद्धियों की चर्चा से, उन की चहुंओर फ़ैली प्रसिद्धि से, दक्षिणेश्वर का मंदिर उद्यान, शीघ्र ही, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">भक्तों एवं भ्रमणशील संन्यासियों का प्रिय आश्रयस्थान बन गया था </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">कुछ बड़े-बड़े विद्वान एवं प्रसिद्ध वैष्णव एवं</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> तांत्रिक साधक </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">जैसे- </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>पं॰ नारायण शास्त्री, पं॰
पद्मलोचन तारकालकार, वैष्णवचरण, गौरीकांत तारकभूषण</b> आदि उनसे आध्यात्मिक
प्रेरणा ग्रहण करने हेतु, ठाकुर के पास, खींचे हुए चले आते थे। </span></div><div class="gmail_quote"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ठाकुर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सुविख्यात विचारकों के घनिष्ठ संपर्क में भी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">आए। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">बंगाल में विचारों का नेतृत्व कर रहे थे इन में </span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">केशवचंद्र सेन, विजयकृष्ण गोस्वामी, </span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>ईश्वरचंद्र विद्यासागर </b>के नाम प्रमुख हैं।</span><span style="color: #990000;"><span style="font-family: georgia, serif;"> </span></span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">इसके अ</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">तिरिक्त साधारण भक्तों का एक दूसरा वर्ग था जिस के सबसे महत्त्वपूर्ण व्यक्ति <b>रामचंद्र दत्त, गिरीशचंद्र घोष, बलराम बोस,</b></span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>दुर्गाचरण नाग</b> इत्यादि हैं। <b> </b></span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">महेंद्रनाथ गुप्त (</span></b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>मास्टर महाशय</b>) जिन्होंने </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ठाकुर रामकृष्ण के जीवन से </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अमृत बिंदु ग्रहण कर समाज को </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>' कथामृत ' पु</b>स्तक के रूप में देकर बहुत महत्त्वपूर्ण </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">कार्य किया है।महेन्द्रनाथ गुप्त बीसवीं सदी के भारतीय संत </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">परमहंस योगानंद</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">के गुरु भी थे।</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif; text-align: center;"> चित्र :<b> योगी श्री महेन्द्रनाथ गुप्त ~ </b></span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><br /></span></div><img alt="" class="CToWUd a6T" height="255" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhXdBDcs8s9bqL0U7hs3iL05vvz-vy0-XdWuRgHtiAloU-0-MOZ61lLcrXJFJu7IIKVlr_zpAm6buei4eA4AV5rNFjSP1mfhMfouK28Z1ihNSAe9KewDvtS22-2affXb4s0UPEKoCn0nN3aqhd9eUFvCwEdLPVjPdz9to_Eo4k5rlMo6V8UX1ip=s0-d-e1-ft" style="border: 0px; box-sizing: border-box; color: #544e52; display: block; font-family: Roboto,RobotoDraft,Helvetica,Arial,sans-serif; font-size: 10.6667px; margin: auto; padding: 0px; text-align: center;" tabindex="0" width="225" /><div><div style="text-align: center;"><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सच ही कहा है, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सत्संग
से श्रद्धा, रति ( ईश्वर प्रेम) व भक्ति विकसित होती है। रात्रि के
अन्धकार में लिपटे आकाश में फैले, टिमटिमाते तारागण व नक्षत्र मंडल, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अपने</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> पथ पर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अग्रसर होते हुए, हमें उस एक अनदेखे व अनचिन्हे ईश्वर की ओर ले जाने का संकेत करते रहते हैं। उसी काल में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">महान साधक,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">तोतापुरी का</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">काली मँदिर मे आगमन हुआ। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वे ११ महीने वहीं रहे। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">उनके समक्ष श्रीरामकृष्ण<b> ' निर्विकल्प समाधि' अ</b>वस्था में समाधिष्ठ हो गए थे। ठाकुर कहते, ' मेरी माँ काली, स्वयं सच्चिदानंद हैं ! '</span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> सं. १८६३ में श्रीरामकृष्ण ने वैध्यनाथ,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">काशी व प्रयाग की यात्राएँ की। </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सं.१८६८
में दुसरी बार काशी, प्रयाग व वृन्दावन की यात्राएँ कीं। मोक्षदायिनी
काशी नगरी में समाधी लगते ही, साक्षात् विश्वनाथ शिवशंकर को मणिकर्णिका
घाट पर विचरण कर, मृतकों के कान में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">तारक मन्त्र फुसफुसाते ठाकुर ने देखा व सुना। मौनव्रतधारी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">त्रैलंग स्वामी से वहीं ठाकुर की भेंट वार्ता हुई। मथुरा के ध्रुव घाट पर श्रीकृष्ण को वासुदेव की गोद में साक्षात् विराजित हुए देखा। </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वृन्दावन में जमुना पार, गोधूलि बेला में, श्रीकृष्ण को गैयाओं के संग लौटते हुए देखा। निधिवन में गँगा मैया को सशरीर, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">राधेरानी की आराधना करते हुए दर्शन किये। कभी जड़ समाधि तो कभी भाव समाधी अवस्था में, ठाकुर बच्चों से प्रसन्न रहते।वैषणव,
शाक्त, शैव, सीखों के १० धर्म गुरु का खालसा पंथ, राजा राम मोहन रॉय
द्वारा स्थापित ब्रह्मो समाज, बौद्ध, ईसाई, इस्लाम या ठाकुर की अपनी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">आराध्या माँ जगधात्री काली, सभी धर्म पंथों को वे, ' यह सभी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">एक ईश्वर तक पहुँचने के विभिन्न मार्ग हैं ' ऐसा </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">कहते। ईश्वर एक हैं </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">यह परम् </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> सत्य, ठाकुर जान गए थे। <b>पंचवटी के पाँच वृक्ष, </b></span><b><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">बट पीपल, नीम, आम्लकी व बेल</span></b><span style="color: #990000; font-size: 16px;"><span style="font-family: Helvetica Neue, Helvetica, Arial, sans-serif;"><b> </b>, </span></span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ठाकुर रामकृष्ण जी ने अपने हाथों से रोपे थे व उस पंचवटी में,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> वे अपनी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">प्रखर साधना संपन्न किया करते थे।</span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> सं. १८८१ नवम्बर माह में दक्षिणेश्वर में </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>नरेंद्रनाथ दत्त </b>नामक एक नव </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">युवक का श्रीरामकृष्ण परमहंस जी के आश्रम में आगमन हुआ। युवक नरेन्द्रनाथ, लॉ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">कॉलेज में पढ़ते थे। अंग्रेजी कविता के क्लास में प्<b>राध्यापक </b></span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>अंग्रेज प्रोफ़ेसर विलियम हेस्टी थे।</b> उन्होंने एक कविता में '<b> ट्रांस </b>' शब्द का उपयोग हुआ था उसकी विस्तृत चर्चा करते हुए , ट्रांस - या ध्यान शब्द की व्याख्या करते हुए अपने छात्रों से कहा,' यदि trance क्या है यह तुम अपनी आँखों से देखना चाहते हो तो </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">दक्षिणेश्वर के काली मंदिर के सन्यासी रामकृष्ण ठाकुर को जाकर देख आओ ' </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अपने अँगरेज़ प्राध्यापक के इस हिन्दू योगी के बारे में बतलाने से, युवा नरेन्द्रनाथ, ठाकुर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">रामकृष्ण के दर्शन करने, दक्षिणेश्वर आये हुए थे। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">इस नवयुवक को देखते ही ठाकुर प्रसन्न हो गए। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ठाकुर के नेत्रों से, हर्ष के अश्रु बहने लगे। वे बो</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ले, ' पुत्र तुम आ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">गये</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> ! मैं कब से तुम्हारी प्रतीक्षा कर रहा था ! ' यह सुनकर, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">नरेन्द्रनाथ को बहुत </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अचरज हुआ। कुछ अकड़कर युवक नरेन्द्रनाथ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ने प्रश्न किया,</span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> <b>' क्या आपने ईश्वर को देखा है ? ' </b></span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">ठाकुर
से उत्तर मिला,' <b>हाँ। जैसे तुम्हें देख रहा हूँ उससे अधिक प्रखरता से
ईश्वर को देखता हूँ ' </b>नरेन्द्रनाथ के जीवन के यह प्रथम व्यक्ति थे जिसने
सहजता से, ठोस हामी भरते हुए ' ईश्वर दर्शन ' जैसे अबूझ विषय को स्वीकार किया था। </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सं १८६३ के वर्ष में १२ जनवरी के दिन जन्मे नरेन्द्रनाथ एक सभ्रांत बंगाली परिवार से थे। वकालत में उनकी </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">रूचि थी। नरेन्द्रनाथ के </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">पिता थे <b>विश्वनाथ दत्त </b>तथा </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माता
का नाम <b>भुवनेश्वरी देवी </b>था। कई लोग उनका नाम<b> ज्ञानदासुँदरी</b> भी कहते हैं।
शारीरिक सौष्ठव, नियमित व्यायाम, संगीत, पढ़ाई सभी विषयों में नरेन्द्रनाथ
बहुत अच्छे थे। पाश्चात्य इतिहास, सनातन धर्म से जुड़े योग - </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ध्यान जैसे विषयों में भी उनकी गहन रूचि थी।</span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> सं.
१८८४ में पिता विश्वनाथ दत्त के देहांत के बाद नरेन्द्रनाथ के परिवार पर
विपत्तियों के पहाड़ टूट पड़े। हार थक कर नरेन्द्रनाथ रामकृष्ण के आश्रय में
जा पहुंचे। सविनय ठाकुर से कहा, ' आप अपनी माँ से कहिए, मेरे दुःख दूर कर दें। मेरी माता वृद्ध हैं, बहन का विवाह करना है, मेरे पास नौकरी नहीं है। पिता का कर्ज चुकाना है इत्यादि ' </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><br /></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ठाकुर ने मंद ~ मृदु मुस्कान सहित नरेन को सुझाव दिया, </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">' पुत्र तुम स्वयं जा कर यह सब माँ से क्यों नहीं मांग लेते ' </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">नरेन्द्रनाथ राजी हुए ! वे तीन बार माँ काली के समक्ष अपने दुःख व याचना लेकर गए। परन्तु प्रत्येक बार, पूर्ण ज्ञान व भक्ति का प्रसाद दक्षिणेश्वरी माँ काली से मांग कर, अपने दुःख की कथा कहना भूल कर, लौट आये। </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">नरेन्द्रनाथ की आत्मा को एक सच्चे गुरु, ठाकुर श्रीरामकृष्ण ने छु कर, आत्मा की </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> कई जन्मों से सुषुप्त चेतना को जागृत कर दिया था। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सं १८८६ में नरेन्द्रनाथ ने</span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">संन्यास लिया</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">सं. १८९० में माँ </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">शारदा
से आशिष लेकर वे भारत भ्रमण के लिए निकल पड़े। भारत के दरिद्रों को, पिछड़े
जन को देख कर उनका ह्रदय विदीर्ण हो उठा। अजित सिंह खेत्री ने विवेक व
आनंद के गुणसमूह से युक्त सन्यासी नरेन्द्रनाथ को स्वामी विवेकानंद नाम
सुझाया। आगामी वर्षों में यही नाम भारत के कोने कोने में सुप्रसिद्ध हुआ।
विश्व में गूंजा। </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"></span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><img alt="Image of Vivekananda, sitting in meditative posture, eyes opened" class="CToWUd" height="259" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEheOfEIkEkDeKhYtV3ckZRLkoW8_AFU_RTsu4l1TNDAlqUadR_Pcf4lY5Iz3z6usLo8v0L5E-bHWJo2lKUFA-9BfJ2AIspadnuoZPXEDjabRWbGUq_yaJN9avx-pF4amH4mQbepkw2X5ZsZgJcCpYvnC74xhNOOG5gzIId_IfmncVU0aqwZzipe-fSH9FlysU3X-OvYwyoo3Wfgccir-_Lh8UraLDmt4kgo8Me608JCaKB1zIyv4wjOERBeSJ_XlnaEU0nN4pMAFaQ1FZ-DTo0IkA=s0-d-e1-ft" style="border: 0px; vertical-align: middle;" width="160" /></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">सं.१८८६ ई.
१६ अगस्त सवेरा होने से पहले <b>आनन्दघन विग्रह श्रीरामकृष्ण</b> इस नश्वर देह को
त्याग कर महासमाधि ले स्व-स्वरुप में लीन हो गये। उनके शिष्यों के भग्न व
विषाद संतप्त ह्रदयों को स्वामी विवेकानंद ने सम्हाला। </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">श्रीरामकृष्ण
परमहंस लघु कथाओं से बोधपरक उपदेश देकर बुद्धिजीवी तथा साधारण जन के मन
को, सही दिशा में जीवन यात्रा ले चलने के लिए प्रेरित किया करते थे। उनसे
मिले आध्यात्म प्रसाद से जनसाधारण में देशभक्ति की भावना भी मुखरित हुई
थी ।</span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">सं.
१८८६ ई. में ठाकुर श्री रामकृष्ण के देहान्त के बाद, माँ
शारदा तीर्थयात्रा पर चली गयीं। वहाँ से लौटने के बाद वे कामारपुकुर में
रहने आयीं। वहाँ उनकी उचित व्यवस्था न हो पाने के कारण, भक्तों के अत्यन्त
आग्रह पर, वे कामारपुकुर छोड़कर पुनः कलकत्ता आ गयीं। कलकत्ता आने के बाद
सभी भक्तों के मध्य संघ की माता के रूप में प्रतिष्ठित होकर उन्ह़ोने
सभी को माँ रूप में संरक्षण एवं अभय प्रदान किया। अनेक भक्तों को दीक्षा
देकर उन्हें आध्यात्मिक मार्ग पर चलने की दीक्षा दे कर मार्ग प्रशस्त किया।
प्रारंभिक वर्षों में स्वामी योगानन्द ने उनकी सेवा का दायित्व
लिया। स्वामी सारदानन्द ने उनके रहने के लिए कलकत्ता में उद्भोदन भवन का
निर्माण करवाया। </span></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">सं १८९७, मई की १ तारीख को जन जागरण तथा करोड़ों की सेवा व उत्थान के लिए स्वामी विवेकानंद ने, बेलूर मठ में,</span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;"> अद्वैत </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">वेदांत, </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">ज्ञान</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><wbr></wbr>, भक्ति, वैराग्य तथा राज योग पर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">आधारित</span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><b>रामकृष्ण मिशन </b>की स्थापना की । </span><br /></div><div class="gmail_quote" style="text-align: start;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://en.wikipedia.org/wiki/File:EmblemRamakrishnaMission.jpg&source=gmail&ust=1653754765160000&usg=AOvVaw0-qmy6LdlfSA__2Wh2co9I" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:EmblemRamakrishnaMission.jpg" style="background: none rgb(248,249,250); color: #0b0080; font-family: sans-serif; font-size: 18.48px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="EmblemRamakrishnaMission.jpg" class="CToWUd" height="230" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEgJb7fB2tfeJxuc3v4cVZY4iBvqEQv-DMG3zaJUShfEysCR8IkYfyNpJaSFmStzSdHhcoNGyedi51ZlES7lCvAIqBqp2MjzolURZgmXmXmZNJNgmCdVgV2wzcpB878Kkjfx_kuwGcOnqQ4JPvKm7PCNpNaa7bidQuUNIkLQcexaVLA2aV8h57vU9Uh6AWDFo6h-7CrfipcYIJa_X4Y8I3EEj8ARH7nN7dWnj6wtMEv8ltNDcXnTy37nzg=s0-d-e1-ft" style="border: 0px; vertical-align: middle;" width="200" /></a><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><br /></span></div></div><table style="background: rgb(249,249,249); border-spacing: 0.4em 0px; border: 1px solid rgb(170,170,170); clear: right; font-family: sans-serif; font-size: 18.48px; line-height: 1.4em; margin: 0px 0px 1em 1em; padding: 0.2em; text-align: center; width: 22em;"><tbody><tr><td style="padding: 0.2em 0px 0.4em;"><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif; font-size: x-small;">अद्वैत वेदांत ' अहं ब्रह्मास्मि ' शंकराचार्य<span style="background-color: white; text-align: start;"> द्वारा </span>प्रतिपादित<br /></span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif; font-size: x-small;">ब्रह्म सत्य, जगत मिथ्या <br /></span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif; font-size: x-small;">दर्शन की विचारधाराओँ<br /> में से एक है। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif; font-size: x-small;"><span style="background-color: white; text-align: start;"><br /></span></span><img alt="SwansCygnus olor.jpg" class="CToWUd" height="150" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhEtUR1gNKc3QtvPuHQvSOI1IhCQojVoY3gYH4hyg0FAAT6cYw5m93SjNG6nJeBjuE4G8Eo9dA2ns8r-bNPGyX3lNd_GBhGRsS6EmOBXeejO7S5c1PyCPQOihzM8msqrO9Zid5c8HhO_B6pANwihPdp9r2VARxX2CclSquyDi0Z_OyhdagPQRPheFEHUJZBpsb-7EVIL4_nne_ShHeqHq99Gvkg2gZJJS4u=s0-d-e1-ft" style="border: 0px; vertical-align: middle;" width="200" /></td></tr></tbody></table><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">स्वामी विवेकानंद जी ने दूर अमरीका के शिकागो शहर में विश्व धर्म बैठक के बारे में सुना। सं.
१८९३, ३१ मई को स्वामीजी ने सुदूर देशों की यात्रा आरम्भ की। जापान व चीन
में प्रवास करते हुए वे केनेडा पहुंचे। उसी वर्ष सं १८९३ की ३० जुलाई को ,
वे शिकागो पहुंचे। सं. १८९३ की ११ सितम्बर के दिवस, श्रीरामकृष्ण परमहंस द्वारा दीक्षित,स्वामी विवेकानंद का उदबोधन सभा में गूँज उठा ' मेरे अमरीकी भाईयों व बहनों ' मानों
सिँह गर्जना हुई। लोगों के ह्रदय में एक सच्चे तप: पूत सन्यासी की वाणी
ने जादू सा असर किया। सभागार में उपस्थित ७,००० लोगों ने,करतल ध्वनि करते
हुए ,पुरे
२ मिनट तक खड़े होकर, स्वामीजी का अभिवादन करते हुए तालियों की गड़गड़ाहट से
वातावरण को गुंजारित कर दिया। स्वामीजी ने अपने सटीक व मृदु भाषण में ' शिव महिमा स्त्रोत ' से समस्त धर्म के एक मूल से निकलने के सत्य को प्रतिपादित किया। </span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">सं. १८९७ में स्वामीजी भारत लौटे। </span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">आजीवन
स्वामी विवेकानंद अपने आध्यात्मिक गुरु ठाकुर श्रीरामकृष्ण परमहंस द्वारा
प्राप्त आध्यात्मिक ज्ञान को तथा माँ शारदा के माधुर्य भाव से उपजे जन जन
के प्रति स्नेह निर्झर को प्रसारित करते रहे। </span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">माँ शारदा के </span><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">आजीवन किये अत्यंत कठिन परिश्रम एवं बारबार मलेरिया के रोग के संक्रमण से माँ का स्वास्थ्य बिगड़ता गया था।</span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia, serif;">सं. १९२० की २१ जुलाई को, श्री माँ सारदा देवी ने </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">अपने नश्वर शरीर का त्याग किया! माँ की पावन स्मृति में, बेलूर मठ में, समाधि स्थल पर एक भव्य मंदिर का निर्माण हुआ है।</span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> भारतवर्ष
महान है। तुर्क, फारस जैसे देशों से आये आक्रमणकारी भारत आये तथा यहीं बस
गए। उनके वंशज मुगलों ने, पीढ़ी दर पीढ़ी भारत पर राज किया। </span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">तब भी तुलसीदास, मीराँ सूरदास, कबीर, नानक, चैतन्य जैसी विभूतियाँ,</span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> भारत की पावन भूमि पर जन्म लेतीं रहीं। </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">धर्म के मार्ग पर अग्रसर </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"> होने की सीख, जन साधारण को, अपने पवित्र जीवन आचरण तथा सत्य </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">वाणी तथा मनन से यह विभूतियां प्रेरित करतीं रहीं ज्ञान का प्रकाश उजागर करतीं रहीं </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">। </span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;"><br /></span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">मुगल
साम्राज्य का सूर्य, अस्ताचलगामी हुआ तब,अंग्रेज, फ्रेंच, डच व पुर्तगाली
भी भारत भूमि पर आये। अपने लोभ लालच के कारण उन्होंने भारत की समृद्धि व
सम्पदा को लूटा। उनके द्वारा सत्ता हथियाई गयी व भारत की सम्पदा व वैभव का
स्थानांतरण हुआ। तब भी श्रीरामकृष्ण परमहंस तथा माँ शारदामणी जैसी दिव्य आत्माओं ने, भारत
की पावन भूमि पर जन्म लिया तथा नवजागरण के स्वप्न को सत्य दिशा प्रदान की।
अपने पट्ट शिष्य विवेकानंद के कार्य द्वारा, भारत भूमि पर देशप्रेम
देशभक्ति का विकास किया। धन्य है भारतवर्ष तथा धन्य हैं भारत भूमि पर जन्मे
असाधारण युगल दंपत्ति। हम श्रद्धा विगलित होकर माँ शारदामणी व ठाकुर
श्रीरामकृष्ण परमहंस </span><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">के श्री चरणों में साष्टाँग प्रणाम करते हैं। </span></div><div><span style="color: #990000; font-family: georgia,serif;">~ लावण्या <br /></span></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-34216013349646590012022-05-27T12:05:00.002-04:002022-05-27T12:05:27.175-04:00 महामुनि अगस्त्य जी ~तथा विदर्भ नरेश कन्या 'लोपामुद्रा' ( अमर युगल पात्र से )<p> </p><div dir="ltr"><b><span style="color: #cc0000;">ॐ </span></b></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;">ऋग्वेद
का कथन है कि मित्र तथा वरुण नामक देवताओं का अमोघ तेज एक दिव्य यज्ञिय
कलश में पुंजीभूत हुआ।उस कलश के मध्य भाग से, दिव्य तेज:सम्पन्न महर्षि
अगस्त्य का प्रादुर्भाव, प्राचीन काल में, काशी नगरी में हुआ था। </span></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;">" सत्रे ह जाताविषिता नमोभि: कुंभे रेत: सिषिचतु: समानम्। </span></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> ततो ह मान उदियाय मध्यात् ततो ज्ञातमृषिमाहुर्वसिष्ठम्॥ "</span></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;">इस ऋचा के भाष्य में आचार्य सायण ने लिखा है कि,</span></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> ' ततो वासतीवरात् कुंभात् मध्यात् </span></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> अगस्त्यो शमीप्रमाण उदियाप प्रादुर्बभूव।</span></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> तत एव कुंभाद्वसिष्ठमप्यृषिं जातमाहु:॥' </span></div><div dir="ltr"><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;">इस प्रकार कुंभ से अगस्त्य तथा महर्षि वसिष्ठ का प्रादुर्भाव हुआ।</span></div><div><span style="background-color: white; color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> ( उपरोक्त तथ्य : कृष्ण्कोष से साभार )<br style="box-sizing: border-box;" /></span><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://hi.krishnakosh.org/%25E0%25A4%2595%25E0%25A5%2583%25E0%25A4%25B7%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25A3/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Agastya.jpg&source=gmail&ust=1653752653385000&usg=AOvVaw22rFVtsiEsBJPblsWNL38W" href="http://hi.krishnakosh.org/%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Agastya.jpg" style="background: none transparent; box-sizing: border-box; color: #080080; font-family: "Arial Unicode MS",Helvetica,Arial,sans-serif; font-size: 15.04px; outline: 0px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEgXdY6be31449z2yGMFsdA75UceUAkessmLQED6eyv57oqsVV0qWD69R6W9c9ku3GUPSyuB17AP8RXfICn_t1FSZ2JTe6MDr3-AfLGjy1vTHsOyyXBzE_VEvWclo_km2GhfhvTLWGJ5DYaVFqWiTkpMndMj=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(204,204,204); box-sizing: border-box; height: auto; vertical-align: middle; width: 200.688px;" width="229" /></a><span style="background-color: #f9f9f9; color: #454743; font-family: "Arial Unicode MS",Helvetica,Arial,sans-serif; font-size: 15.04px; text-align: center;"></span><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><div style="box-sizing: border-box; color: #454743; float: right; font-family: "Arial Unicode MS",Helvetica,Arial,sans-serif; font-size: 14.1376px; margin-left: 3px; margin-right: 0px;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://hi.krishnakosh.org/%25E0%25A4%2595%25E0%25A5%2583%25E0%25A4%25B7%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25A3/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Agastya.jpg&source=gmail&ust=1653752653386000&usg=AOvVaw31cUa4mmLnOo2872XyhY1A" href="http://hi.krishnakosh.org/%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Agastya.jpg" style="background: url("") 50% 50% no-repeat; box-sizing: border-box; color: #080080; display: block; height: 11px; overflow: hidden; text-decoration-line: none; text-indent: 15px; white-space: nowrap; width: 15px;" target="_blank" title="बड़ा करें"></a></div><span style="font-family: georgia, serif;"><span style="color: #274e13;"> महामुनि अगस्त्य जी </span><span style="color: #274e13;">ऋषि वसिष्ठ के बड़े भ्राता तथा सप्तर्षियों में से एक हैं। </span></span><span style="font-size: 21px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">ऋग्वेद के </span></span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif; font-size: 21px;">प्रथम मंडल के १६५ </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif; font-size: 21px;"> सूक्त से क्रम १९१ </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif; font-size: 21px;"> तक के सूक्त,</span><span style="font-size: 21px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> ऋषि अगस्त्य द्वारा दृष्ट हैं। अतः अगस्त्य को <b>मन्त्र द्रष्टा ऋषि </b>कहते हैं।</span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="font-size: 21px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">'
गया ग्राम के पास ' गयशिर 'नामक पर्वत है। बेंत के वन से घिरी अति मनोहारी
महानदी पास ही बहती है। अनेक ऋषि मुनियों से सेवित ' धरणीधर ' पर्वत भी
वहीं है। उस पर्वत पर ' ब्रह्मसर' नामक पवित्र तीर्थ है वह साक्षात
धर्मराज तथा श्री महादेव जी का निवास स्थान है। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="font-size: 21px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> एक
समय की बात है कि ब्रह्मसर तीर्थ पे भगवान अगस्त्य, सूर्यपुत्र यमराज धर्मराज से मिलने
पधारे। शास्त्र चर्चा आरम्भ हुई। शमठ नामक संयमी व ब्रह्मचारी साधू
ने उपस्थित विद्वान ने, अमृतराया के पुत्र, राजर्षि<br />
' गय ' की कथा सुनाई। गय से ही उस स्थान को ' गया ' नाम मिला है। शमठ ने
बतलाया कि, गय ने अनेकानेक यज्ञ ब्रह्मसर के समीप संपन्न किये थे। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="font-size: 21px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">अगस्त्य ऋषि वार्तालाप के पश्चात तीर्थ में भ्रमण करने लगे। एक निर्जन स्थान पर,भूमि में बने</span></span> <span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif; font-size: 21px;">एक गढ्ढे में, बहुत से साधू पुरुषों को सर के बल औंधे लटके हुए अगस्त्य को दिखलाई दिए। समीप जाकर देखा तो वे अगस्त्य के पित्री थे। अगस्त्य को आश्चर्य हुआ तो अपने पितरों से प्रणाम करते हुए पूछा, ' प्रणाम पितृगण महात्मा ! कृपया बतलाएं, आप इस प्रकार, अपार कष्ट क्यों कर झेल रहे हैं ? ' वेदवादी पितरों ने उत्तर दिया,</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">' पुत्र, </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">संतान
परम्परा के लोप की सम्भावना के कारण हमारी यह दुर्दशा हो रही है। कब
तुम्हें संतान प्राप्ति होगी ? तुम कब पितृ तर्पण करोगे न जाने ! अतः हमारी ये दुर्दशा है। तुम्हें एक पुत्र तो हमें और तुम्हें सद्गति मिल सकती है।" </span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">अगस्त्य अत्यंत तेजस्वी एवं सत्यनिष्ठ थे। हाथ जोड़ उन्होंने सविनय उत्तर दिया ,</span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">' हे पितृगण मैं, इच्छा पूर्ण करूंगा। आप निश्चिन्त हों। ' </span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;">अपने पितरों की यह दुर्दशा देखने के बाद अगस्त्य मुनि ने विवाह करने का निश्चय किया। पुत्रोत्पति की इच्छा से अगस्त्य विदर्भ नगरी में आ पहुंचे जहां विदर्भ नरेश कन्या 'लोपामुद्रा' <span style="font-family: "arial unicode ms",Helvetica,Arial,sans-serif;">अद्वितीय सुन्दरी और परम चरित्रवती के रूप में</span><span style="font-family: "arial unicode ms",Helvetica,Arial,sans-serif;"> </span><span style="font-family: georgia, serif;">विकसित हो, राजमहल में सुशोभित थी। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;"> अगस्त्य
ऋषि ने लोपामुद्रा से विवाह प्रस्ताव रखा तो विदर्भ नरेश घबड़ा गए। ऋषि को
आदर सत्कार सहित ठहराया। स्वयं अपनी पत्नी के पास आकर बोले, ' हे महारानी,
यदि मैं ना करता हूँ ~ तो
महर्षि रुष्ट होंगे। यदि हाँ कह दूँ तब मेरी पुत्री को तपस्वीनी बन कर
जीवन जीने के लिए बाध्य करता हूँ ! मैं करूं तो क्या करूँ ? उहापोह से मन
विचलित है। ' महारानी धीरज बँधाने लगीं। उस
समय लोपामुद्रा ने अन्तः पुर में अपनी सखियों व दासियों के मुख से ऋषि
अगस्त्य के इस प्रस्ताव की बात सुनी। वह तुरंत अपने माता, पिता के समीप
आयी। आदर सहित प्रणाम किये। तथा वे बोली, ' आप को प्रणाम ! परम ज्ञानी ऋषि अगस्त्य, जैसे महापुरुष अकारण कुछ नहीं करते। सदैव
तापस शिरोमणि शिवशंकर से ब्याह रचाकर, गिरिवरनन्दिनी माता पार्वती,
जगज्जननी कहलाईं। हैं सो ऐसे तेजस्वी ऋषि अगत्स्य ने वृथा ऐसा भेजा। होगा हमारे वंश को कीर्ति प्रदान करने हेतु ही ऋषिवर पधारे हैं। हे माता हे पूज्य पिता , आप व्यर्थ में शोक न करें। इसी क्षण से मैं, महामना
अगस्त्यजी का पति रूप में वरण करती हूँ' अपनी पुत्री की बोधयुक्त वाणी
सुनकर विदर्भ नरेश व् महारानी अति प्रसन्न हुए। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">शास्त्रोक्त विधिपूर्वक ऋषि अगस्त्य से लोपामुद्रा का पाणिग्रहण संस्कार संपन्न हुआ। पत्नी
सहित अगस्त्य जी <b>अगस्त्याश्रम </b>आये। पत्नी से कहा ,' देवि लोपामुद्रा इन
बहुमूल्य आभूषणों तथा रेशमी वस्त्रों का आश्रम में क्या उपयोग है अतः
इन्हें त्याग दो। ' राजकुमारी लोपामुद्रा ने पति के आदेश मानकर, सुँदर महीन
वस्त्र उतार कर वल्कल, चर्म व छाल से तन सजाया तथा आभूषण के स्थान पर
रुद्राक्ष धारण किये। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">
तदन्तर अगस्त्य ऋषि हरिद्वार में आश्रम बनाकर रहने लगे। पतिपरायणा
लोपामुद्रा बड़ी तत्परता से ऋषिवर की सेवा करने लगीं। अगस्त्य ऋषि
अपनी भार्या से, बड़े प्रेम से मधुर बर्ताव करते। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">
एक दिन ऋतुस्नान के पश्चात, तप से बड़ी हुई कांतिवाली लोपामुद्रा को
ऋषिवर ने देखा।अपनी पत्नी की सेवा, पवित्रता, संयम, कांति व रूप माधुरी ने
उन्हें मुग्ध किया।समागम हेतु अगस्त्य ने कल्याणी का आह्वान किया।
लोपामुद्रा ने सकुचाते हुए कहा, ' मुनिवर निस्संदेह पति पत्नी संतान
प्राप्ति हेतु संसार बंधन में बांधते हैं। मेरी व आपकी प्रीती सार्थक हो। परन्तु
हे ऋषिश्रेष्ठ, इन काषाय वस्त्रों में, तपस्विनी वेशभूषा में, मैं, आपके
पास नहीं आऊंगी।कृपया मेरी इच्छानुसार मेरे लिए, वैसे ही वस्त्राभूषण
जुटायें, जैसे अपने पिता के यहां धारण किया करती थी। ' अगस्त्य जी ने कहा,
मेरे पास ऐसा धन ऐश्वर्य कहाँ ?~ 'लोपामुद्रा ने संयत किन्तु दृढ स्वर में
कहा, ' स्वामी, आपके तपोबल के समक्ष कुबेर की संपत्ति वैभव नगण्य है। आप
इच्छा करें तो समस्त संपत्ति क्षणमात्र में उपस्थित हो जाए ! ' </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">अगस्त्य
जी बोले , ' सत्य है। मुझ में यह सामर्थ्य है, किन्तु देवी, मेरा सँचित
तपोबल ऐसा करने से क्षीण हो जाएगा। हाँ एक उपाय है, किसी सामर्थ्यवान
राजवी से दान दक्षिणा मांग लाता हूँ। '</span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">
प्रथम वे राजा श्रुतर्वा के राजमहल में आये।राजा ने श्रद्धा तथा आदर
से सत्कार करते हुए ऋषि की माँग के अनुसार, अपना पूरा लेखा - जोखा उनके
समक्ष रख दिया। आय - व्यय बराबर था।</span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">अतः अगस्त्य ऋषि ने उससे लेना अनुचित समझ कर वहां से प्रस्थान कर लिया। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;"> महाराज बृहदश्व के राज दरबार से भी ऋषि निराश लौटे। आय - व्यय उसका भी
समान था। सो ऋषि ने सोचा, ' यदि मैं इस का धन लेता हूँ, तो राज्य के अन्य
प्राणी अपार कष्ट भोगेंगे ! ' तब उसका धन लेनेका संकल्प त्याग कर वे तीनों, पुरुकुत्स राजा ने महान पुत्र ,<b>ईष्वाकुभूषण त्रसदस्यु
</b> के पास गए। उत्साह से त्रसदस्यु ने स्वागत किया किन्तु उसके पास भी
अतिरिक्त धन का अभाव था। अब श्रुतर्वा, बृहदश्व तथा त्रसदस्यु - आपस
में मंत्रणा कर, इस निष्कर्ष पर पहुंचे कि, संसार में असुर राज ' इल्वल ' ही धनी है। अतः वे सभी इल्वल के पास गए। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">अगस्त्य
जी बोले ,' हे असुर राज इल्वल हम सभी आपको सामर्थ्यवान व धनकुबेर समझते
हैं। अतः आप मेरी सहायता कीजिए। मैं थोड़ा धन चाहता हूँ। '</span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">इल्वल,
आदर सहित प्रणाम कर बोला, ' दे तो दूँ , पर मेरी आसुरी वृत्ति आपसे एक
प्रश्न पूछना चाहती है। क्या आप ये बतला सकते हैं कि, मैं आपको कितना धन
देना चाहता हूँ ? यदि आप मेरे गुप्त मनोभाव बतला सकें तो मैं, सहर्ष आपको
धन दूंगा। ' </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;"> अगस्त्य ऋषि ने एक लम्बे निः श्वास लेकर सोचा ' यह कैसी अप्रिय प्रदर्शन ~ क्रीड़ा है ! ' ज्ञान के महासमुद्र सामान संसार के विलक्षण ज्ञानी अगस्त्य ऋषि के मन को यह सुझाव न भाया। तथापि
वे बोले, ' हे असुरराज ! मेरे संग तुम्हारे राजप्रसाद में पधारे प्रत्येक
राजन को तुम दस सहस्त्र गौएँ तथा दस सहस्त्र स्वर्णमुद्राएँ देना चाहते हो।
मुझे उनसे दुगुनी गौएँ तथा स्वर्णमुद्राएँ देना चाहते हो। स्वर्ण निर्मित
रथ जिसमें जिस में मन की गति से दो वेगवान अश्व विराव तथा सुराव जुते
होंगें जो, धन राशि को उठाने कर मेरे आश्रम तक पहुंचा दें तुम यही समस्त
मुझे देना चाहते हो। '</span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">
ऋषि अगस्त्य की वाणी सुनकर सभी अचंभित हुए। इल्वल प्रसन्न हुआ।
ऋषि को सहर्ष दान देकर, असुरराज पुण्यवान हुआ। राजाओं से विदा लेकर अगस्त्य
लोपामुद्रा के पास लौटे। </span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;">अपनी प्रिय पत्नी लोपामुद्रा की समस्त मनोकामनाएँ ऋषि अगस्त्य ने पूर्ण कीं।</span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;"> लोपामुद्रा हर्षित होकर बोलीं,</span></span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">' आपने मेरे</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> समस्त
मनोरथों को पूर्ण किया है। यह श्रृंगार अपने पति प्रसन्नता हेतु धारण
किये मैं आपके समक्ष उपस्थित हूँ। हे परम् तेजस्वी ऋषिवर </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">कृपा कर एक ऐसा पुत्र मुजगे दें जो बुद्धिमान हो, बलशाली हो तथा पराक्रमी बने। ' </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> </span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">अगस्त्य
जी बोले, ' हे परम सुंदरी ! तुम्हारी यह प्रसन्न छवि विलोक, मैं संतुष्ट
हूँ। संतति के विषय में मेरे विचार सुनो। तुम एक सहस्त्र पुत्रों बनने की
इच्छा रखती हो या सौ पुत्रों की या तुम एक पुत्र ऐसा चाहती हो जो
सहस्त्रों के समकक्ष हो ? ' </span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">लोपामुद्रा
बोलीं ' हे तपोधन ! मैं सहस्त्रों की तुलना में श्रेष्ठ हो ऐसा एक पुत्र
चाहती हूँ। क्योंकि सहस्त्र अयोग्य पुरुषों में, एक योग्य एवं विद्वान
पुरुष ही श्रेष्ठ ठहरता है। ' लोपामुद्रा का निर्णय सुन </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">अगस्त्य ऋषि ने ' तथास्तु ' कहा।</span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> लोपामुद्रा को शैशव से माँ भुवनेश्वरी का श्री सिद्धिदात्री यंत्र एवं उपासना पद्धति की दीक्षा की प्राप्ति हुई थी। </span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> <b>लोपामुद्रा उवाच </b>~ </span><span style="font-family: "Source Serif Pro",serif;"><span style="color: #274e13;">अनेक
ऋषिकाएं वेद मंत्रों की द्रष्टा हैं। अपाला, घोषा, सरस्वती, सर्पराज्ञी,
सूर्या, सावित्री, अदिति- दाक्षायनी, लोपामुद्रा, विश्ववारा, आत्रेयी आदि |</span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> </span><b><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">ऋग्वेद से ~ </span></b></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">ऋषि :- लोपमुद्राऽगस्त्यौ</span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">देवता :- दम्पती - युगल </span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">छन्द :- त्रिष्टुप्<br />स्वर :- धैवतः<br />लिपि-शुद्ध संस्कृत</span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">न॒दस्य॑ मा रुध॒तः काम॒ आग॑न्नि॒त आजा॑तो अ॒मुत॒: कुत॑श्चित् । </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">लोपा॑मुद्रा॒ वृष॑णं॒ नी रि॑णाति॒ धीर॒मधी॑रा धयति श्व॒सन्त॑म् ॥</span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">ऋग्वेद के मंडल १ के सूक्त १७९ मंत्र ००४<br />(नदस्य)
अव्यक्तशब्दं कुर्वतो वृषभादेः (मा) माम् (रुधतः) रेतो निरोद्धुः (कामः)
(आगन्) आगच्छति प्राप्नोति (इतः) अस्मात् (आजातः) सर्वतः प्रसिद्धः (अमुतः)
अमुष्मात् (कुतः) कस्मात् (चित्) अपि (लोपामुद्रा) लोपएव आमुद्रा समन्तात्
प्रत्ययकारिणी यस्याः सा (वृषणम्) वीर्यवन्तम् (निः) नितराम् (रिणाति)
(धीरम्) धैर्ययुक्तम् (अधीरा) धैर्यरहिता (धयति) आधरति (श्वसन्तम्)
प्राणयन्तम् ॥४॥<br /></span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"><b>हिंदी अनुवाद </b>~ (इतः)
इधर से वा (अमुतः) उधर से वा (कुतश्चित्) कहीं से (आजातः) सब ओर से
प्रसिद्ध (रुधतः) वीर्य रोकने वा (नदस्य) अव्यक्त शब्द करनेवालें वृषभ आदि
का (कामः) काम (मा) मुझे (आगन्) प्राप्त हो। अर्थात् उनके सदृश कामदेव
उत्पन्न हो। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">(अधीरा)
धीरज से रहित वा (लोपामुद्रा) लोप होजाना लुक जाना ही प्रतीत का चिह्न है।
जिसका सो यह स्त्री (वृषणम्) वीर्यवान् (धीरम्) धीरजयुक्त (श्वसन्तम्)
श्वासें लेते हुए अर्थात् शयनादि दशा में निमग्न पुरुष को (नीरिणति)
निरन्तर प्राप्त हो। (धयति) उससे गमन भी करती है ॥४॥</span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">लोपामुद्रा के गर्भाधान पश्चात ऋषि अगस्त्य तपस्या करने चले गए। सात वर्ष
गर्भ पेट में पल कर बढ़ता रहा। सातवां वर्ष समाप्त होते <b>दृढस्यु</b> नामक
बुद्धिमान, तेजस्वी पुत्र उत्पन्न हुआ। दृढस्यु का दुसरा नाम इध्मवाहा भी
है। </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">दृढस्यु </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">वेदों का सांगोपांग विद्वान एवं उपनिषदों का पाठ करनेवाला तेजस्वी ऋषिपुत्र था। ऐसे गुणवान </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">पुत्र की प्राप्ति से अगस्त्य ऋषि के पितृगण तृप्त हुए। सभी पित्री सद्गति प्राप्त कर वे इच्छनीय ऊर्ध्व लोक को प्राप्त हुए। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"><b>' अगस्त्याश्रम ' ~ </b></span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">एक
बार नारद जी <b>विध्याचल</b> पर्वत से महामेरू परबत का महिमा मंडान करते गुणगान
करने लगे। विंध्य पर्वत ने सोचा, ' क्यों न मैं मेरू के समान बढ़ूँ ! ' वह
बढ़ने लगा। देवतागण भागे हुए अगस्त्य ऋषि के समीप आये। प्रार्थना कर कहने
लगे ' हे ऋषिवर ! आप कृपा कर विंध्याचल परबत को स्तम्भित करें। ' </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">अगस्त्य
ऋषि अपनी धर्मपत्नी लोपामुद्रा सहित विंध्याचल को पार करने आये। पर्वतराज
विंध्य ने सविनय ऋषिवर को प्रणाम किया। अगस्त्य ऋषि ने विंध्य को आदेश
दिया, '
हे पर्वत राज मुझे प्रणाम करते हो,मेरा आदर करते हो तो मेरी बात सुनो। जब
लौट कर नहीं आता, तुम बढ़ना नहीं। इसी अवस्था में स्तम्भित, अचल रहना। '
विंध्याचल पर्वत ने ऋषि आज्ञा का पालन किया। अगस्त्य ऋषि उत्तर भारत
से दक्षिण भारत में आकर बस गए। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> अब
तक ना ही अगस्त्य ऋषि लौटे हैं ना ही विंध्य पर्वत बढ़ा ! ना ही पर्वतराज
विंध्याचल अपने वचन को भूले हैं।दक्षिण भारत में मलयाचल पर्वत पर अगस्त्य
ऋषि ने अगस्त्याश्रम की स्थापना की तथा दक्षिण भारतीय वांग्मय के वे पितृ
पुरुष कहलाये। मान्यता है दक्षिण भारत में अगस्त्यकूट पर्वत पर वे तपस्या
रत हैं। दक्षिण भारत की अति प्राचीन <b>' तमिळ ' </b>भाषा के तीन संघों मे से
प्रथम दो संघों में अगस्त्य ऋषि का योगदान है। अगस्त्य नाटे कद के थे सो
उन्हें <b>' कुरुमुनि ' </b>भी कहते हैं। तमिळ
भाषा का व्याकरण,संगीत शास्त्र, साहित्य व नाट्य शास्त्र के दाता अगस्त्य
ऋषि हैं। अगस्त्य ऋषि के शिष्य ' टॉकपयार ' ने ' टोकपायम ' व्याकरण
शास्त्र ग्रन्थ लिखा। तमिलभाषी विद्वान श्रीमान विलुपुत्तरान का कहना है
कि, ' अमृतवाणी तमिळ भाषा, भारतभूमि को अगस्त्य ऋषि द्वारा प्रदत्त दिव्य -
प्रसाद है। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"><b>अगस्त्य ऋषि द्वारा रचित सुप्रसिद्ध साहित्य : <br />ऋग्वेद में अगस्त्य ~ लोपामुद्रा संवाद है। </b> <br /> १ ) अगस्त्य ~ गीता २) अगस्त्य ~ संहिता ग्रन्थ में विद्युत ( बिजली ) उत्पादन से जुड़े सूत्र हैं। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">उदाहरणार्थ : </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">संस्थाप्य मृण्मये पात्रे ताम्रपत्रं सुसंस्कृतम्। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">छादयेच्छिखिग्रीवेन चार्दाभि: काष्ठापांसुभि:॥ </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">दस्तालोष्टो निधात्वय: पारदाच्छादितस्तत:। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">संयोगाज्जायते तेजो मित्रावरुणसंज्ञितम्॥ </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">-अगस्त्य संहिता</span></p><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">अर्थात
:एक मिट्टी का पात्र लें, उसमें ताम्र पट्टिका (Copper Sheet) डालें तथा
शिखिग्रीवा (Copper sulphate) डालें, फिर बीच में गीली काष्ट पांसु (wet
saw dust) लगाएं। </span></p><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> ऊपर पारा (mercury) तथा दस्त लोष्ट (Zinc) डालें। फिर तारों को मिलाएंगे तो उससे मित्रावरुणशक्ति (Electricity) का उदय होगा।</span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">३ ) शिव ~ संहिता ४) द्वैध निर्णय तंत्र </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> वर्तमान काल भारतवर्ष </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">में, राजगृह के निकट</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> बिहार प्रांत में, उत्तर भारत </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">का </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">अगस्त्याश्रम </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">स्थित
है। प्राचीनकाल में पाण्डव भी अगस्त्याश्रम यात्रा करते हुए पहुंचे थे।
इसे भृगु तीर्थ भी कहते हैं। यहां स्नान करनेसे प्राणी तेजस्वी हो जाता है
ऐसी लोक मान्यता है। श्रीरामचन्द्र जी ने परशुरामजी के तेज को किन्ठित कर
दिया था तद्पश्चात भृगु तीर्थ में स्नान व पूजन कर उन्हें तेज की पुनः </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">प्राप्ति हुई थी। ज्येष्ठ पाण्डु पुत्र </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">युद्धिष्ठिर के तेज को</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> कौरव पुत्र </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">पापात्मा दुर्योधन के हर लेने पर</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> भृगुतीर्थ में स्नान पूजन कर, युद्धिष्ठिर को अपना खोया हुआ तेज पुनः प्राप्त हुआ था। </span><br /></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"><b> अगस्त्य ऋषि से जुड़े अन्य रोचक प्रसंग ~ </b></span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">एक
समय की बात है, देवल ऋषि के आश्रम के समीप ' हु हु ' नामक गन्धर्व अपनी
पत्नियों समेत जलक्रीड़ा करने आया था। नग्नावस्था में कोलाहल करते हुए ' हु
हु ' को ऋषिने </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">श्राप दिया ' जा तू व्याघ्र ( </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">मगरमच्छ ) </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> बन जा ! </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> त्रिकूट
पर्वत के पास एक सरोवर में, पूर्व जन्म में राजा <b>इन्द्रद्युम्न </b>का हाथी के
रूप में पुनर्जन्म हुआ था। पांड्य देश के राजा इन्द्रद्युम्न एक बार पूजा
कर। अगस्त्य ऋषि वहां पधारे। किन्तु पूजा में लीं इन्द्रद्युम्न को सुध ना
रही। इस के कारण क्रुद्ध हुए अगस्त्य ऋषि ने श्राप दिया,' </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">ऋषियों का अनादर करनेवाले जा तू हाथी की योनि में जन्म ले ! ' </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> अब हाथी का जन्म लिए इन्द्रद्युम्न</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> जल में प्रविष्ट हुए।</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> ' हु हु ' जो व्याघ्र बना था उसने हाथी का पैर</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> अपने बलिष्ट दांतों में जकड लिया। पूर्व जन्म के पुण्य कर्मों के </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">प्रताप से </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">हाथी </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">बने इन्द्रद्युम्न महाविष्णु की स्तुति करने लगे। <b>महाविष्णु </b>गरूड़जी ने </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> पर सवार होकर, आकाश मार्ग से अवतरित हो, हु हु - व्याघ्र का सर काट कर हाथी की प्राण रक्षा की तदनन्तर दोनों को</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> मुक्ति मिली। यही पुराण प्रसिद्ध </span><b><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">' गजेंद्र ~ मोक्ष कथा ' </span></b><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> है। </span><b><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> <br /></span></b></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">श्रीरामचन्द्र जी ने श्री सीता स्वयंवर से पूर्व राक्षसी ताड़का का वध किया था। ताड़का <b>सुकेतु यक्ष </b>की पुत्री थी। ताड़का का विवाह ' इह</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">राजा ' या ' सुन्द ' </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">से हुआ था उसीका पुत्र ' मरीची ' था। पति सुन्द की मृत्यु के पश्चात तोड़ फोड़ करती, दौड़ती - </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">भागती, ताड़का अगस्त्य ऋषि के आश्रम में उत्पात करने लगी। अगस्त्य ऋषि के श्राप से ताड़का राक्षसी बन गयी तथा ताड़का पुत्र </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">मरीचि कुरूप हो गया। ताड़का अगस्त्याश्रम से निकल कर वन , वन भटकने लगी। </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> <b>श्रीरामचन्द्र जी</b> अगस्त्य ऋषि तथा लोपामुद्रा से वनवास में मिले थे।</span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> श्रीरामचन्द्र जी </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">को </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">दैत्यराज रावण के संग युद्ध करने से पूर्व अगस्त्य ऋषि ने सूर्य देवता का पवित्र मंत्र <b>' </b></span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"><b>आदित्य ह्रदय स्रोत महामंत्र ' </b>प्रदान किया था जिसके </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">पाठ से श्रीराम विजयी हुए। </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">अगस्त्य ऋषि ने श्रीरामचन्द्र जी को अमोघ बाण, </span><span style="font-size: 21px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">धनुष, अक्षय तूणीर तथा खड्ग दिए थे।</span></span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> </span><br /><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;"> <b>नहुष </b>के स्वर्ग से </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">पतन का श्राप भी ऋषि अगस्त्य </span><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">ने दिया था। </span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">कालकेय
राक्षस समुद्र में जा कर छिप जाते थे। दिनभर वे छिपे रहते तथा रात्रि में
बाहर निकलकर ब्राह्मणों व ऋषियों का वध कर देते थे। सभी देवतागण एकत्रित
होकर शेषशायी महानारायण के वैकुण्ठ धाम पहुंचे। महानारायण ने उनसे कहा,</span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">'
पृथ्वी पर अगस्त्य ऋषि हैं आप उनसे विनती करें मुझे पूर्ण विशवास है कि वे
इस समस्या का समाधान अवश्य करेंगें। देवतागण अगस्त्याश्रम आये।</span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia,serif;">ऋषि
से अंजलिबद्ध विनती कर बोले, ' हे कृपालु ऋषिवर आप से पुण्यश्लोक
धर्मात्मा पृथ्वी का कष्ट हरने में समर्थ हैं।कृपया कालकेय राक्षसों के
उत्पात से विप्र - ऋषि जन को रक्षा प्रदान करें '</span></p><p style="margin: 6px 0px;"><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">ऋषि
अगस्त्य ने देवताओं से कहा ' आप निश्चिंत हों। मैं, कालकेयों का सँहार
करूंगा। ' देवताओं लेकर अगस्त्य घरहराते गर्जन टार्जन करते सागर तट पर आ
पहुंचे। अपनी अंजलि में सागर के जल को भर भर के वे समुद्र जल का आचमन करने
लगे। कुछ क्षणों में सागर सूख गया। कालकेय राक्षस जो छिपे थे , प्रकट हो गए
तब देवताओं ने उन का सँहार किया। यह सूखा समुद्र देख सभी ग्लानि से भर
गए। महाविष्णु ने प्रकट होकर कहा, ' ऋषि अगस्त्य ने समुद्र सोख लिया। भगीरथ
प्रयास से पृथ्वी पर जिस समय गँगा अवतरण संभव होगा, यह समुद्र भी उस समय
लहराएगा।</span><span style="color: #274e13;"><b><span style="font-family: georgia, serif;"> </span></b><b><span style="font-family: georgia, serif;">पौराणिक साहित्य के अनुसार अगस्त्य-ऋषि ने भारत की आर्य-सभ्यता का सुदूर दक्षिण तथा समुद्र पार के देशों तक प्रचार किया था।</span></b></span></p><dl style="box-sizing: border-box; margin-bottom: 20px; margin-top: 0px;"><dd style="box-sizing: border-box; line-height: 1.42857; margin-left: 0px;"><b><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">तत: सम्प्रस्थितो राजा कौंतेयो भूरिदक्षिण: </span></b></dd><dd style="box-sizing: border-box; line-height: 1.42857; margin-left: 0px;"><b><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> अगस्त्याश्रममासाद्य दुर्जयायामुवा</span></b></dd><dd style="box-sizing: border-box; line-height: 1.42857; margin-left: 0px;"><b><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;">अमर युगल पात्र : ऋषि अगस्त्य व उनकी पत्नी लोपामुद्रा को शत शत प्रणाम। </span></b></dd><dd style="box-sizing: border-box; line-height: 1.42857; margin-left: 0px;"><b><span style="color: #274e13; font-family: georgia, serif;"> ~~ इति ~ ~</span></b></dd></dl></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: georgia, serif;"><br /></span></span></div><div style="border: none; box-sizing: border-box; line-height: 1.4em; padding: 3px;"><br /></div></div><div dir="ltr"><br /><br /></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-2581071553599618962022-05-25T14:58:00.004-04:002022-05-25T14:58:19.889-04:00कच - देवयानी - ययाति - शर्मिष्ठा<p><b><span style="color: #cc0000;">ॐ </span></b></p><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>चंद्रवंशी राजा पुरुरवा के पुत्र हुए आयु। आयु के पुत्र हुए नहुष। नहुष से ययाति जन्मे।ययाति की २ पत्नियां थीं नाम थे,</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> देवयानी तथा शर्मिष्ठा। </b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">पुरंदर या देवराज इंद्र स्वर्ग के अधिपति की एक कन्या का नाम जयंती थीं। जयंती </span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">देवाधिपति दानवों के कुलगुरु शुक्राचार्य के आश्रम में १० वर्ष रहीं।</span></b></div><div><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">देव कन्या जयंती ने ऋषिवर की अत्याधिक सेवा की। </span></b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">दानवों के गुरुवर ऋषि शुक्राचार्य के आश्रम में जयंती से देवयानी का जन्म हुआ।</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> किन्ही पुराणों में प्रियव्रत राजा की पुत्री ऊर्जस्वती को देवयानी की माता कहा गया है। परन्तु पुराण कथाओं में ' देवयानी ' सदैव ऋषि शुक्राचार्य की पुत्री कहलातीं रहीं हैं। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>उस
काल में देव व दानवों में त्रिलोकी के अधिकार व साम्राज्य के लिए युद्ध हो
रहा था। देवताओं ने अंगिरस माने गुरु बृहस्पति को विजय प्राप्ति के लिए
अपना गुरु बनाया था। दानवों ने शुक्राचार्य को अपना पुरोहित चयनित किया था क्योंकि </b></span><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">गुरु शुक्राचार्य के पास एक अलौकिक विद्या </span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">' मृत संजीवनी विद्या ' थी।ऋषि गौतम से शिवजी के परम मन्त्र महामृत्युंजय मन्त्र की सिद्धि से </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">जो असुर मृत हो जाता उसे, इस विद्या के तेजोबल से गुरु शुक्राचार्य</span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"> जीवित कर देते।इस कारण असुर देवताओं से युद्ध में विजय प्राप्त कर रहे थे। देवताओं के गुरु बृहस्पति के पास यह विद्या न थी।तब </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">देवताओं ने घबड़ाकर बृहस्पति के ज्येष्ठ पुत्र कच की शरण ली। </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">कच </span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">से अनुरोध कर कहा कि,</span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">' हे परम् तेजस्वी कच ! कृपया आप गुरु शुक्राचार्य जी के पास जाएं।</span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"> किसी प्रकार उनसे </span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">यह गुप्त ' संजीवनी विद्या ' प्राप्त कर लें। ' </span></b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">कच सहमत हुए। वे शुक्राचार्य के आश्रम की ओर चल पड़े। </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b style="background-color: white;">भृगु
ऋषि के पुत्र गुरु शुक्राचार्य, परम शिव भक्त थे। हिरण्यकश्यपु की पुत्री
दिव्या के पुत्र उशना को कालान्तर में शुक्राचार्य नाम मिला। इस रिश्ते से
शुक्राचार्य प्रह्लाद के भांजे थे। </b></span></div><div><div style="box-sizing: border-box; text-align: center;"><span style="color: #990000;"><b style="font-family: georgia,serif;">अमंत्रं अक्षरं नास्ति , नास्ति मूलं अनौषधं।</b><br /></span></div><div style="box-sizing: border-box; text-align: center;"><span style="background-color: white; color: #990000; font-family: georgia, serif;"><b><span style="box-sizing: border-box;"><span style="box-sizing: border-box;">अयोग्यः पुरुषः नास्ति, योजकः तत्र दुर्लभ:॥<br /> शुक्राचार्य : (शुक्र नीति)</span></span> </b></span></div><div style="box-sizing: border-box;"><span style="background-color: white; box-sizing: border-box;"><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>अर्थात : कोई अक्षर ऐसा नहीं है जिससे (कोई) मन्त्र न शुरू होता हो। कोई ऐसा मूल (जड़) नहीं है जिससे कोई औषधि न बनती हो। कोई व्यक्ति अयोग्य नहीं होता, व्यक्ति द्वारा काम लेने वाले गुणी संयोजक ही दुर्लभ हैं।</b></span></span></div></div><div><b><span style="background-color: white;"><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"> <span style="color: #cc0000;">शुक्र नीति, नीति ग्रन्थ है। जिसमें </span></span></span><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia, serif;">ज्ञान की चार शाखाएँ हैं। </span></span></b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>१)
आन्वीक्षिकी, २) त्रयी, ३) वार्ता एवं ४) दण्डनीति को स्वीकार किया
गया है।प्राचीन भारतीय चिंतन में राज्य को सप्तांग राज्य के रूप में
परिभाषित किया गया है। राज्य सात अंगो से बना सावयवी है। वे चार अंग हैं ~ १) स्वामी, २ ) अमात्य, ३ ) मित्र, ४ ) कोश, ५ ) राष्ट्र, </b></span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>६ ) दुर्ग, </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">७ ) सेना से बना है। </b></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">शुक्रनीति
में कहा गया है, ‘‘राज्य के इन सात निर्माणक तत्वों में स्वामी सिर,
अमात्य नेत्र, मित्र कर्ण, कोश मुख, सेना मन, दुर्ग भुजाऐं एवं राष्ट्र पैर
हैं।’’ </b></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">एक
अन्य प्रसंग में राज्य की तुलना वृक्ष से करते हुऐ राजा को इस वृक्ष का
मूल, मंत्रियों को स्कन्ध, सेनापति को शाखा, सेना को पल्लव, प्रजा को धूल,
भूमि से प्राप्त होने वाले </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">कारकों को फल एवं राज्य की भूमि को बीज कहा गया है।</b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>शुक्र ने राजाओं की वार्षिक आय के आधार पर आठ प्रकार के राजाओं का उल्लेख किया है। १) सामन्त २) माण्डलिक ३) राजा ४) महाराजा ६) सम्राट७) विराट ८ ) सार्वभौम।</b></span></div><div><img align="left" alt="" class="CToWUd" height="197" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEibO0bwBBrTSnitEa87_xKeWJJXkGWW-BBu5TfwWTd4JrZC-gLqg1CqnOp1yau66A41zzyBHYecSuzXLVeGVSIHmFyQGyc4yFlBg8lvXj0k7pFCTViPaCYWkS3kJZiliY2QlRT4KgOm2glcecdChiIRrTRxVQMQk8ODhOO3ycNbsBaBL7DDreV5FyX_KbSYaCVm9Y4=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(221,221,221); box-sizing: border-box; color: #333333; float: left; font-family: "Noto Sans",sans-serif; font-size: 16px; height: auto; margin: 0px 10px 0px auto; max-height: 400px; max-width: 100%; padding: 1px; text-align: center; vertical-align: middle; width: auto;" title="" width="148" /><span style="background-color: white;"><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>मत्स्य पुराण के अनुसार शुक्राचार्य का वर्ण श्वेत है। शुक्राचार्य को एकाक्ष नाम भी मिला हुआ है। इनका वाहन रथ है। रथ में </b></span></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">अग्नि के समान आठ घोड़े जुते रहते हैं एवं रथ पर ध्वजाएं फहराती रहती हैं।</b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">इनका आयुध दण्ड है।</b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> शुक्र वृष और तुला राशि के स्वामी हैं। शुक्र की महादशा २० वर्ष की होती है।</b></div><div style="box-sizing: border-box;"><span style="box-sizing: border-box;"><span style="background-color: #f6f6f6; color: #333333; font-family: "Noto Sans",sans-serif; font-size: 18px;"> </span></span></div><div style="box-sizing: border-box;"><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">गुरु शुक्राचार्य की पुत्री का नाम देवयानी था, पुत्र का नाम शंद और अमर्क था। </b></div><div style="box-sizing: border-box;"><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">इनके पुत्र शंद और अमर्क हिरण्यकशिपु के यहां नीतिशास्त्र का अध्यापन करते थे।</b><br /></div><div style="box-sizing: border-box;"><span style="box-sizing: border-box;"><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b style="background-color: white;"> ऋग्वेद में भृगुवंशी ऋषियों द्वारा रचित अनेक मंत्रों का वर्णन मिलता है। </b></span></span></div><div style="box-sizing: border-box;"><span style="box-sizing: border-box;"><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b style="background-color: white;"> जिसमें वेन, सोमाहुति, स्यूमरश्मि, भार्गव, आर्वि आदि का नाम आता है। </b></span></span></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> गुरु शुक्राचार्य के आश्रम आ कर कच ने सविनय निवेदन किया। </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>' हे परम् ज्ञानी गुरुवर, मैं, ऋषि अंगिरा पौत्र , बृहस्पति पुत्र कच, आपको प्रणाम करता हूँ। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>कृपया आप मुझे अपने शिष्य रूप में स्वीकार करें तो मैं कृतार्थ हो जाऊंगा। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>मैं वचन देता हूँ कि मैं ब्रह्मचर्य का पालन करते हुए, आपके आश्रम में रहूँगा। '</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>गुरु शुक्राचार्य ने कहा,' पुत्र, कच, स्वागत है। </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">तुम्हारा सत्कार, बृहस्पति का सत्कार होगा।तुम सानंद मेरे पास रहो। ' अब कच गुरु शुक्राचार्य के आश्रम में रहने लगे। वहाँ के काम में हाथ बंटाने लगे अपने </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>गुरु शुक्र की गौओं को वे वन में चराने ले जाने लगे।</b></span><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"> दानव नहीं चाहते थे कि, देवलोक के गुरु बृहस्पति, जिन के प्रति दानवों को,</span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"> अत्याधित द्वेष - भाव था, उन्हीं का पुत्र, </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">यह कच - </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">गुरु शुक्राचार्य के पास </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">शिष्य बनकर रह रहा है। </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">कच उन से संजीवनी विद्या न सीख ले। </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">इस आशंका से का असुरों के मन में अत्याधिक भय उत्पन्न हुआ था। संजीवनी की </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">गुप्त विद्या की सुरक्षा हेतु, दानवों ने कच की दो बार ह्त्या की थी। </span></b></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">एक दिन संध्या काल होते, </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">गौएँ, अपने रक्षक ग्वाले की बिना आश्रम में लौटीं। </b><br /></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">तब चिंतित गुरु कन्या देवयानी ने अपने पिता शुक्राचार्य से कहा, </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>' पिताजी कच गौओं के साथ लौटे नहीं। या तो अवश्य कुछ अप्रिय घटना हुई है। या किसी ने कच की ह्त्या की हो मुझे ऐसा जान पड़ता है।' </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">इतना कह, आगे देवयानी रोने लगी।</b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>गुरू शुक्राचार्य, देवयानी को साथ लिए </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">वहीं पहुंचे जहां कच मृत पड़ा हुआ था। </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>अब बिलखती हुई देवयानी ने कहा, ' हा पिता ! यह कैसा अप्रिय काण्ड हुआ ! मैं कच से, मौन भाव से, प्रेम करने लगी हूँ। उनके बिना अब मैं जीवित न रहूंगी। मैं सत्य कह रही हूँ ! आपकी सौगंध ! ' अपनी पुत्री के अश्रु देखकर शुक्राचार्य </b></span><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">स्नेह विगलित हो गए। कहा,' अरे बिटिया तू इतना घबड़ाती क्यूँ है ! ले मैं अभी इसे जीवित कर देता हूँ।' इस प्रकार कच को गुरु शुक्राचार्य की संजीवनी विद्या से जीवन दान मिला। कुछ समय शान्ति से बीता। किन्तु एक संध्या कच आश्रम में पुनः लौट कर न आया। इस बार </span></b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">दुष्ट असुरों ने कच की ह्त्या कर के कच का शरीर भेड़ियों को खिला दिया था। </b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">गुरु शुक्राचार्य ने संजीवनी मन्त्र पढ़कर अपने कमण्डलु से अभिषिक्त जल के छींटे छिड़कते हुए उच्च स्वर से पुकारा, </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">' आओ बेटा कच ! ' तत्क्षण भेड़िये के अंग प्रत्यंग को भेद कर, कच के अंग, एकदूसरे से जुड़ते हुए,</span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">गुरु सेवा में उपस्थित हो गए। </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">देवयानी ने कच से पूछा कि,</span></b></div><div><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">' तुम्हारे साथ किस निर्मम ने ऐसा किया ? बताओ ये कैसे हुआ ? ' तब कच ने सारा वृतांत देवयानी को कह सुनाया। कुछ समय शाँति से बीता। परन्तु दुबारा कच के साथ पुनः वैसा ही हुआ। </span></b><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;">गुरु शुक्राचार्य ने पुनः कच को जीवनदान दिया। </span></b><br /></div><div><b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"></span></b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">अब असुर एकत्रित हुए। कुटिल परामर्श व मंत्रणा करने के पश्चात असुरों ने एक युक्ति की। </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>इस बार कच की ह्त्या कर उसे जलाकर भस्म कर दिया। उस भस्म को शुक्राचार्य की वारूणी पात्र में उंडेल कर, सेवा - भक्ति का स्वांग रचकर,</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> गुरु के समीप गए। गुरु शुक्राचार्य के हाथों में भस्म मिश्रित सुरापात्र धमा दिया।</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> गुरु शुक्राचार्य सुरा को पी गए। देवयानी उसी समय दौड़ी हुई आयी और कहा,</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> ' पिता जी कच अब तक लौटा नहीं। प्रातः काल पूजा के पुष्प लेने गया था। अब तो रात्रि हो चली है। अवश्य भारी विपत्ति आन पडी है। ' उसी समय कच ने गुरु के शरीर के भीतर से पुकारा, ' हे परम् कृपालु गुरुवर ! आपका यह शिष्य आपके शरीर के भीतर से बोल रहा है ! आप ही मेरे परम् दयालु प्राण रक्षक प्राण दाता हैं। मुझ परकृपा करें गुरुदेव ! '</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> शुक्राचार्य ने कहा,' अरे यह तो बड़ा कठिन काण्ड घटित हुआ है।</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>मैं तुम्हें संजीवनी विद्या सिखलाता हूँ। मेरा पेट फाड़ कर तुम बाहर आ जाओ।</b></span><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> सुयोग्य पुत्र की भाँति तुम</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">, मुझे जीवित कर देना। ' </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://shabdbeej.com/shukracharya-ki-putri-devyani-ki-kahani-shukracharya-daughter-devyani-story/&source=gmail&ust=1653590522756000&usg=AOvVaw1FHJbjid5XenXmnaUKLExa" href="http://shabdbeej.com/shukracharya-ki-putri-devyani-ki-kahani-shukracharya-daughter-devyani-story/" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="शर्मिष्ठा और देवयानी के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd" height="353" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjv3S5HxkcL0EXeoyntSm5iUq15C1L05mExrhWo61gpGYTZdfFANzfzlay2gQFzfd3UjQMyyW9T2HsuI48NxQFfT85lY3wcxgkGKFf6Zgxe2slb5OhmBF6TVmE5oLkwPb75o_LN8j-MHIRnZT6hGNkbC8p7LMwdN443kwyMZKkPDk-81xqf0Mi2YnUfXH8rYqzF7bkWtHrUVJHoG5bdLM81=s0-d-e1-ft" style="background-color: white; background-position: 0px 0px,10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; margin-top: 0px;" width="320" /></a><br /></b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>गुरू शुक्राचार्य के शरीर से कच जीवित बाहर आये। तद्पश्चात कच ने गुरू आज्ञा का पालन करते हुए संजीवनी विद्या से गुरु शुक्र को जीवित कर अपना प्रण निभाया । </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">शुक्राचार्य को साष्टांग दंडवत कर बोले,</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>' आज पश्चात आप ही मेरे माता, पिता, गुरु, भाई बँधु - बांधव सभी कुछ आप ही हैं। मैं
कृतज्ञ हूँ।आपने संजीवनी विद्या रूपी अमृत का मेरे इन कर्ण में, कर्णामृत
समान प्रवेश करवाया है।आप धन्य हैं गुरुदेव ! मैं आपका सदैव आदर करूंगा। </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">जो व्यक्ति गुरु का आदर नहीं करते, वे संसार में सर्वथा कलंकित होते रहते हैं।' </b></div><div><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Shukracharya_and_Kacha.jpg&source=gmail&ust=1653590522756000&usg=AOvVaw1mqqYhlyHdIvH0tVvr3Dbr" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Shukracharya_and_Kacha.jpg" style="background: none; color: #0b0080; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="414" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjPliUEiDE4fz94xRRcdhU9cJwQm-bQrqILWYPMVF2uY635CDHIBPH6MKy9efjKINn3-rDQUe-qjOqw3xUZjri3ymzE4_HeiEWIZWnIx4aMCNHpbwT9BVj7Nx3ygV5jQfj05xTZezUi8CDuQkU9zPPq5BKhkLKncZy871BdNyqe0ya7JVxH9IJCgTl9R-dMoNMW0NHlKsqvv4S-I34Gl2YTjAFEK2YuxEoIHR2VJBljb3oTHLXN=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(200,204,209); vertical-align: middle;" width="300" /></a><span style="background-color: #f8f9fa; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;"></span><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>चित्र : शुक्राचार्य और कच ~~ इस
घटना पश्चात शुक्राचार्य को बड़ी ग्लानि हुई। सुरापान से विवेकहीन होना
उन्हें आत्मग्लानि से भर गया। गुरु शुक्राचार्य ने श्राप देते हुए कहा,' मैं समस्त ब्राह्मणों को श्राप देता हूँ कि </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">जो ब्राह्मण सुरापान करेगा वह धर्मभ्रष्ट कहलाएगा। ' </b><br /></div></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>कच का विद्या अध्ययन सम्पूर्ण हुआ। गुरु शुक्राचार्य ने कच की स्वर्ग लौटने की आज्ञा दी कच अमरावती अपने धाम लौटने को उद्यत हुआ। देवयानी उस क्षण कच के समीप आयी।मधुर, विनीत स्वर से बोली, </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">' कच , तुम कुलीन, सदाचारी, जितेंद्रीय, तापस स्वभाववाले हो। अब तुम स्नातक हुए। </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">मैं तुम से प्रेम करती हूँ।अतः मुझ सेविका का स्वीकार करो। '</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> कच ने हाथ जोड़कर सविनय प्रतिकार करते हुए कहा,' एक पिता के शरीर से तुम व मैं दोनों प्रकट हुए। इस</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> संसार में आये।</b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">अतः तुम मेरी बहन हुईं। तुम्हारे आश्रम में आपके परिवार की स्नेह छैंया में, मैं सुखपूर्वक रहा। देवी, अब कृपया घर लौटने की अनुमति प्रदान करें तथा मुझे </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">आशीर्वाद दें। तथा यदाकदा मुझे स्नेह भाव से स्मरण कर लीजिएगा जैसे मैं करता रहूंगा। ' </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> कच के प्रेम प्रस्ताव ठुकराने से आहात हुई देवयानी अब कुपित हो गयी। सरोष बोली, ' मैं, गुरु शुक्राचार्य कन्या देवयानी, तुम्हें श्राप देती हूँ</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> तुम्हारी संजीवनी विद्या, कभी सफल ना हो ! ' </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> कच ने विनम्रता से उत्तर दिया ' जो कुछ हो वही सही। मैं इस विद्या को अन्य को सीखलाऊँगा। मैं शाप का अधिकारी न था। देवी प्रणाम ' इतना कहकर कच, अमरावती लौट गए। </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">स्वर्ग
में देवतागण कच को लौट आया देख कर अति प्रसन्न हुए व उसका अभिनन्दन किया
गया व कच को यज्ञ का भागी बनाया गया।संजीवनी विद्या प्राप्ति का उद्देश्य,
देवों का मनोरथ कच द्वारा इस प्रकार सिद्ध हुआ। </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>कुछ काल बीता। वृषपर्वा असुरों का राजा था। उसकी पुत्री रूपवती शर्मिष्ठा थी। वह देवयानी की शिष्या भी थी। एक दिवस कुछ कन्याओं सहित वह जल क्रीड़ा कर रही थी। देवराज इंद्र मरुत वरुण इत्यादि देवताओं के संग इसे निरख कर आनंद ले रहे थे। मरूत से इंद्र के कहने पर वायु के झोंकों से स्त्रियों के वस्त्र भिगो दिए गए। तब
शर्मिष्ठा ने भूल से अपनी गुरु देवयानी के वस्त्र धारण किये। जिसे देखते
ही देवयानी अत्यंत कुपित हुई ! कहा,<br /> ' हे असुर कन्या , तेरी यह धृष्टता
! मेरे वस्त्र क्यों धारण किये ? ' शर्मिष्ठा
गर्व सहित बोली ' रहने दो जीजी, क्यों अकारण क्रोध कर रही हो ! भूल से
तुम्हारे वस्त्र धारण कर लिए हैं। आप जानती हैं, मैं असुर नृपति वृषपर्वा
की कन्या शर्मिष्ठा हूँ। वैसे, ध्यान रहे कि, आपके पिता, मेरे पिता के समक्ष, हाथ बांधे, उपस्थित रहते हैं। ' </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>शर्मिष्ठा की ऐसी मन को चुभा देनेवाली वाणी से, देवयानी के क्रोध भरे ह्रदय में, जलते में मानों घी पड़ा ! दोनों क्रोधित थीं। </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">सहसा शर्मिष्ठा, ने देवयानी के समीप आ कर देवयानी को खदेड़ कर, एक कुंए में धकेल कर शर्मिष्ठा, अपनी दासीयों सहित प्रस्थान कर गयी। </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://shivamsahitya.blogspot.com/2012/03/blog-post.html&source=gmail&ust=1653590522756000&usg=AOvVaw27DEl2mdY_4QKYl5iRAJ1-" href="http://shivamsahitya.blogspot.com/2012/03/blog-post.html" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="शर्मिष्ठा और देवयानी के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd" height="353" src="https://4.bp.blogspot.com/-nJ_ZwI3WifA/T2cM0c3Y0YI/AAAAAAAAAKs/fZkL9tqEVL0/s1600/8.jpg" style="background-color: white; background-position: 0px 0px,10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; margin-top: 0px;" width="284" /></a><br /></b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> शोकमग्न देवयानी उस अन्धकार भरी रात्रि में कुंएं में रहीं। बाहर न निकल पाईं। </b></span></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">संयोगवश कुछ समय पश्चात नहुष पुत्र ययाति वहां से जा रहे थे।</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> एक स्त्री के रुदन का स्वर सुन वे कुंएं के समीप आये।ययाति ने स्त्री की बाँह पकड़ कर उसे बाहर निकाला </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://yadavavansh.blogspot.com/2013/02/blog-post_10.html&source=gmail&ust=1653590522756000&usg=AOvVaw3RJPwUtebenOSJhmqvCL0Y" href="http://yadavavansh.blogspot.com/2013/02/blog-post_10.html" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="शर्मिष्ठा और देवयानी के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd" height="215" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhAVTB3M97_cGPvFl58FH1_Aif76kP5qWgZAGTu5ql7iJhTxK9YHO3zJDWn7t2-TcGw5ABug4IVaRnQPS67LHLuDjwtmG9UeOG__FP08WwbB_UPQL9gQNkAoFlaiWdGxqrx3rilr4IlMFY/s1600/yayati1.jpg" style="background-color: white; background-position: 0px 0px,10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; margin-top: 69px;" width="248" /></a></b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> तदुपरांत अपना परिचय देते हुए पूछा, ' देवी , आप कौन हैं ? इस विपत्ति में कैसे घिरीं ? कृपया बतलाएं।' देवयानी ने सविस्तार अपनी व्यथा - कथा कह सुनाई।</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>तब ययाति, देवयानी को ससम्मान गुरु शुक्राचार्य के आश्रम ले गए। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>देवयानी ने अपने पिता से क्रंदन करते हुए अपना सारा वृतान्त कह सुनाया।</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> तब सक्रोध बोली, </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">' हे पिता, अब हम यहाँ कदापि न रहेंगें। चलिए हम कहीं अन्य स्थान को चलें '</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> इतने में असुरगण भी वहाँ आकर पिता पुत्री से प्रार्थना करने लगे </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>' हे गुरु पुत्री, कृपा कर आप शाँत हो जाएं । ' पिताने अपनी पुत्री को सांत्वना देते हुए कहा, ' पुत्री, क्रोध त्याग दो।</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">शाँत चित्त से, विचार कर मुझे बतलाओ कि तुम, किस तरह, यहां रहने के लिए सहमत होगी ? </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">मैं वचन देता हूँ, हम वही उपाय करेंगें।तुम बतलाओ तो सही, </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">तुम किस प्रकार प्रसन्न रहोगी ? ' </b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>कुछ समय विचार कर देवयानी बोली, </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">'
हे परम् ज्ञानी पिता! आप सर्व समर्थ हैं।आप, उस अहंकारी असुर नरेश से कहें
कि, राजपुत्री शर्मिष्ठा, अपनी एक सहस्त्र दासियों सहित, मेरी सेवा में,
उपस्थित हो।' </b></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">असुर
नरेश तथा असुर समुदाय को गुरु शुक्राचार्य के आदेश का पालन करना ही था।
ताकि, संजीवनी विद्याधारी परम सशक्त गुरू शुक्राचार्य, वहीं उन लोगों के
साथ बने रहें। </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>अतः देवयानी के प्रस्ताव को सर्वमान्य करते हुए इसे स्वीकारना पड़ा। </b></span></div><div><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">कुछ
काल बीतने पर एक दिवस ययाति पुनः शुक्राचार्य आश्रम में पधारे। देवयानी,
शर्मिष्ठा तथा असंख्य दसियों को वन में विहार करते देख, ययाति
ने अभिवादन करते हुए प्रश्न किया, </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">'
हे देवियों, दासियों के मध्य, जैसे रात्रि आकाश में, तारिकाओं के मध्य
चन्द्रमा के सदृश्य सुशोभित, आप दो चन्द्रिका सम कौन हैं ? कृपया, परिचय
दें ' </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>~ देवयानी, मंद स्मित सहित उत्तर देने लगी, </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">' हे राजन आप इतनी शीघ्र भूल गए ? मैं वही देवयानी हूँ, जिसका आप ने उद्धार किया था।</b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> मेरे पीछे खड़ी है, वह मेरी सेविका, असुर नरेश पुत्री शर्मिष्ठा मेरी दासी है। '</b></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>तद्पश्चात देवयानी ने</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> ययाति का परिचय, पिता शुक्राचार्य से करवाया। </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>गुरु शुक्राचार्य के आश्रम में ययाति का भव्य आदर सत्कार हुआ। देवयानी ने उस रात्रि को एकांत में अपने पिता से अपने मन के भाव कह दिए। उसने
कहा कि, ' हे परम दयालु पिता ! मैं अपने मनोभाव आप से छिपाना योग्य नहीं
समझती।आप को ज्ञात है कि, महाराज ययाति ने मेरी प्राण रक्षा कर, मेरा
उद्धार किया। मैं, उन्हीं को अपना जीवन साथी बनाना चाहती हूँ। ' </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>गुरु शुक्राचार्य ने अपनी पुत्री के वचन सुन, उनके विवाह की सहर्ष स्वीकृति दे दी। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>महाराज ययाति से गुरु शुक्राचार्य ने अपनी पुत्री देवयानी का विवाह संपन्न करवाया। गुरु ने बेटी को विदा किया। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>देवयानी
का महाराज ययाति के राजमहल में भव्य स्वागत हुआ। अन्तः पुर में देवयानी
महारानी की भाँति प्रतिष्ठित हुईं। शर्मिष्ठा तथा दासियाँ के रहने का
प्रबंध देवयानी के राजमहल के समीप जो अशोक वाटिका में करवाया गया। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> कालांतर
में ययाति के देवयानी से दो पुत्र हुए। यदु व तुर्वसु। अन्तःपुर में,
विलासिता के मध्य अपने दिन रैन व्यतीत कर रही देवयानी को इस बात का आभास भी
न हुआ कि, ययाति ने शर्मिष्ठा से गन्धर्व विवाह कर लिया था !शर्मिष्ठा से ययाति को तीन पुत्रों की प्राप्ति हुई।जिनके नाम थे, द्रह्यु , अनु व पुरू ! </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>एक दिवस देवयानी के संग ययाति राजमहल के उद्यान में टहल रहे थे।</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> अचानक तीन सुँदर बालक आकर महाराज के चरणों से लिपट गए। देवयानी को बड़ा आश्चर्य हुआ। </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">उसने कुतूहलवश पूछा, ' बालकों तुम कौन हो ? ' भोले शिशुओँ ने महाराज ययाति की ओर ऊँगली उठाकर उन्हें ' पिताजी ' कहकर सम्बोधित किया तब देवयानी अत्यंत विस्मित हुई। </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>उसने बालकों से पूछा ," कहो तुम्हारी माता कहाँ हैं ? मुझे इसी क्षण उन के पास ले चलो। ' तीनों पुत्र दौड़कर, उसी उद्यान की एक शिला पर बैठीं, अपनी माँ शर्मिष्ठा के पास पहुंचे। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>देवयानी ने शर्मिष्ठा को देखते ही क्रोधित स्वर से प्रश्न किया,</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> ' हे शर्मिष्ठे ! तुमने मेरा अप्रिय क्यों किया ? क्या तुम्हें मेरा भय नहीं ?</b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> मैं इसी क्षण तुम्हें मृत्यु - दण्ड दे सकती हूँ ! ' शर्मिष्ठा ने गर्व से ग्रीवा उठाकर, संयत स्वर से उत्तर दिया, ' मैंने जो भी किया, न्याय व धर्म सम्मत कार्य ही किया है। तब मैं क्यों भयभीत होऊँ ? ' शर्मिष्ठा
ने, देवयानी द्वारा आरोपित किये हुए अपने दासीत्व बोध के अपमान का शायद इस
प्रकार प्रतिकार किया था। देवयानी ने भले असुर नरेश राज - पुत्री
शर्मिष्ठा को अपनी सेवा में हठ पूर्वक रख कर उसे अपमानित किया किन्तु
शर्मिष्ठा का स्वाभिमान अक्षुण्ण रहा।शर्मिष्ठा ने अपनी मनमानी करते हुए,
देवयानी के पति को स्बयं के पतिरूप में चुनकर, पूर्व पत्नी देवयानी को इस
प्रकार अपमानित किया था। </b></span></div><div dir="ltr"><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Sharmista_was_questined_by_Devavayani.jpg&source=gmail&ust=1653590522757000&usg=AOvVaw0uYNaEqL8OGi9-EtT-uMKw" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Sharmista_was_questined_by_Devavayani.jpg" style="background: none; font-size: 19.74px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="378" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEgJFslXunx6AS64lHc2mgQFttGuXD_bktNAuO4j9T8XleFWNxUkAH_EylTBGxsl2NANq8V2CAGA2ozd3IrQZWnZ2Mm1X57XGzI6pNEQ3epqqgLSYD3r2vaQQ-Ob61YU-LeyZBZBR1-GCBB2MMs51_bClo9_OWcgu-z-Qo_mEJcROe5vGtv-dgVx-cRn4N7mSxmtn81pkDaqXI6Ffl_DRK4-vhciaL6AOokGw7l-T2_RBI4GbmVku7pGUGk4eWMK8ELITGgVskJE0jMa42BXf_W3Bcdmzzk=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(200,204,209); vertical-align: middle;" width="300" /></a><br /></b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>देवयानी
क्रोधावेश से काँपती हुई, उसी क्षण अपने पिता गुरु शुक्राचार्य के आश्रम
में आयी तथा पिता से, शर्मिष्ठा ययाति के प्रेम - विवाह की घटना सविस्तार कह
सुनाई। महाराज ययाति भी देवयानी के पीछे वहीं आन पहुंचे थे। गुरु शुक्र ने, अपनी लाड़ली पुत्री</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;"> शोक से व्यथित हो, शाप दिया कहा,</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> ' हे राजन, यौवन व गर्व मद से चूर हो कर तुम निरंकुश व्यवहार करनेवाले धूर्त हो ! जिस यौवन - मद से गर्वित होकर तुमने यह धूर्त व्यवहार किया है, तुम्हारा वही ' यौवन ' जाता रहेगा ! ये मेरा श्राप है ! ' -- गुरु की वाणी अमोघ थी। तत्काल ययाति वृद्धवस्था को प्राप्त हुए। काले भ्रमर से केश, श्वेत कपास से हो गए। शरीर झुक गया। तेजस्वी मुखमण्डल कुम्हला गया।त्वचा झुर्रियां से वृद्ध हुईं । अब ययाति को ग्लानि हुई। वे गुरु शुक्राचार्य के चरणों में झुक कर क्षमा याचना करने लगे। </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">तब गुरु शुक्र का ह्रदय पसीज गया। उन्होंने कहा, </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">' तुम चाहो तो किसी को भी अपना यह वृद्धत्त्व हो। </b><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">उन से यौवन माँग कर पुनः युवावस्था भोग सकोगे। '</b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b> भारी मन से, वृद्ध तन से, शिथिल चाल से, महाराज ययाति अपने राजप्रासाद में लौटे। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>ययाति ने अपने नगरवासियों से , राजमहल में सभी से प्रार्थना की। </b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">किन्तु
एक भी व्यक्ति, अपना यौवन महाराज को देकर, बदले में उनसे, महाराज
की वृद्धावस्था लेने के लिए राजी न हुआ। सभी पुत्रों ने अपनी अपनी असमर्थता
प्रकट करते हुई असमर्थता प्रकट की। </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>उस समय ययाति पुत्र पुरु, पिता के समक्ष हाथ जोड़कर उपस्थित हुए। पुरु, पिता से सविनय बोले,</b></span><b style="color: #20124d; font-family: georgia,serif;">'
हे पिता ! मैं शर्मिष्ठा पुत्र पुरु, मेरे पिता महाराज ययाति को अपना यौवन
देता हूँ। आपकी वृद्धावस्था को मैं, स्वीकार करता हूँ। ' </b><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>पुरु के वचन समाप्त होते ही महाराज ययाति, पूर्ण यौवनावस्था से परिपूर्ण हो गए। सामने हाथ जोड़े उपस्थित पुरु अकाल वृद्धत्त्व को प्राप्त हुआ ! अपने
युवा पुत्र को इस प्रकार अकाल वृद्ध हुआ देखकर महाराज ययाति का ह्रदय
अत्यंत व्यथित हुआ। पिता अपने पुत्र से लिपट गए। त्याग व उदारता की मूर्ति
अपने पुत्र पुरु को महाराज ययाति ने अश्रु अंजलि देते हुए अनेकानेक आशीर्वाद दिए एवं पुरु को वरदान दिए। यौवन
भोगने के पश्चात महाराज ययाति स्वर्ग सिधारे।अपना यौवन पुनः अपने पुत्र
पुरु को लौटा दिया। युवावस्था प्राप्ति पश्चात पुरु का राज्याभिषेक संपन्न
हुआ। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>इस प्रकार कालान्तर में पुरुवंश की स्थापना हुई। </b></span></div><div><span style="color: #20124d; font-family: georgia, serif;"><b>------------------------------<wbr></wbr>------------------------------<wbr></wbr>-</b></span></div><b><span style="color: #cc0000;">- लावण्या</span></b>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-17340683337923143842022-05-25T13:40:00.001-04:002022-05-25T13:40:20.381-04:00कण्व ऋषि + कालिदास <p> </p><div class="ii gt" id=":5y7"><div class="a3s aiL " id=":5yg"><div dir="ltr"><div data-smartmail="gmail_signature" dir="ltr"><div dir="ltr"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">ॐ<br /></span></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">महर्षि कण्व : <br /></span></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">त्रेता
युगीन महर्षि कण्व ऋग्वेद के मन्त्र प्रदाता रहे हैं। शुक्ल यजुर्वेद शाखा
में कर्णेष व कण्व इन नाम का उल्लेख प्राप्त होता है। दक्षिण भारत की अति
प्राचीन तमिळ भाषा के व्याकरणकार कण्व ऋषि रहे हैं। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">उत्तराखण्ड़ की देवभूमि में मालिनी नदी के तट पर पवित्र कण्वाश्रम स्थित है। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">महाराष्ट्र प्रांत के कनालदा ग्राम में, गिरना नदी तट पर भी एक कण्व आश्रम है ~ <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">इस आश्रम में शुकन पक्षी वृन्द के मध्य में, अप्सरा मेनका द्वारा त्याज्य तथा ऋषि विश्वामित्र की नवजात कन्या शकुंतला को महर्षि कण्व ने प्रथम बार देखा था। ऋषि कण्व ने अबोध बालिका को भूमि से यहीं प्रथम उठाया था इसका उल्लेख मिलता है । " निरंजन च वर्णे यस्मा च कुंतेहि परिरक्षिता शकुन्तले य इति नामस्याः क्रितम च अपि ततोह मया " अर्थात : घने अरण्य में वह शकुन्त पक्षियों के मध्य सुरक्षित थी इस कारण इसे शकुंतला नाम दे रहा हूँ। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">~~ कण्व ऋषि <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;">कालिदास ~ <br />संस्कृत भाषा के महाकवि कहलानेवाले सुविख्यात कवि कालिदास का जन्म उत्तराखंड के रूद्रप्रयाग जिले के कविल्ठा गांव में हुआ था। कविल्ठा चारधाम यात्रा मार्ग में गुप्तकाशी में स्थित है। गुप्तकाशी से
कालीमठ सिद्धपीठ वाले रास्ते में कालीमठ मंदिर से चार किलोमीटर आगे कविल्ठा
गांव है। बिहार के मधुबनी जिला के उच्चैठ ग्राम में कहा जाता है विद्योतमा
(कालिदास की पत्नी) से<br /> शास्त्रार्थ में पराजय के बाद कालिदास वहीं गुरुकुल
में रुके थे । कालिदास को यहीं उच्चैठ की देवी भगवती से ज्ञान का वरदान प्राप्त हुआ था ऐसी कथा सुविख्यात है यहां आज
भी कालिदास स्मृति में बसा डीह है। यहाँ की मिट्टी से बच्चों के प्रथम अक्षर लिखने की
परंपरा आज भी यहाँ प्रचलित है। <br />कालिदास का उत्कर्ष अग्निमित्र के बाद १५० ई॰ पू॰ - ६३४ ई॰ पूर्व का रहा
है। जो कि प्रसिद्ध ऐहौले के शिलालेख की तिथि है, इस में कालिदास का महान
कवि के रूप में उल्लेख हुआ है। कथाओं व किंवदंतियों के अनुसार कालिदास शारीरिक रूप से बहुत सुंदर थे। किन्तु कहा जाता है कि प्रारंभिक जीवन में कालिदास अनपढ़ व महामूर्ख थे। <br /><span style="color: #cc0000;">प्रश्न : एक साधारण व्यक्ति से कालिदास, महाकवि किस प्रकार बने ? </span>इस से तथ्य से अति रोचक कथाएँ जुडी हुईं हैं। आज भी कालिदास की प्रेरक
जीवनी जन मन को प्रेरणा देने में सक्षम है। भाषा सौंदर्य सशक्त साहित्यकार
के मस्तिष्क से निसृत जन मानस के लिए दिया दैवी प्रसाद होता है।<br /></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;"><span style="color: #cc0000;">कालिदास की जीवन कथा </span>~ </span></span></b><span style="color: blue;"><b>कालिदास का विवाह विद्योत्तमा नाम की राजकुमारी से हुआ था ऐसा कहा जाता है। </b></span><span style="color: blue;"><b>राजकुमारी विद्योत्तमा अत्यंत बुद्धिमती थीं जिससे अभिमानी हो गईं थीं। उसने प्रण लिया था कि जो पुरुष</b></span><br /><span style="color: blue;"></span><span style="color: blue;"><b>उसे शास्त्रार्थ
में पराजित करने में सक्षम होगा, वह उसी के साथ विवाह करेगी। </b></span><b><span style="color: blue;">जब विद्योत्तमा ने शास्त्रार्थ
में कई विद्वानों को पराजित किया तो वे अपनी पराजय से मन ही मन कुपित हुए। </span></b><b><span style="color: blue;">अपमान हुआ है ऐसे विचार से कर कुछ विद्वानों ने
बदला लेने के लिए विद्योत्तमा का विवाह, महामूर्ख व्यक्ति के साथ कराने का
निश्चय किया। वे किसी मुर्ख पुरुष की शोध में नगर भ्रमण करते हुए मार्ग में चलते चलते दूर आये। </span></b><b><span style="color: blue;">मार्ग में उन्हें एक वृक्ष दिखाई दिया जिस पर एक व्यक्ति वह जिस
डाल पर बैठा था, उसी को काट रहा था। इस दृश्य को देख कर सभासदों ने सोचा कि " अरे यह युवक महा - मूरख लगता है ! इससे बड़ा मूर्ख तो
कोई होगा ही नहीं ! "उन्होंने उसे राजकुमारी से विवाह का प्रलोभन देकर
नीचे उतारा तथा समझा बुझा कर कहा- </span></b><b><span style="color: blue;">" ए युवक तुम मौन धारण कर लो किन्तु जो हम कहें वैसे ही करना "। </span></b><span style="color: blue;"><b>धूर्त सभासदों ने स्वांग भेष बना कर उस युवक को राजकुमारी विद्योत्तमा के समक्ष प्रस्तुत किया। </b></span><br /><span style="color: blue;"></span><span style="color: blue;"><b> सभासदों
का यह परिचय कथन कि " हमारे
गुरु, आप से शास्त्रार्थ करने के लिए आए है, परंतु अभी मौनव्रती हैं, इसलिए
वे, हाथों के संकेत से उत्तर देंगे। इनके संकेतों को समझ कर, हम वाणी में
आपको उसका उत्तर देंगे।" विद्योत्तमा को अपने ज्ञान पर पूर्ण भरोसा था उसे
दृढ विश्वास था कि वह इस युवक को परास्त कर देगी।</b></span><span style="color: blue;"><b> अतः वह राजी हो गयी। शास्त्रार्थ प्रारंभ हुआ। </b></span><br /><span style="color: blue;"></span><span style="color: blue;"><b> राजकुमारी विद्योत्तमा मौन शब्दावली
में गूढ़ प्रश्न पूछने लगी। कालिदास अपनी बुद्धि से, मौन संकेतों से ही
जवाब देने लगे। </b></span><span style="color: blue;"><b>प्रथम प्रश्न के रूप में विद्योत्तमा ने संकेत से एक
उंगली दिखलाई --> आशय था कि- " ब्रह्म एक है।"</b></span><br /><span style="color: blue;"></span><span style="color: blue;"><b>परन्तु कालिदास ने समझा कि, ये राजकुमारी मेरी
एक आंख फोड़ना चाहती है ! </b></span><br /><span style="color: blue;"></span><span style="color: blue;"><b>क्रोध में उन्होंने दो अंगुलियों का संकेत इस भाव
से किया कि," तू मेरी एक आंख फोड़ेगी तो मैं -</b></span><span style="color: blue;"><b> तेरी दोनों आंखें फोड़ </b><b>दूंगा।
" लेकिन सभासद जो कपटी थे वहीं उपस्थित थे। </b></span><span style="color: blue;"><b>उन्होंने कालिदास के संकेत को कुछ इस तरह समझाया ~ कहा कि,</b></span><br /><span style="color: blue;"></span><span style="color: blue;"><b>" राजकुमारी जी आप कह रही हैं कि
ब्रह्म एक है लेकिन हमारे गुरु कहना चाह रहे हैं कि,</b></span><span style="color: blue;"><b>"उस एक ब्रह्म को सिद्ध
करने के लिए दूसरे (जगत्) की सहायता लेनी होती है। </b></span><span style="color: blue;"><b>अकेला ब्रह्म स्वयं को
सिद्ध नहीं कर सकता। "</b></span><span style="color: blue;"><b> राज कुमारी ने दूसरे प्रश्न के रूप में खुला हाथ
दिखाया ! आशय था कि," तत्व पांच है। "</b></span><span style="color: blue;"><b> उसे देख कर कालिदास को लगा कि, 'यह कन्या थप्पड़ मारने की धमकी दे
रही है !'</b></span><span style="color: blue;"><b> उसके जवाब में कालिदास ने घूंसा दिखलाया कि," तू यदि मुझे गाल पर
थप्पड़ मारेगी, </b></span><br /><span style="color: blue;"></span><span style="color: blue;"><b>मैं घूंसा मार कर तेरा चेहरा बिगाड़ दूंगा। " सभासद मण्डली उन कपटियों की टोली ने
समझाया कि, " राजकुमारी जी गुरु कहना चाह रहे हैं कि,</b></span><b><span style="color: blue;"> भले ही आप कह रही हो कि पांच तत्व
अलग-अलग हैं पृथ्वी, जल, आकाश, वायु एवं अग्नि। </span></b><br /><b><span style="color: blue;"></span></b><b><span style="color: blue;">परंतु यह तत्व
प्रथक्-प्रथक् रूप में कोई विशिष्ट कार्य संपन्न नहीं कर सकते। </span></b><br /><b><span style="color: blue;"></span></b><b><span style="color: blue;">अपितु आपस
में मिलकर एक होकर- उत्तम मनुष्य शरीर का रूप ले लेते है जो कि ईश्वर की
सर्वश्रेष्ठ कृति है।"</span></b><b><span style="color: blue;"> इस प्रकार प्रश्नोत्तर से अंत में, विद्योत्तमा ने अपनी
हार स्वीकार कर ली । </span></b><b><span style="color: blue;">शर्त के अनुसार कालिदास के संग राजकुमारी विद्योत्तमा का
विवाह हुआ। </span></b><br /><b></b><b><span style="color: blue;">विवाह पश्चात कालिदास विद्योत्तमा को लेकर अपनी कुटिया
में आये।</span></b><br /><b><span style="color: blue;"></span></b><b><span style="color: blue;">प्रथम रात्रि को दोनों संग थे तो उसी समय
रात्रि की नीरवता भंग करता हुआ ऊंट का स्वर सुनाई दिया । विद्योत्तमा ने संस्कृत में प्रश्न किया "किमेतत्"
? अर्थ : यह कौन प्राणी है ? "</span></b><b><span style="color: blue;">परंतु कालिदास के लिए तो संस्कृत भाषा काला अक्षर भैंस बराबर थी ! </span></b><b><span style="color: blue;">कालिदास ने सोचा ' शायद मेरी नवोढ़ा पत्नी भयभीत हो रही है ! "</span></b><br /><b><span style="color: blue;"></span></b><b><span style="color: blue;">अतः झट से उनके मुंह से निकल गया
"ऊट्र" ऊट्र " ~~ </span></b><span style="color: blue;"><b>कालिदास के स्वर से यह सुनते ही विदुषी विद्योत्तमा को पता हो गया कि, कालिदास निपट अनपढ़ हैं। क्षण मात्र में चतुर राजकुँवरी ने सभासदों की क्रूर मंत्रणा तथा उसे अपमानित करने की इस कुटिल चाल को भाँप लिया। वह क्रोध अतिरेक से अत्यंत कुपित हो, थर थर कांपने लगी ! पलट कर विद्योत्तमा ने कालिदास को धिक्कारा ! गृह से निष्काषित करते हुए आदेश दिया कि, " सच्चे विद्वान् बने
बिना लौटना नहीं । "</b></span><br /><span style="color: blue;"></span></div><div><p><span style="color: blue;"><b>कालिदास अपनी नव परिणीता पत्नी के क्रोध एवं वाक् बाणों से अत्यंत शोकमग्न हो गए। राजकुमारी के आदेश पर गृहत्याग कर, कालिदास निर्जन वन की दिशा में अश्रु भरे नयनों से चल दिए। नगर की सीमा में स्थित देवी ग्रामदेवी के मंदिर में रात्रि का समय था सो, आश्रय लिया।शोकाकुल कालिदास ने माता भगवती देवी की प्रतिमा को निहारा तथा सच्चे मन से काली
देवी की आराधना करना आरम्भ किया। कहते हैं कि अतीव शोकाकुल अवस्था में कातर स्वर से रुदन करते हुए कालिदास ने मंदिर के गर्भ गृह में रखा देवी माँ का खड़ग उठा लिया</b></span> <b><span style="color: blue;">तथा अपनी गरदन पर वार करने को उद्यत हुए करूण स्वर से पुकारा ~~ <br />" हे माँ मेरा शीश काट कर तुम्हारे चरणों पे न्योछावर कर रहा हूँ ! माता मेरा जीवन मिथ्या है। अब आप ही मुझे मुक्ति दें " कहते हैं कि, माता भगवती सच्चे मन से की हुई प्रार्थना सुन कर प्रकट हो गईं !<br /> <span style="color: #cc0000;">" आँहाँ हाँ पुत्र ! यह क्या कर रहे हो ? माता को अपने पुत्र की जीव ह्त्या अस्वीकार है " </span> तद्पश्चात
माता भगवती शारदा, महाकाली, महालक्ष्मी, महागौरी, देवी सरस्वती बारी बारी
से मंदिर के गर्भगृह में साक्षात प्रगट हुईं तथा भक्त कालिदास को आशीर्वाद
दे कर अंतर्धान हुईं ! साक्षात देवी का कान्तियुक्त स्वरूप जाकर मंदिर की पाषाण प्रतिमा में विलीन हुआ। देवी भगवती कालिका के आशीर्वाद से कालिदास के अन्तर्चक्षुः, ज्ञानेन्द्रियाँ दीप्त हो गईं। देवी कृपा से कालिदास महामूर्ख से परिवर्तित हो कर परंम ज्ञानी बन गए। असीम ज्ञान
प्राप्ति से प्रदीप्त व्यक्तित्त्व लिए कालिदास पुनः स्वगृह लौटे। </span></b><b><span style="color: blue;">अपनी पत्नी राजकुँवरी विद्योत्तमा के राज प्रासाद का द्वार खटखटा कर कालिदास ने कहा <span style="color: #cc0000;">" <i>कपाटम् उद्घाट्य सुन्दरि!</i> (दरवाजा खोलो, सुन्दरी) " </span>विद्योत्तमा ने चकित होकर कहा --<span style="color: #cc0000;">" <i>अस्ति कश्चिद् वाग्विशेषः</i> (कोई विद्वान लगता है )" </span> किम्वदन्ती के अनुसार, कालिदास ने विद्योत्तमा को
अपना पथप्रदर्शक तथा गुरु माना। अपनी पत्नी के कहे इस एक वाक्य को विद्योत्तमा द्वारा उच्चारित ३ शब्दों से, आगे के काल में कालिदास ने तीन महाकाव्य रच डाले ! इस भाँति अपने काव्यों द्वारा अपनी विदुषी पत्नी को कालिदास नेसाहित्यकार के रूप में अपनी श्रद्धा व स्नेह - आदर प्रदान किया। </span></b><br /><b><span style="color: blue;">१ ) कुमारसंभवम् का प्रारंभ होता है<i>अस्त्युत्तरस्याम् दिशि…</i> से,<br />२) मेघदूतम् का पहला शब्द है- <i>कश्चित्कांता…</i>३) रघुवंशम् की शुरुआत होती है- <i>वागार्थवि </i> से।
<br />कालिदास ने तीन नाटक (रूपक): अभिज्ञान शाकुन्तलम्, विक्रमोर्वशीयम् तथा मालविकाग्निमित्रम्; दो महाकाव्य: रघुवंशम् व कुमारसंभवम्; तथा दो खण्डकाव्य: मेघदूतम् और ऋतुसंहार की रचना की। </span></b><b><span style="color: #cc0000;"><br />महाकाव्य : अभिज्ञान शाकुंतलम के रचियेता की दूर देश में ख्याति एक पुस्तक में <br /> काव्य शीर्षक का अर्थ है <span style="color: #2b00fe;">~ शकुंतला से परिचय </span>~ जर्मनी के साहित्यकार गोथे ने अभिज्ञान शाकुंतलम का पाठ किया था। वे कालिदास रचित काव्य को पढ़ कर आश्चर्य मिश्रित महाआनंद में डूब गए थे ! जनश्रुति है कि शाकुंतलम की पुस्तक को अपने सर पे उठाकर, गोथे आह्लादित होकर नृत्य करने लगे। गोथे ने<span style="color: blue;"> अभिज्ञान शाकुंतलम </span>के लिए कहा कि, "<span style="color: #2b00fe;"><i> यह कोइ साधारण ग्रन्थ नहीं है अपितु साहित्य जगत की अप्रतिम एवं शाश्वत एवं अमर कृति है ! "
</i></span>अभिज्ञान शाकुंतलम " मानव इतिहास की प्रगति एवं विकास को प्रतिबिंबित
करता सा स्वर्णिम पृष्ठ है। यह साहित्य कृति नव पल्ल्वित पुष्प को
रसीले फल में रूपांतरित होने की नैसर्गिक प्रक्रिया का अनुसरण करती हुई सी
प्रतीत होती है। या धरती पर मानवीय जीवन के अनुभवों को स्वर्गिक आनंद
सिंधु में डूबने की आह्लादानुभूति करवाती सी रहस्यमयी प्रक्रिया सी अमर
कृति है। या हम ऐसा भी कहें कि मानवीय शरीर की संरचना जिस प्रकार पांच
महाभूत के शाश्वत तत्त्वों से निर्मित होती है तथा उस भौतिक शरीर के
आत्मिक अनुभव सदृश्य परिवर्तन का अद्भुत इतिहास समेटे हुए है ठीक उसी भाँति
यह अविस्मरणीय साहित्यिक कृति है "</span></b><b><span style="color: #cc0000;"> अभिज्ञान
शाकुंतलम रूपक काव्य में प्रयुक्त उपमाओं के लिए, संस्कृत-साहित्य के
रचाकारों में महाकवि कालिदास अग्रणी हैं। वे जगत में सुप्रसिद्ध हैं।
शाकुन्तल
में भी उनकी उपयुक्त उपमा चुनने की शक्ति भली-भांति प्रकट हुई है । </span></b><b><span style="color: #cc0000;">शकुन्तला के
विषय में एक जगह राजा दुष्यन्त कहते हैं कि ‘वह ( शकुंतला ) ऐसा फूल है, जिसे किसी ने
सूंघा नहीं है; ऐसा नवपल्लव है, जिस पर किसी के नखों की खरोंच नहीं लगी;
ऐसा रत्न है, जिसमें छेद नहीं किया गया </span></b><b><span style="color: #cc0000;">तथा ऐसा मधु है, जिसका स्वाद किसी ने
चखा नहीं है।’ </span></b><b><span style="color: #cc0000;"><br />शकुंतला
कथानक का आकर्षण ~ सदियाँ व्यतीत हो जाने पर भी अदम्य रहा है। तथा
समयावधि से परे देश विदेश में प्राचीन काल से आधुनिक युगों तक अक्षुण्ण रहा
है। शकुंतला की कालजयी कथा की लौ ~ मानव समुदाय के मध्य निर्धूम सदियों से अपना उजाला बिखेरती रही है। </span></b><br /></p></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: #2b00fe;">शकुंतला कथा की लोकप्रियता के उदाहरण : </span><br />भारत
के बंगाल प्रांत में साहित्यकार ईश्वरचंद्र विद्यासागर ने बांग्ला की
प्राचीन साधू भाषा में शाकुंतलम पर आधारित नवलिका लिखी। यह संस्कृत से
बंगाली भाषा का सर्व प्रथम अनुवाद है।कुछ समय पश्चात चलित भाषा बांग्ला के
उप प्रकार में अबनींद्रनाथ टैगौर ने इस कथा को युवा वर्ग के लिए लिखा। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">यूरोपीय देशों में सं १८०८ में कार्ल विल्हम फ्रेड्रिच शीगल महाशय ने महाभारत आदि पर्व से जर्मन भाषा में शकुंतला
की कथा को अनुवादित कर, प्रस्तुत किया। उसी के आधार पर सं. १८१९ में
फ्रान्ज़ शूबर्ट ने रंगमंच के लिए नृत्य नाटिका शकुंतला तैयार की थी किन्तु
यह प्रयास अपूर्ण रह गया। सं. १८२३ शकुंतला बेले नृत्य विधा द्वारा अर्नेस्ट रेयर तथा थियोफाईल गौटियेर ने प्रस्तुत की थी। सं.१९०२ में रशियन संगीत कार श्रीमान सर्गे बाळासानियान ने रीगा शहर में शकुंतला नृत्य नाटिका तैयार की थी। सं.१९२१ में इटली के संगीतज्ञ श्रीमान फ्रांको अल्फानो ने " किंवदंती शकुंतला की " नामक ओपेरा तैयार किया था। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">समाप्त : <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><i>~ लावण्या </i></span><br /></span></b></div></div></div><div class="yj6qo"></div><div class="adL">
</div></div></div><div class="hi"></div><div class="ajx"></div><div class="gA gt acV"><div class="gB xu"><div class="ip iq"><div id=":4sd"><table class="cf wS" role="presentation"><tbody><tr><td class="amq"><img class="ajn bofPge" data-hovercard-id="lavnis@gmail.com" id=":o5_346" name=":o5" src="https://lh3.googleusercontent.com/a-/AOh14Gj6RXBnN0UhfeRplIomZuRQE1SAijWQeD6Fnb5YLA=s80" /></td><td class="amr"><div class="nr wR"><div class="amn"></div></div><br /></td></tr></tbody></table></div></div></div></div><div class="nH aHU"><div class="nH hx"><div class="nH" role="list"><div aria-expanded="true" class="h7 ie nH oy8Mbf" role="listitem" tabindex="-1"><div class="Bk"><div class="G3 G2"><div><div id=":5yk"><div class="gA gt acV"><div class="gB xu"><div class="ip iq"><div id=":4sd"><table class="cf wS" role="presentation"><tbody><tr><td class="amr"><br /></td></tr></tbody></table></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div class="nH"></div><div class="nH"></div></div></div><div class="nH"><div class="l2 pfiaof" role="contentinfo" style="padding-bottom: 0px;"><div class="aeV" id=":5rk"><div><div class="ajd"><a class="aiF" href="https://drive.google.com/u/0/settings/storage?hl=en&utm_medium=web&utm_source=gmail&utm_campaign=storage_meter&utm_content=storage_normal" target="_blank"><div class="aiC"><div class="aiA" style="width: 47%;"></div></div><div class="aiG"><div class="aiD "><span dir="ltr"></span><span dir="ltr"></span></div><div aria-label="Follow link to manage storage" class="aiz" role="img"></div></div></a></div></div></div><div class="aeU"><div id=":5xi"><div><div class="ma"><a class="l9" href="https://www.google.com/intl/en/policies/terms/" target="_blank"></a><a class="l9" href="https://www.google.com/intl/en/policies/privacy/" target="_blank"></a><a class="l9" href="https://www.google.com/gmail/about/policy/" target="_blank"></a> </div></div></div></div><div class="ae3" id=":4ts"><div><div class="l6"><div></div><span class="l8 LJOhwe" id=":5vy" role="link" tabindex="0"></span></div></div></div><div style="clear: both;"><br /></div></div></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-6280829521324845552022-05-25T10:48:00.000-04:002022-05-25T10:48:04.878-04:00अमर युगल दुष्यंत ~ शकुंतला की प्रणय गाथा ~ <p><b><span style="color: #cc0000;">ॐ <br /></span></b></p><div dir="ltr"><b><span style="color: #cc0000;">चंद्रवंश
एक प्रमुख प्राचीन भारतीय क्षत्रियकुल आर्यों के प्रथम शासक (राजा)
वैवस्वत मनु हुए। मनु की एक कन्या भी थी - इला जिस का विवाह बुध से हुआ जो
चंद्रमा का पुत्र
था। उन से पुरुरवस् की उत्पत्ति हुई। ईला के पुत्र "ऐल " कहलाए वे,
चंद्रवंशियों के प्रथम शासक हुए । <br />पुरुरवा के छ: पुत्रों में आयु और
अमावसु प्रसिद्ध हुए। महाराज आयु प्रतिष्ठान नगर के शासक हुए तो महाराज
अमावसु कान्यकुब्ज नगर में एक नए राजवंश की
स्थापना की। आगे कान्यकुब्ज के राजाओं में, जह्वु प्रसिद्ध हुए जिनके नाम
पर
गंगा का नाम ' जाह्नवी ' पड़ा। महाराज आयु के राज्य शासन के उपरांत उन का ज्येष्ठ पुत्र, नहुष प्रतिष्ठान का शासक हुआ। नहुष
के छह पुत्रों में ययाति को राजगद्दी प्राप्त हुई। महाराज ययाति के पाँच
पुत्र हुए - यदु, तुर्वसु, द्रुह्यु, अनु व पुरु। आगे चलकर यही पुरु वंश
-- यादव, तुर्वसु, द्रुह्यु, आनव व पौरव कहलाए। ऋग्वेद में इन को
पंचकृष्टय: कहा गया है। पौरवों ने मध्यदेश में अनेक राज्य स्थापित किए। गंगा व यमुना- नदियों के भूभाग पर शासन
करनेवाले हस्तिनापुर नरेश दुष्यंत का जन्म इसी पुरू कुल में हुआ तथा दुष्यंत अत्यंत सुप्रसिद्ध हुए। <span style="color: blue;"> </span><br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;"><br /></span></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;">शकुंतला :</span> शकुंतला व दुष्यंत की अमर युगल कथा महाभारत के आदिपर्व में <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">कथा
का आरम्भ है। अत्यंत तेजस्वी ऋषि विश्वामित्र से होता है। यूं तो विश्वामित्र
राजा थे किन्तु अपनी प्रखर तपस्या एवं तपोबल के कारण वे राजर्षि कहलाये।
उन्हें कौशिक भी कहा जाता था। विश्वामित्र गायत्री महामंत्र के द्रष्टा व
परम उपासक थे। भूलोक में विश्वामित्र जैसे तपस्वी माँ गायत्री की आराधना कर
रहे थे किन्तु स्वर्गलोक में देवराज इंद्र की राजधानी अमरावती स्वर्गलोक
में इंद्र घबड़ा रहे थे कि प्रखर तपस्या के बल से राजर्षि विश्वामित्र कहीं
उनका इन्द्रत्व न हथिया लें । इंद्र के पास प्राचुत बैभव विलास उपलब्ध था।
श्वेत हाथी ऐरावत भी था इंद्रसभा में अत्यंत रूपवती अप्सराएँ उर्वशी
रम्भा, मेनका, तिलोत्तमा इत्यादि भी थीं । इंद्र ने तपस्यारत
महर्षि विश्वामित्र की प्रबल तपस्या भंग करने के हेतु से इंद्रलोक की
सर्वांङ्ग सुंदरी अप्सरा मेनका को विश्वामित्र के समीप तत्क्षण प्रकट होने
का आदेश दे दिया अतः अप्सरा मेनका ऋषि विश्वामित्र के समक्ष आ पहुँची।<br /> मेनका
की सुंदरता से मोहित विश्वामित्र की तपस्या भंग हुई व इंद्र की युक्ति
सफल हुई। अप्सरा मेनका
गर्भवती हुई ! उसने एक अत्यंत रूपवती कन्या को जन्म दिया किन्तु अप्सरा
मेनका उसे जन्म दे उस अबोध बालिका को मालिनी नदी के तट पर छोड़, बालिका का
परित्याग कर, पुनः इंद्रलोक चलीं गईं । <br /></span></b><div><img alt="image.png" class="CToWUd a6T" data-image-whitelisted="" height="325" src="https://mail.google.com/mail/u/0?ui=2&ik=cca7ffbf6a&attid=0.1&permmsgid=msg-a:r3666846863086851814&th=16fcb0a7c83b2fef&view=fimg&fur=ip&sz=s0-l75-ft&attbid=ANGjdJ-HGwgwKrX0WjZUJ5TjpqD0091GSQ8kSx7NrgK0XzgA4_zuhXqabwii-0Saar01_L4mz5QRLq6JMQ99fMajmIy-up94KriqyDQnVWvZAIXXs51JKW2FaiTAxPE&disp=emb&realattid=ii_k5onpiux0" tabindex="0" width="488" /></div></div><div><div><br /></div></div><b><span style="color: #cc0000;"><span></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;">कुछ
समय पश्चात कण्व ऋषि उस निर्जन स्थान पे आ पहंचे तो आश्चर्यचकित हो देखते
रह गए कि शकुन पक्षियों द्वारा रक्षित एवं पालित एक अबोध नवजात शिशु अति
सुँदर नन्ही बालिका, धरा पर अपनी नन्ही नन्ही हथेलियों को भींचे कीलक रही
है। ऋषि कण्व का ह्रदय उस अबोध शिशु की असहाय अवस्था देख पसीज गया। ऋषिवर
ने बालिका को भूमि से उठा लिया। शकुन पक्षी द्वारा जल पिला कर, बालिका की
प्राण - रक्षा करने के कारण, महर्षि कण्व ने उस कन्या को "शकुन्तला " नाम
से पुकारा। अतः यही नाम उस कन्या को मिला ! निर्जन वन से मिली इस कन्या
शकुन्तला को ऋषि कण्व ने, अपनी पुत्री के रूप में
लालन-पालन करना आरम्भ किया ।<br /></span></b><img alt="दुष्यंत का अर्थ के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEg-QhpHJCA72XGEa5dBK-VfrXTxp7QEpHX5R0nYcsWgsbmrYXs_g7k8ebTzJ6ygl2R-_eOReWi9DZvzM7o8v7N10EBspDyvEp2vqcvZsxOIFVicL2fqQxNLluxAqXSg6A4w8Qh4IV_bmZyXAex_nwjFic8368OTYYhxTcZfoDo9uCg6yup2GSqgnXTgPc2df6FcLX6GxaS9D30XDz7Ch_Q-hKN8yBTXqUFMX3W2=s0-d-e1-ft&s" style="height: 265px; margin-left: 5px; margin-right: 6px; width: 190px;" /><br /><div><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>शकुंतला
कण्व ऋषि को पिता के स्थान पर अपनी श्रद्धा एवं आदर दिया करती। आश्रम के
पेड़ पौधों को वह नियमित जल पिलाती। आश्रम के आसपास वन प्राणी निर्भय होकर
शकुंतला का स्नेह पाने आया करते। हिरणों को वह स्नेह सहित पुचकारती तो वे
समीप आकर शकुंतला की कोमल हथेली से हरी नरम घास खाते <br /></b></span></span></div><div><div><div data-smartmail="gmail_signature" dir="ltr"><div dir="ltr"><b><span style="color: #cc0000;"></span></b><div><div><div><div id="m_163563402520878373gmail-wpjohvnV1"><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wpjohvnV2_paged_list"><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wpjohvnV2_paged_list_wrapper"><div id="m_163563402520878373gmail-wpjohvnV3"><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wNs0vyhT4_actionable"><div id="m_163563402520878373gmail-wNs0vyhT5"><div><div id="m_163563402520878373gmail-wNs0vyhT8"><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wNs0vyhT9_answer"><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wNs0vyhT9_answer_content"><div id="m_163563402520878373gmail-wNs0vyhT13"><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wNs0vyhT14__truncated"><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wNs0vyhT18_expanded_content"><div><div><span><div><div><img class="CToWUd a6T" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjJu7GGpGvzeqe1V_PEla7WMVTEV3XsN9aVusczs_3GajlgWwZ2BGzolI22HXttBLW0ZjN9qxg5vLwJx6NwP7nkD1gLyl8HIC5Q6sTY5eZt_03TL0Q0FNd_2CnkVPfvxB2LzwDbYSxro2vzuaLmgMYAFa94Plngkp0x7qXWb4VxR9KsSzgYsQ=s0-d-e1-ft" tabindex="0" /></div></div></span></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div id="m_163563402520878373gmail-__w2_wNs0vyhT29_content_footer"><span></span><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">अब
शकुंतला पूर्ण यौवन प्राप्त कर अपनी अप्सरा माता मेनका की भाँति विश्व की
अनिंद्य सुंदरी दिखने लगी थी। आश्रमवासी तथा जो कोइ उसे निहारता वही ठगा सा
देखता रहता ! सौंदर्य ईश्वर का दिया हुआ वरदान ही है। <br /></span></span></b></div><div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"> </span></span></b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>एक
दिन की बात है, हस्तिनापुर नरेश दुष्यंत उसी वन में, आखेट करते हुए आ
पहुंचे। दुष्यंत का अश्व तेज दौड़ता रहा तो महाराज दुष्यंत साथ के घुड़सवार
पीछे छूट गए।अश्व दौड़ता रहा महाराज दुष्यंत वन प्रांतर की मनोहर सुषमा को
निहारते हुए कण्व आश्रम के पास आ पहुंचे। सूर्य नारायण मध्याह्न आकाश में
प्रदीप्त थे। अब महाराज दुष्यंत को प्यास लगी। अश्व को रोक कर वे उतरे। </b><br /></span></span></div><div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">आसपास
दृष्टि दौड़ाई तो देखते क्या हैं कि एक अपूर्व सुंदरी कन्या मृग छौने के
पास बैठी है। वे ये दृश्य ठगे से देखते ही रह गए। कितने ही क्षण ध्यान
समाधिवत बीत गए। दुष्यंत समीप आए तथा मधुर व शाँत स्वर से प्रश्न किया। <br /></span></span></b></div><div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">दुष्यंत : " हे वन कन्या क्या तुम इंद्र सभा की अप्सरि हो ? "<br /></span></span></b></div><div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">शकुंतला
अपरिचित किन्तु राजसी वस्त्र धारण किये हुए सुशोभन पुरुष को एकटक देखने
लगी तथा लज्जावश शकुंतला के मुखमंडल पर अरुणिम आभा नैसर्गिक प्रतिक्रिया वश
फ़ैल गयी। अब तो शकुंतला के कँवल सदृश्य गुलाबी मुख को लज्जा मिश्रित मंद
मुस्कान कन्या को दिव्य आभा से दीपित करने लगी इस से सौंदर्य श्री में
अभिवृद्धि हुई।</span></span></b></div><div><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>अब
तो महाराज दुष्यंत इस अद्भुत वन कन्या के सौंदर्य को निहारते हुए कामदेवता
अनंग के पुष्प बाण से मानों बिजली गिरी हो यूं बींध से गए। वे शकुंतला के
समीप आये तथा अपने बलिष्ठ भुजा से उस अपूर्व सुंदरी की हथेली थामते हुए
बोले, ' मैं दुष्यंत हूँ वन कन्या ! अब तुम अपना परिचय दो ' स्पर्श से
रोमांचित हुई शकुंतला धरा पे दृष्टि गड़ाए लजाती हुई अपनी स्वर्ण किंकिणि
सामान स्वर मधुर वाणी से बोली, " कण्व आश्रम में आपका स्वागत है. .... मेरे पिताश्री उपस्थित नहीं हैं मैं शकुंतला हूँ। .."</b> <br /><b>इस
परस्पर आकर्षण व परिचय के पश्चात दुष्यंत व शकुंतला प्रणय पाश में बँध गए।
दोनों ने गन्धर्व विवाह कर लिया। प्रकृति की मनुष्य पर सदैव विजय होती ही
है। निमिष मात्र में जो प्रीत का बँधन बँधा वह क्षण, दिवस - रात्रि,
समयावधि की सीमा रेखा से परे, प्रेम - पंछी युगल अब क्रीड़ा - कल्लोल करते
हुए सुख भोग करते रहे इस प्रणय वेला में वे मानों समस्त विश्व को ही भुला बैठे। <br /></b></span></span></div><div><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><br /></b></span></span></div><div><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>महाराज
दुष्यंत को ढूंढते हुए उनके सैनिक वृन्द के आने पर भाव - समाधि टूटी।
प्रेमी दुष्यंत अपनी प्रेयसी शकुंतला को समझाने लगे कि ' वे दोनों शीघ्र
साथ होंगें। अपनी ऊँगली से रत्न जड़ित राज मुद्रिका उतार कर दुष्यंत ने
शकुंतला को पहनाते हुए वचन दिया ' आज पश्चात तुम सदा सदा के लिए मेरी हुईं। यह मुद्रिका सम्हाल कर रखना प्रिये </b></span></span><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">, वह क्षण कितना अलौकिक होगा जब हमारा पुनर्मिलन होगा ! मैं दुष्यंत, हमारे प्रणय की साक्षिणी इस स्वर्ण मुद्रिका को, तुम्हारी कोमल ऊँगली पे पुनः सुशोभन हुए देखूंगा। अपने पिताश्री ऋषि कण्व की आज्ञा ले कर तुम मेरे राजभवन को सुशोभित करने आ जाओगी। अधीर हूँ किन्तु मुझे उस क्षण की प्रतीक्षा रहेगी आओगी न प्रिये ? वचन दो ! " <br /></span></span></b></div><div><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>शकुंतला का नन्हा सा ह्रदय अपने संग घटित हुए इन क्षणों को अभी ठीक से समझ भी नहीं रहा था कि, प्रेम सम्बन्ध परीणय के पश्चात अब बिछुड़ना यह घटनाचक्र तेज गति से शकुंतला के साथ घटने लगे थे। भाग्य में यही सब लिखा था ! सो वही घटित हो रहा था जो नियति नटी करवाती है ! <br /> शकुंतला एक अबोध किशोरी कन्या से, अब परिणीता हो चुकी थी। अपने स्वामी व सखा दुष्यंत को पुनः मिलने की आशा संजोये, भोली शकुंतला अपनी आश्रम निवासिनी सखियों के संग मूक हिरनी सी चल दीं। वह बिरहिणी बार बार पीछे मुड़ कर अपने प्रेमी की आकृति मन में लेखती रही ! शकुंतला अब अकेली रह गई । </b></span></span></div><div><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Shakuntala_ravi_verma.jpg&source=gmail&ust=1653575270835000&usg=AOvVaw3OWoEufcKtr6D0DOOGzCBh" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Shakuntala_ravi_verma.jpg" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="269" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhNjB8BbpCCILmDVJOvl-6HriWVqEHOriCTfDqTlHo44Vr6GNiP2NicyOXeL2skGCSxiRBnlRrXxBOFekLVgdJFSTbZmmZuHCkhEwFbOkeOXQufDnupN2kRkFHVboj9tx64XKpHYqa1JcQg_hKnucnaw0S9zwJYw66UUPnQPOhEYTy2cFGgcWlr=s0-d-e1-ft" width="160" /></a> <br /> </span><b>राजा रवि वर्मा की कलाकृति</b></span></div><div><b><span style="color: blue;">ऋषि
कण्व आश्रम लौट कर आये तब शकुंतला की सखियों ने हस्तिनापुर नरेश दुष्यंत
के आगमन व प्रस्थान का वृतांत उन्हें विस्तार से कह सुनाया। <br />ऋषि कण्व ने अपनी पुत्री शकुंतला को गले लगाया तथा पुष्टि करते हुए प्रण किया कि,"वे शकुंतला को अपने पति महाराज दुष्यंत की राजधानी हस्तिनापुर अवश्य भेजने का प्रबंध करेंगें। महर्षि शकुंतला से बोले ~ ' पुत्री, आश्रम के द्वार सदैव तुम्हारी प्रतीक्षा में विकल रहेंगें जिस भाँती यह मृग छौने रहेंगें। किन्तु पुत्री तुम इनकी चिंता न करना। आश्रम व वन प्रांत के समस्त पशु पक्षी, पेड़ पौधे तुम्हारे बिछोह से व्यथित तो अवश्य होंगें किन्तु तुम्हारे परिणय से संतुष्ट भी होंगें। बेटी, तुम सुख से अपने पति के व स्वगृह के लिए प्रस्थान करना ! मेरा तथा समस्त आश्रमवासियों का आशीर्वाद तुम्हारे संग संग रहेगा। ' <br /> शकुंतला ने वृद्ध हो रहे ऋषि कण्व की ममता से गूँथी वाणी सुन कर उनके चरणों पर झुक गई। अपने पिता समान ऋषिवर के आदर पूर्वक चरण स्पर्श किये तथा प्रसन्न हो कर वह दूर एक पेड़ की छाया में बैठ गयी। </span></b><span style="color: blue;"><b>संतुष्ट होकर तब वह अपने प्रियतम महाराज दुष्यंत को पत्र लिखने लगी। </b><span style="font-family: georgia,serif;"><br /></span></span><div>
<center>
<img alt="shakuntala (sybolic image)" class="CToWUd a6T" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEh-scMQ-MBdQ3C32qTf-Zv7HfVuirKtprucUioZGUkek6YVQYVGbmwnw1fM2KllbhIJUMEjBdTAo4hGjG_rg3wLgDTkwcmziv52Dgs1IwRYEXXe65pCo9SMFoz39HUJbRTuuoTSvUwhozb46DgsPNnEziOwWCeJtDsEEWb5EpmkJH5xZP7TxPcuMxhT5sMyO3DSvAHqnEAs4v0_hBHzMTnxfg=s0-d-e1-ft" style="opacity: 1;" tabindex="0" /></center></div></div><center>
</center>
<div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">मन ही मन आनंदित
हो रही शकुंतला, अपने महाराज दुष्यंत से अपने आगमन के समाचार देते हुए
आश्रम वासी ऋषि कण्व की सहर्ष अनुमति प्राप्त हुई है यह शुभ सन्देश पात्र
द्वारा देना चाह रही थी। इस आनंदानुभूति के क्षण में शकुंतला बाह्य वातावरण को लगभग भूल चुकी थी। भविष्य
के मधुर स्वप्न अपने कोमल मन में संजोये, आशा की बेल को आकाश में फैलते
हुए मानों निहारती हुई शकुंतला का ध्यान एकमात्र इस पत्र में केंद्रित हो
गया। सम्पूर्ण विश्व की गतिविधियाँ मानों ओझल हो गईं। </span></span></b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>अचानक
एक कठोर स्वर ने शकुंतला को झकझोर कर भाव समाधि से हठात जगाया। शकुंतला उस
कठोर स्वर से मानों जाग कर भयभीत चकित मृगी - सी ऋषि दुर्वासा के क्रोध
से रक्ताभ हो रहे नयनों को विस्फरित नेत्रों से देखती रह गयी ऋषि दुर्वासा
के क्रोधित मुख से वह आहत होने लगी। </b><br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Durvasa_Shakuntala.jpg&source=gmail&ust=1653575270835000&usg=AOvVaw1v3uqwioW-PvZ0JtpssZ8O" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Durvasa_Shakuntala.jpg" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="302" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhJKPTAQdvNEAhYthm7gZ0LWUgb8SacvvopydCAIwmpCN35-9HnS3XQOKJN48RGwgsXa6j1JwFb2nAtffPGbGhKqU5gxCP6wIF3vNhzz0W2YrpldKm4iMHueF4nzTtT5oh90N4L44j6O45h4gs4tHCuXp5qhrnJOwiRlCyUQ2j8dzKcwDJ5L4O69AxIatAnp4F57mxBlgi4evOtbMU3AFpKJ6y7fiBL-UtHFQ_ofw=s0-d-e1-ft" width="220" /></a> </span></span><br /><b><span style="color: blue;">चित्र : शकुंतला द्वारा क्रोधित हुए ऋषि <span style="font-family: georgia,serif;">दुर्वासा <br />ऋषि दुर्वासा : " हे अभिमानी कन्या ! मैं ऋषि दुर्वासा तुम्हारे आश्रम का अतिथि हूँ। मैं बारम्बार तुम्हें पुकारता रहा किन्तु तुमने तनिक भी ध्यान न किया। <br /></span></span></b></div><div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"> मेरी अवज्ञा करने वाली हे हठी कन्या। .. जाओ -- मैं तुम्हें श्राप देता हूँ कि जिसके ध्यान में मग्न होकर तुमने मेरी अवहेलना की है, </span></span></b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>वही व्यक्ति तुम्हें भूल जाएगा " </b><b>कुपित ऋषि दुर्वासा का क्रोध अब भी शांत न हुआ था। </b></span></span><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">ऋषि कण्व व शकुंतला ने बारम्बार ऋषि दुर्वासा से क्षमा याचना की किन्तु सर्व प्रयास असफल रहे ! कुछ समय पश्चात दुर्वासा ने इतना अवश्य कहा कि, ' यदि किसी परिचित वस्तु को वह व्यक्ति देख लेगा तो उसे शकुंतला का स्मरण हो जाएगा। ' इस आशा की एक किरण से अपने महाराज दुष्यंत से पुनर्मिलन की आशा संजोये <br />शकुंतला आश्रम से हस्तिनापुर नगर जाने के लिए निकली। कण्व ऋषि शोकाकुल हुए तथा बोले कि, " पुत्री की इस बिदा - बेला के करूण क्षण में,यदि मेरी इस पालित पोषित कन्या के बिछोह से मैं इतना अधिक शोक संतप्त हूँ तब संतानों के बिछोह से अन्य गृहस्थ जन के मन की पीड़ा व संताप कितना अधिक होता होगा <br />उस की कल्पना भी नहीं कर पा रहा हूँ " </span></span></b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>ऋषि कण्व ने अपनी लाड़ली शकुंतला के संग आश्रम के बटुक विद्यार्थी भी देखभाल के लिए संग बिदा किये। </b><br /></span></span></div><div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"> आश्रम से विदा होकर शकुन्तला, अब यात्रा करतीं हुईं नौका में सवार हुई। उन्हें नदी जो पार करनी थी। नदिया का नीला जल हीलोरें ले रहा था। जल में स्वर्णिम आभा लिए, चटुल मछलियाँ तैर रहीं थीं। शकुंतला के नयनों के अश्रु अभी सूखे न थे किन्तु दयावश अपने संग लाये अन्न के कण, वह मछलियों को खिलाने के लिए जल में बहाने लगी। मछलियां जल की सतह पे आ आ कर झट से अन्न कण मुंह में भर लेतीं। शकुंतला का ध्यान अब मछलियों के संग इस खेल में लग गया। मन अब यहां आ गया। दुर्वासा ऋषि का श्राप अब घटित होने को था सो अनहोनी घटनी ही थी सो घट ही गई ! </span></span></b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>भोली शकुंतला को सुध ही न रही कि किस क्षण, उसकी ऊँगली से, निकल कर दुष्यंत की दी हुईराज मुद्रिका जल में फिसल कर डूब गई । शकुंतला इस दुर्घटना से अनभिज्ञ ही रही। </b><br /></span></span></div><div><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b> <span style="color: red;">महाराज दुष्यंत की राजधानी हस्तिनापुर में शकुंतला का आगमन ~</span>~ </b><br /><b>हस्तिनापुर के राज प्रासाद में शकुंतला का आगमन हुआ। महाराज दुष्यंत राज सिंहासन पर आरूढ़ थे। </b></span></span><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">शकुंतला के संग आये आश्रमवासी बटुक ने महाराज को अवगत करवाते हुए आश्रम भगिनी शकुंतला का परिचय देते हुए कहा कि ' हे परम प्रतापी महाराज दुष्यंत, यह आश्रम निवासिनी कन्या शकुंतला मेरी भगिनी हैं - ऋषि कण्व की पालित पोषिता कन्या हैं एवं यह आपकी भार्या हैं। अतः आप इन्हें स्वीकारें महाराज ' महाराज दुष्यंत ऋषि दुर्वासा के श्राप के कारण अपनी प्रेयसी पत्नी शकुंतला की स्मृति विस्मृत कर चुके थे। अतः महाराज दुष्यंत ने कहा, ' मेरे लिए यह यह सन्नारी सर्वथा अपरिचितता हैं ! </span></span></b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>यदि आप का कथन है कि मेरा इनसे कोइ पूर्व परिचय है तो परिचय चिह्न दिखलाया जाए ' </b></span></span><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">शकुंतला को सहसा दुष्यंत की दी हुई राज मुद्रिका का ध्यान हो आया ! " हाँ वही दिखला दूँ " यह सोच कर शकुंतला ने हथेली पे दृष्टि फेरी तो ऊँगली पर वह मुद्रिका न थी !" हा ~ देव यह कैसा दुर्भाग्य ! " असहाय शकुंतला व्यथित हो उठीं ! किन्तु शोक संतप्त शकुंतला के नयन कोर से अश्रु उमड़े तो ह्रदय में क्षोभ भी उमड़ पड़ा ! <br /></span></span></b></div><div><b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;">मानिनी शकुंतला असहाय तो थीं किन्तु क्षणार्ध के लिए भी अब इस राज प्रासाद में वे, रुकी नहीं ! अपना उत्तरीय नेत्रों से लगाए, स्वाभिमानी शकुंतला, महाराज दुष्यंत का राजमहल व महानगर </span></span></b><span style="color: blue;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>त्याग कर निर्जन वन की दिशा में अकेली ही चल दीं ! </b><br /></span></span></div>
<div><img alt="Forsaken Sakuntala painting" class="CToWUd" height="325" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEgTCbv7uogZIOdpsAET7mNI5XfmE78dVfiVqf9vl_jLDu4ItxZyc-aP5hnoJI0rgmL_8gSCybRLR1kwnMUa1FPuT8Qg_hhdE_vhEsdE7tEmb7RHqD7uRNE1Jdx1Nwp0Mq1eZEbC_Z-Uu4KaTNHF-qhiW-LJK-x_jNF0Hjw4wLjgRHt-za2qtOztlRMN97B9z65ZHf_5GwTs2DtFJyXLxTg1EFTW3MYwTnL2ZbCpZV6T08iy2tREHLwzxXNaDu6uPO8=s0-d-e1-ft" width="220" /> </div><div><div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: #990000;">शकुंतला की व्यथा ~ कथा ~</span> महाराज दुष्यंत ने दुर्वासा ऋषि के श्राप के कारण अपनी प्रिया शकुंतला को पहचाना नहीं तब शकुंतला राज्य सभा का त्याग कर नगर से दूर निर्जन वन की दिशा में चलीं गईं। महाराज दुष्यंत शकुंतला के प्रस्थान के पश्चात राजकरण से उदासीन रहने लगे। मन ही मन वे द्वंद्व में रहने लगे। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">ना
ही सँगीत भाता नाही नृत्यांगनाओं का सम्मोहन उन्हें बाँध पाता ! मंत्री गण
व सभासद सभी अपने महाराज की मनोदशा देख कर खिन्न रहते। कोइ उपाय सूझ न रहा
था जो महाराज को प्रसन्न कर सके। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"> एक दिवस एक मछुआरा राज सभा में उपस्थित होने की गुहार लगाता हुआ द्वारपालों से ऊँचे स्वरों में कहने लगा " महारज्ज के समीप ले चलो मुज्हे शीघ्र राजसभा में चलो ! " द्वारपाल उसे महाराज दुष्यंत के समक्ष ले आये। मछुआरे ने सविनय प्रणाम करते हुए सहर्ष उदगार किया, " महाराज की जय हो ! हे परम प्रतापी अन्नदाता ! आज एक अद्भुत काण्ड हुआ ! मेरे जाल में एक बड़ी मछली फंस गई जिस का मुख खुला था ! मैंने देखा तो स्वर्ण मुद्रिका मत्स्य के मुख में फंसी थी। महाराज ! यह रही वह स्वर्ण - मुद्रिका ! " मछुआरे ने ज्यों ही स्वर्ण मुद्रिका महाराज को सौंपी तो उसे देखते ही
महाराज दुष्यंत को शकुंतला की स्मृति पुनः हो आयी। दुष्यंत को पछतावा हुआ।
मछुआरे को इनाम दे कर विदा कर दिया गया किन्तु महाराज उद्विग्न हो उठे -
अपनी सेना को चारों दिशाओं में दौड़ा दिया आदेश दिया -- ' जाओ महारानी शकुंतला को खोज निकालो ' सेना के सिपाही दसों दिशाओं में फ़ैल कर शकुंतला को खोजने लगे। देवी
शकुंतला ने कश्यप ऋषि के आश्रम में आश्रय लिया था। गर्भवती शकुंतला ने
निर्जन वन प्रांत में निर्भयता से रहते हुए अपने पुत्र भरत को जन्म दिया।
बालक भरत अत्यंत बलशाली था। वन के हिंस्र पशु से बालक भरत निर्भय होकर खेला
करता था। बाघ व सिंह पे भरत सवारी किया करता था। माता शकुंतला ने भरत के
हाथ पे रक्षा के लिए काला डोरा बाँध दिया था जो सदैव भरत की रक्षा किया
करता था। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;"> एक दिन
महाराज दुष्यंत वन में घूमते हुए वहीं आ निकले। निर्भय एवं परम पराक्रमी
बालक को सिंह सवार देख महाराज दुष्यंत आश्चर्यचकित हुए। अपने रथ से उतर कर
महाराज ने बालक का नाम पूछा तो उत्तर मिला</span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">"
मेरा नाम भरत है ! " बालक को निहारते हुए दुष्यंत के ह्रदय में वात्सल्य
उमडने लगा। सहसा बालक की बांह पर बँधा काला डोरा टूट कर भूमि पे जा गिरा !
इस दृश्य को देखते ही आश्रमवासी स्त्री भागती हुई माता शक्ति शकुंतला के समीप आई तथा कहने लगी ' हे माते एक दिव्य पुरुष पधारे हैं जो
हमारे भरत के संग क्रीड़ा कर रहे हैं -- आप शीघ्र वहीं चलें ' शकुंतला तथा
दुष्यंत कुछ क्षणों में एकदूजे के समक्ष उपस्थित थे। महाराज
दुष्यंत अपनी स्मृति ज्योति शकुंतला को निहार कर अति प्रसन्न हुए तथा अपनी
पत्नी व् पुत्र को लिए अपनी राजधानी हस्तिनापुर लौटे वहाँ अमर
युगल का आनंद उल्लास सहित स्वागत हुआ। <br /></span></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">भारत वर्ष का नामकरण कहते हैं कि इसी बालक भरत के नाम से प्रतिष्ठित हुआ। भरत चक्रवर्तित सम्राट हुए। चित्र : बाघ व सिंह पे सवार बालक भरत <br /></span></b></div><div><div style="height: 208px; padding-bottom: 0px; padding-top: 0px; width: 290px;"><img alt="दुष्यंत शकुंतला के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd a6T" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhUs_c-fMf63uW641J3F6aLqTVjbKBwoFsZzlFGEp3oCfWQrR24M4JCSbRX6CjdApckCWuVlUuQuFZ3UeHyvgDz0ftacT1zgkbNvNwD6qkNzw4w90Fi130_OjxJJkXrArUS5gQsZmKgkHxwiMQToDAhSATNrPkEyrl9991XTsDSew9T8kB5S4TK2ULpDAuNfcIeZIZuIxrswVSusRWOvZ2iQuwx2w7W4ZVnvg3r=s0-d-e1-ft&s" style="height: 166px; margin-top: 0px; width: 296px;" tabindex="0" /></div></div><div style="height: 208px; padding-bottom: 0px; padding-top: 0px; width: 290px;"><div><span style="color: blue;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">अमर युगल दुष्यंत ~ शकुंतला की प्रणय गाथा आधुनिक काल में भी जन जन के मन रंजित करती हुई अति प्रिय है त</span>था सदैव रहेगी। </b></span><span style="color: blue;"><b> </b></span><span style="color: blue;"><b> </b></span><span style="color: blue;"></span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="color: blue;">-<br /> ~ लावण्या </span></span></b><br /></div></div></div> लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-50033323534658188722021-08-28T17:14:00.002-04:002022-01-22T09:44:25.578-05:00हिंदी भाषा का जन्म,विकास और क्रमबद्ध उन्नति ~ 1 <p> </p><div><b><span style="color: red;">ॐ</span></b> <br /></div><div><span style="color: #2b00fe;"><b>प्रश्न - १ : भाषा का विकास और उनकी क्रमबद्ध उन्नति ~ </b></span><br /></div><div>उत्तर - १ <span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">भाषा का विकास और उनकी क्रमबद्ध उन्नति सभ्यता या <br />अंग्रेज़ी में कहें तो <span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">सिविलाइज़ेशन </span></b></span>विश्व के विभिन्न भौगोलिक <br /></span></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">स्थानों पर ख़ास कर नदी किनारों पर जीवन जीने की सुविधा के कारण पनपे <br /></span></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">और अबाध्य क्रम से विकसीं और आज मानव जाती, सभ्यता ~ २१ वीं सदी के आरंभिक काल तक आ पहुँची है। <br /></span></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">भारत भूमि पर प्राचीन सभ्यता के भग्न अवशेष <span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">सिंधु नदी के पास <br /></span></b></span></span></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"></span>मोहनजोदाड़ो व हड़प्पा तथा कालीबंगा, लोथल, धोलावीरा <br /></span></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">और राखीगढ़ी इसके प्रमुख केन्द्र थे। इसे हम सिंधु घाटी सभ्यता के नाम से पहचानते हैं। </span></b></span><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">पूर्व हड़प्पा काल :३,३००</span></b></span><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">मान्यता है कि इन </span></b></span></span></span><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-size: x-small;"> </span></span></b></span><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">विश्व के प्रथम नगर ग्राम में </span></b></span></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;"> आबाद सभ्यता, आठ हज़ार वर्ष पुरानी है। </span></b></span></sup></span></span><span style="color: #cc0000;"><span style="font-size: x-small;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><br /></b></span></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;"> भारत की उत्तर </span><span style="font-size: x-small;">पश्चिम दिशा में कालान्तर में, <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">कई सदियों पश्चात, जिसे हम आज ' हिंदी भाषा ' कहते हैं तथा जो <br />हमारी आज की बोलचाल की हिंदी भाषा है इसका उद्भव व चलन <br />पश्चिम में राजस्थान से पूर्व में वैधनाथ व झारखंड </span></b></span></sup></span></span><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;"><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">तक </span></b></span></span></span>हुआ है। <br />उत्तर में, हिम खंड से सातपुडा तक हिंदी भाषा का प्रसार कई जनपदों <br />एवं नगरों में जैसे प्रयाग, काशी, अयोध्या, मथुरा, वृंदावन, हरिद्वार, <br />बद्रीनाथ, उज्जैन इत्यादि हैं । <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;"> भारतवर्ष की प्राचीनतम भाषा देववाणी संस्कृत है तथा संस्कृत से प्राकृत तथा</span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;"> अपभ्रंश भाषाएं निकलीं प्राकृत की अंतिम अवस्था ' अवहट्ट ' से खड़ी बोली निकली। <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">जिसे चंद्रधर शर्मा ' गुलेरी जी ने ' पुरानी हिंदी ' कहा। <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">बौद्ध धर्म ग्रन्थ बहुधा पाली भाषा हैं तो जैन आगम अर्ध - मागधी भाषा में हैं ! <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;"><span style="color: #2b00fe;">अखिल भारतीय चेतना हिंदी के मूल में है। </span><br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">भाषा शास्त्र और व्याकरण की दृष्टि से आज की हिंदी खड़ी बोली से निकली है। <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">उत्तर भारत के जनपदों की १६ सोलह भाषाएं हैं जैसे, १) मैथिली, २) मगही <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">३) भोजपुरी ४) अवधी ५) कनौजी ६) छत्तीसग़ढी ७) बघेलखंडी ८) बुंदेलखंडी <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">९)ब्रज १०) कुमायूनी ११) गढ़वाली १२) मालवी १३) नेमाडी १४) बागड़ी <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">१५) मेवाड़ी १६) कौरवी ~ खड़ी बोली का कौरवी दुसरा नाम है। कुछ मतभेद भी हैं <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">किन्तु आज की हिंदी बोली का उद्गम ख़ड़ी बोली से है यह सर्व मान्य है। <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">भारतेन्दु हरिश्चंद्र खड़ी बोली को ' नई बोली ' कहते हैं। भारतेन्दु जी ने कहा ~ <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;">" निज भाषा उन्नति अहै, सब उन्नति को मूल <br /></span></b></span></sup></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;"><sup><span style="white-space: nowrap;" title="इस तथ्य की सत्यता के लिए विश्वसनीय सूत्रों की आवश्यकता है। अप्रैल 2020से"><b><span style="font-size: x-small;"> बिनु निज भाषा - ज्ञान के, मिटत न हिय को सूल " </span></b></span></sup></span></span><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"></span></span></b></div><div><span style="color: #cc0000;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"> अपभ्रंश को शौरसेनी,
कौरवी या नई बोली कहते हैं जिस में पहले, गद्य या अंग्रेज़ी में जिसे '
प्रोज़ ' कहेंगे उस में प्रयुक्त हुई। बाद में पद्य या काव्य की भाषा
बनी। </span></b></span><b><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #cc0000;">ऐसा
नहीं कि इस नई बोली का विरोध न हुआ ! ब्रज भाषा तथा खड़ी बोली के बीच
तकरार रही ~ मैथिली की उत्पत्ति मागधी प्राकृत से हुई है मैथिली का प्रथम
प्रमाण रामायण में मिलता है। यह त्रेता युग में मिथिला नरेश राजा जनक की
राजभाषा थी। इस प्रकार यह इतिहास की प्राचीनतम भाषाओं में से एक मानी जाती है। विद्यापति की सरस पदावली या गीतिकाव्य गीत गोविन्द के रचयिता जयदेव ने मैथिली भाषा को प्रतिष्ठित किया। <br /></span></span></b><div class="isv-r PNCib MSM1fd BUooTd" data-cb="0" data-cl="3" data-cr="18" data-ct="0" data-ictx="1" data-id="C0mzYekn8LCgvM" data-oh="675" data-os="-2" data-ow="1200" data-ri="5" data-tbnid="C0mzYekn8LCgvM" data-tw="300" data-ved="2ahUKEwi5ueCu0NTyAhUCRFMKHW88Af4QMygFegUIARCvAQ" style="height: 222px; width: 254px;"><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" style="height: 180px;" tabindex="0"><div class="bRMDJf islir" style="height: 169px; margin-left: -6px; margin-right: -40px; margin-top: 6px;"><img alt="भारतेन्दु हरिश्चंद्र जीवन परिचय (Bhartendu Harishchandra Jeevan Parichay)" class="rg_i Q4LuWd" data-atf="true" data-deferred="1" data-iml="1311" height="169" src="" width="300" /></div></a>भारतेन्दु हरिश्चंद्र <div class="fxgdke"><br /></div></div><div class="isv-r PNCib MSM1fd BUooTd" data-cb="0" data-cl="6" data-cr="3" data-ct="0" data-ictx="1" data-id="2QIsudOiefde7M" data-oh="535" data-os="-2" data-ow="800" data-ri="6" data-tbnid="2QIsudOiefde7M" data-tw="275" data-ved="2ahUKEwi5ueCu0NTyAhUCRFMKHW88Af4QMygGegUIARCxAQ" style="height: 222px; width: 240px;"><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" style="height: 180px;" tabindex="0"><div class="bRMDJf islir" style="height: 180px; margin-left: -20px; margin-right: -10px;"><img alt="जब भारतेन्दु हरिश्चंद्र ने लिखीं अंग्रेज़ों की प्रशंसा में कविताएँ | पुनीत कुसुम - लेख - पोषम पा" class="rg_i Q4LuWd" data-atf="true" data-deferred="1" data-iml="1312" height="180" src="" width="270" /></div></a></div></div><div><table cellpadding="0" class="Bs nH iY bAt" role="presentation"><tbody><tr><td class="Bu bAn"><div class="nH if"><div class="nH V8djrc byY"><div class="hj"><div class="ade"><span class="hk J-J5-Ji"> </span><span class="hk J-J5-Ji"> </span><span class="hk J-J5-Ji"> </span></div></div><div class="nH"><div class="ha"><div class="isv-r PNCib MSM1fd BUooTd" data-cb="0" data-cl="12" data-cr="9" data-ct="0" data-ictx="1" data-id="jBiNXY6J__txNM" data-oh="205" data-os="-2" data-ow="246" data-ri="4" data-tbnid="jBiNXY6J__txNM" data-tw="246" data-ved="2ahUKEwjA3-rQz9TyAhWJEVMKHe2qCyYQMygEegUIARCoAQ" style="height: 222px; width: 155px;"><a class="wXeWr islib nfEiy" data-nav="1" data-navigation="server" href="https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2F1.bp.blogspot.com%2F-GYlCvCbR-Cw%2FX5ahLeyl-pI%2FAAAAAAAABLc%2Fc0kTu-QITlsxsS8cF2nG-ieBn0cldoSogCLcBGAsYHQ%2Fs246%2Fhazari%252Bprasad%252Bdwivedi.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.shubhhindi.com%2F2020%2F10%2Fbiography-of-dr-hazari-prasad-dwivedi.html&tbnid=jBiNXY6J__txNM&vet=12ahUKEwjA3-rQz9TyAhWJEVMKHe2qCyYQMygEegUIARCoAQ..i&docid=4HJpvwW2sAA9eM&w=246&h=205&q=Hazari%20prasad%20Dwivedi%20Ji&client=firefox-b-1-d&ved=2ahUKEwjA3-rQz9TyAhWJEVMKHe2qCyYQMygEegUIARCoAQ" style="height: 180px;" tabindex="0"><div class="bRMDJf islir" style="height: 180px; margin-left: -34px; margin-right: -27px;"><img alt="डॉ० हजारीप्रसाद द्विवेदी का जीवन परिचय | Biography of Dr Hazari Prasad Dwivedi - Shubh Hindi" class="rg_i Q4LuWd" data-atf="true" data-deferred="1" data-iml="966" height="180" src="" width="216" /></div></a>डॉ० हजारीप्रसाद द्विवेदी का जीवन परिचय | <span class="J-J5-Ji" id=":wx"></span></div></div></div></div><div class="nH aHU"><div class="nH hx"><div class="nH" role="list"><div class="kv" role="listitem"><div class="Bk"><div class="G3 G2"><div><div id=":x1"><div class="adf ads"><div class="gs gt"><div class="gE hI"><table cellpadding="0" class="cf gJ" role="presentation"><tbody><tr><td class="gF gK" style="width: auto;"><span class="gD" data-hovercard-id="lavnis@gmail.com" name="Lavni:~" role="gridcell" tabindex="-1"><span>~</span></span></td><td class="gF gK"><br /></td><td class="gH bAk"><span alt="Aug 20, 2021, 6:29 PM" class="g3" id=":x0" role="gridcell" tabindex="-1" title="Aug 20, 2021, 6:29 PM"><br /></span></td></tr><tr><td class="gF gK" colspan="3"><table cellpadding="0" class="cf iB"><tbody><tr><td><br /></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table></div></div></div></div></div></div></div></div><div class="h7 bg ie nH oy8Mbf" role="listitem" tabindex="-1"><div class="Bk"><div class="G3 G2 afm"><div><div id=":wv"><div class="adn ads" data-legacy-message-id="17b7e2b99825f990" data-message-id="#msg-a:r-3082356276238664136"><div class="gs"><div class="gE iv gt"><table cellpadding="0" class="cf gJ"><tbody><tr class="acZ"><td class="gF gK"><table cellpadding="0" class="cf ix"><tbody><tr><td class="c2"><br /></td></tr></tbody></table></td><td class="gH bAk"><br /></td><td class="gH"><br /></td><td class="gH acX bAm" rowspan="2"><br /></td><td class="gH acX bAm" rowspan="2"><br /></td><td class="gH acX bAm" rowspan="2"><br /></td></tr><tr class="acZ xD"><td colspan="3"><table cellpadding="0" class="cf adz"><tbody><tr><td class="ady"><div aria-haspopup="true" aria-label="Show details" class="ajy" data-tooltip="Show details" id=":pc" role="button" tabindex="0"><img alt="" class="ajz" src="https://mail.google.com/mail/u/0/images/cleardot.gif" /></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table></div><div><div class="ii gt adO" id=":wn"><div class="a3s aiL" id=":wr"><div dir="ltr"><span style="color: #2b00fe;"><b>प्रश्न : २ हिंदी को आधिकारिक भाषा बनाने के लिए क्या कदम उठाए गए ?</b></span><br clear="all" /><div><span style="color: #cc0000;">उत्तर - २ <b><span style="font-family: georgia,serif;"></span><span style="font-family: georgia,serif;"> </span></b><span style="font-family: georgia,serif;"><b>हिंदी
को आधिकारिक भाषा का दर्ज़ा कब और कैसे मिला इस का उत्तर दें तो यह मुद्दा
भारतवर्ष की आज़ादी से जुड़ा हुआ है। भारत स्वतंत्र हुआ और संविधान सभा
द्वारा बनाया गया भारत का संविधान 26 नवम्बर 1949 को पारित व 25 जनवरी
1950 से यह प्रभावी हुआ। भारतीय संविधान में ' राष्ट्रभाषा ' का उल्लेख
नहीं है।<br /></b></span><b><span style="font-family: georgia,serif;"></span></b></span><div class="gmail_quote"><div dir="ltr"><span class="im"><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b> भीमराव रामजी आंबेडकर , <b>डॉ॰ बाबासाहेब आम्बेडकर</b> वे स्वतंत्र भारत के</b></span></span><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>
प्रथम विधि एवं न्याय मंत्री, भारतीय संविधान के जनक एवं भारत गणराज्य के
निर्माताओं में से एक थे उन्होंने दलित बौद्ध आंदोलन को प्रेरित किया। <br /></b></span></span></div><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b> अछूतों (दलितों) से सामाजिक भेदभाव के विरुद्ध अभियान चलाया था। <br /></b></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">श्रमिकों, किसानों और महिलाओं के अधिकारों का समर्थन भी किया था। </span><br /></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b> <span style="color: #cc0000;">भारत सरकार द्वारा वर्तमान में भारत की 22 भाषाओं को <br /></span></b></span></div><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>आधिकारिक
भाषा का दर्जा प्राप्त है। यह २२ भाषाएं हैं ~~ असमी, उर्दू, कन्नड़,
कश्मीरी, कोंकणी, मैथिली, मलयालम, मणिपुरी, मराठी, नेपाली, उड़िया, पंजाबी,
संस्कृत, संथाली , सिंधी, तमिल, तेलुगु, बोड़ो, डोगरी, बंगाली और गुजराती
है।
</b></span></span></div><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>2010 में गुजरात उच्च न्यायालय
ने भी सभी भाषाओं को समान अधिकार के साथ रखने की बात की थी, हालांकि
न्यायालयों और कई स्थानों में केवल अंग्रेजी भाषा चलती है। <br /></b></span></span></div></span><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>संविधान सभा ने लम्बी चर्चा के बाद १४ सितम्बर सन् १९४९ से <br /></b></span></span></div><span style="color: #cc0000;"><span class="im"><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b> हिन्दी को <b>भारत की राजभाषा</b> स्वीकारा गया। इसके बाद संविधान
में</b></span></div></span></span><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b> <span style="color: #cc0000;">अनुच्छेद ३४३ से ३५१ तक राजभाषा के सम्बन्ध में व्यवस्था की गयी। <br /></span></b></span></div><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>इसकी
स्मृति को ताजा रखने के लिये १४ सितम्बर का दिन, </b></span></span><br /><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"><b>प्रतिवर्ष हिन्दी दिवस के रूप में मनाया जाता है। </b></span></b></span></span></div><div class="yj6qo ajU"><div aria-expanded="false" aria-label="Show trimmed content" class="ajR" data-tooltip="Show trimmed content" id=":pe" role="button" tabindex="0"><img class="ajT" src="https://ssl.gstatic.com/ui/v1/icons/mail/images/cleardot.gif" /></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div class="gA gt acV"><div class="gB xu"><div class="ip iq"><div id=":xd"><table class="cf wS" role="presentation"><tbody><tr><td class="amq"><br /></td><td class="amr"><br /></td><td class="amr"><br /></td><td class="amr"><br /></td><td class="amr"><br /></td></tr></tbody></table></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div class="nH"><div class="l2 pfiaof" role="contentinfo"><div class="aeV" id=":q2"><div><div class="ajd"><a class="aiF" href="https://drive.google.com/u/0/settings/storage?hl=en&utm_medium=web&utm_source=gmail&utm_campaign=storage_meter&utm_content=storage_normal" target="_blank"><div class="aiG"><div class="aiD"><span dir="ltr"></span><span dir="ltr"></span></div></div></a></div></div></div><div class="aeU"><div id=":op"><div><div class="ma"> </div></div></div></div><div class="ae3" id=":on"><div><div class="l6"><span class="l8 LJOhwe" id=":qr" role="link" tabindex="0"></span></div></div></div></div></div></div></td><td class="Bu yM"><br /></td><td class="Bu y3"><br /></td></tr></tbody></table><b></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;">विश्व का कोई सा भी
साहित्य हो, वह अपनी अपनी भाषा में ही रचा जाता है सो इन
दोनों में 'चोली दामन का साथ है सही है। <br /></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;">१९ वीं सदी से बीसवीं सदी तक हिंदी साहित्य विश्व ने अनेक अनेक जगमगाते</span></span></b><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">
बुद्धिजीवी देदीप्यमान नक्षत्रों को उभारा। १९ वीं सदी काल से भारतीयों
का यूरोपीय संस्कृति से संपर्क हुआ। ब्रिटिश राज्य ने भारत को नई
परिस्थितियों में धकेला। </span></b></span><span style="color: #cc0000;"><b><span style="font-family: georgia,serif;">नए
युग में संघर्ष और सामंजस्य के नए आयाम सामने आए और इस नयी युग चेतना के
संवाहक रूप में हिन्दी के खड़ी बोली गद्य का व्यापक प्रसार उन्नीसवीं सदी
से हुआ। आर्य समाज और अन्य सांस्कृतिक आन्दोलनों ने भी आधुनिक हिंदी गद्य को आगे बढ़ाया। </span></b></span><br /><span style="font-family: georgia,serif;"><span class="im"><div><span style="color: #2b00fe;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>हिंदी भाषा व साहित्य के आरंभिक रचनाकारों का संक्षिप्त परिचय ~</b></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><span style="color: #2b00fe;"><b>~ १९ वीं सदी </b></span><br /></span></div></span></span><div><div class="im"><div><span style="font-family: georgia,serif;"> <b><span style="color: #cc0000;">गद्य साहित्य की विकासमान परम्परा के प्रवर्तक आधुनिक युग के प्रवर्तक और पथप्रदर्शक भारतेन्दु
हरिश्चन्द्र थे। जिन्होंने साहित्य का समकालीन जीवन से घनिष्ठ सम्बन्ध
स्थापित किया। यह संक्रान्ति और नवजागरण का युग था। नवीन रचनाएँ देशभक्ति
और समाज सुधार की भावना से परिपूर्ण हैं। अनेक नई परिस्थितियों की टकराहट
से राजनीतिक और सामाजिक व्यंग्य की प्रवृत्ति भी उद्बुद्ध हुई। इस समय के
गद्य में बोलचाल की सजीवता है। लेखकों के व्यक्तित्व से सम्पृक्त होने के
कारण उसमें पर्याप्त रोचकता आ गई है। सबसे अधिक निबंध
लिखे गए जो व्यक्तिप्रधान और विचार प्रधान तथा वर्णनात्मक भी थे। अनेक
शैलियों में कथा साहित्य लिखा गया, अधिकतर शिक्षाप्रधान। पर यथार्थवादी
दृष्टि और नए शिल्प की विशेषता श्रीनिवास दास के "परीक्षा गुरु' में है।
देवकीनन्दन खत्री का तिलस्मी उपन्यास 'चंद्रकांता' इसी समय </span></b></span><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">प्रकाशित हुआ और बहुत प्रसिद्ध हुआ।
पर्याप्त परिमाण में नाटकों और सामाजिक प्रहसनों की रचना हुई।
प्रतापनारायण मिश्र, श्रीनिवास दास, आदि इस समय के प्रमुख नाटककार हैं। </span><br /></b></span><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #2b00fe;">बीसवीं सदी ~ सबसे महत्वपूर्ण घटनाएँ दो हैं। </span><br /></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b>
<span style="color: #cc0000;">एक तो सामान्य काव्यभाषा के रूप में खड़ी
बोली की स्वीकृति और दूसरे हिन्दी गद्य का नियमन और परिमार्जन। इस कार्य
में सर्वाधिक सशक्त योग सरस्वती पत्रिका के संपादक महावीर प्रसाद द्विवेदी
जी हैं । इसे द्विवेदी युग भी कहा गया। द्विवेदी जी और उनके सहकर्मियों ने
हिन्दी गद्य की
अभिव्यक्ति क्षमता को विकसित किया। निबन्ध के क्षेत्र में द्विवेदी जी के
अतिरिक्त बालमुकुन्द, चन्द्रधर शर्मा गुलेरी, पूर्ण सिंह, पद्मसिंह शर्मा
भी उल्लेखनीय हैं। उस के बाद गुलेरी जी , कौशिक आदि के अतिरिक्त प्रेमचंद
जी और प्रसाद जी की भी आरंभिक कहानियाँ इसी समय प्रकाश में आई।बसे
प्रभावशाली समीक्षक द्विवेदी जी थे जिनकी संशोधनवादी और मर्यादा निष्ठ
आलोचना ने अनेक समकालीन साहित्य को पर्याप्त प्रभावित किया। मिश्रबन्धु,
कृष्णबिहारी मिश्र और पद्मसिंह शर्मा इस समय के अन्य समीक्षक हैं। <br /></span></b></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><b><span style="color: #cc0000;">सुधारवादी
आदर्शों से प्रेरित अयोध्या सिंह उपाध्याय
ने अपने "प्रिय प्रवास' में राधा का लोकसेविका रूप प्रस्तुत किया और
खड़ी बोली के विभिन्न रूपों के प्रयोग में निपुणता भी प्रदर्शित की।
मैथिलीशरण गुप्त
ने "भारत भारती' में राष्ट्रीयता और समाज सुधार का स्वर ऊँचा किया और
"साकेत' में उर्मिला की प्रतिष्ठा की। इस समय के अन्य कवि द्विवेदी जी,
श्रीधर पाठक, बालमुकुंद गुप्त, नाथूराम शर्मा 'शंकर', गया प्रसाद शुक्ल
'सनेही' आदि </span><br /></b></span></div><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b>१९२०
से १९ ४० तक आते आते सर्वाधिक लोकप्रियता उपन्यास और कहानी को मिली।
सर्वप्रमुख कथाकार प्रेमचंद हैं। वृन्दावनलाल वर्मा के ऐतिहासिक उपन्यास
प्रसिद्ध हुए उपन्यास भी उल्लेख है। हिन्दी नाटक इस समय जयशंकर प्रसाद के
नाटकों से नवीन धरातल पर आरोहित हुआ। <br /></b></span></span></div><div><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"><b> हिन्दी
आलोचना के क्षेत्र में रामचन्द्र शुक्ल ने सूर, तुलसी और जायसी की सूक्ष्म
भाव स्थितियों और कलात्मक विशेषताओं का मार्मिक उद्घाटन किया और साहित्य के
सामाजिक मूल्यों पर बल दिया। अन्य आलोचक है श्री नन्ददुलारे वाजपेयी, डॉ.
नगेन्द्र तथा डा. हजारी प्रसाद द्विवेदी।
</b></span></span></div><div><span style="font-family: georgia,serif;"><br /></span></div><div><b><span style="color: #cc0000;">~ <span style="font-family: georgia,serif;">लावण्या </span></span></b></div></div></div></div></div><span style="color: #cc0000;"><b><span style="font-family: georgia,serif;"></span></b></span><div><b><span style="font-family: georgia,serif;"><br /><br /></span></b></div><b><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: georgia,serif;"></span></span></b></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-3606801388291462062021-01-07T16:36:00.140-05:002021-01-07T19:47:57.113-05:00" पृथ्वीराज रासौ : सँयोगिता - पृथ्वीराज की वीर गाथा : अमर युगल पात्र ग्रन्थ से<p> <span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>ॐ </b></span></p><div><span style="color: #351c75;"><b><span class="im">चंदरबरदाई
कृत " पृथ्वीराज रासौ " से प्रेरित ~ काव्य कृति तब अमरता प्राप्त कर लेती
है जब कथा - नायक व कथा - वस्तु तथा कहनेवाला भी दिव्य हो !</span> चारण चंद्रबरदाई रचित " पृथ्वीराज रासौ " ऐसी ही<span style="font-family: georgia, serif;">, अमर कृति है। </span></b></span><span class="im"><span style="color: #351c75; font-size: x-small;"><b><span><span style="font-family: georgia, serif;">६१ सर्गों में वि</span><span face="sans-serif">भाजित </span></span></b></span></span><span class="im"><span style="color: #351c75; font-size: x-small;"><b><span><span face="sans-serif"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>महा</b></span>काव्य में काव्य </span></span></b></span></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>कवित्त छप्पय, दोहा, तोमर, त्रोटक, गाहा व आर्या का प्रयोग ' रासौ ' महाकाव्य में </b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b><span style="color: #351c75;"><b>चंद्र बरदाई </b></span></b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b><span style="color: #351c75;"><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>ने </b></span></b></span>किया है। जैसे कादंबरी के
संबंध में प्रसिद्ध है कि उसका पिछला भाग बाण भट्ट के पुत्र ने पूरा किया
है, वैसे प्रचलित है कि " रासो " के पिछले भाग को चंदबरदाई के पुत्र ' जल्हण ' ने पूरा किया । <br /></b></span></div><div><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Prithviraj_Raso.jpg&source=gmail&ust=1610140815983000&usg=AFQjCNEqa9fZGDFpBMZghKeEwIyzNb-Irg" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Prithviraj_Raso.jpg" style="background: rgba(0, 0, 0, 0) none repeat scroll 0% 0%; color: #0b0080; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="191" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEg06__ns_XAQT65nmXluPTUnU2RueRUA2PKbfuqILSgeMoW4KiVDybrYj4LC-hciLtGjUaESokoBfH4XVfMyEnx1N0_3sbZz39A7yJqLcW4cUdVdtjAduCMUGH1F0Pf8gAKHrEUVlOKfNlW7aIyFLT_PRZc81ssWYFUogbNg5FZyCSQRFWVD4Ip8g8bEnM83Z-cDWLOipgTBhmQffmUcxp41mW1ULFfTQ=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(200, 204, 209); vertical-align: middle;" width="300" /></a><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b><br /></b></span><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">रचयिता राव
चंद बरदाई भट्ट, जो चंडिसा राव के कलादी गौत्र से थे व पृथ्वीराज के बचपन
के अनन्य मित्र भी थे, पृथ्वीराज के राज दरबार के वे, राजकवि थे। अपने
महाराज की युद्ध यात्राओं के समय, वीर रस की कविताओं से सेना को
प्रोत्साहित किया करते थे। </span></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">चंदरबरदाई अपने मित्र पृथ्वीराज चौहान के कवि मित्र थे </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">जिन्होंने अपने सखा को सुख व दुःख के क्षणों में, हानि तथा लाभ में </b></div><div><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b> एक सा स्नेह दिया तथा अपने मित्र को उन्हें बारम्बार विषम परिस्थितियों के मध्य भी साहस एवं धैर्य के साथ सम्हाला था। </b></span></div><div><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b> </b></span><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पृथ्वीराज रासौ कथा के नायक, वीर राजा पृथ्वीराज के चरित्र चित्रण पर केंद्रित है। कथा में नायक के संग </b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>उनकी प्रेमिका </b></span><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">तथा
पत्नी संयोगिता भी नायिका हैं ! कथानक के एक महत्त्वपूर्ण पात्र स्वयं कवि चंदरबरदाई हैं ! <br />' रासौ ' महाकाव्य में, छः रस हैं किन्तु प्रधानता वीर रस की है। सर्वप्रथम चंदरबरदाई को बिरदावली से अभिसिक्त करें। </b></div><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> " ति कबि आई कवियही संपत्ते </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> नव रास भाख ज पुच्छन लत्ते </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> कवी अनेक बहु बूढी गुन रत्ते </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> कहि न एक कवी चन्द समत्ते "<br />भारतवर्ष
की प्राचीन भूमि पर चाहमान वंश में, शाकम्भरी नगरी में श्री सोमेश्वर नामक
राजा राज करते थे। राजमाता का नाम था कर्पूर देवी ! इनके दो पुत्र थे।
पृथ्वीराज तथा यशराज ! <br /></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पृथ्वीराज चौहाण : को उनके नाना अनंगपाल ने दत्तक लिया था। </b></div><table style="background-color: #f9f9f9; border: 1px solid rgb(170, 170, 170); clear: right; color: black; font-family: sans-serif; font-size: 18.48px; line-height: 1.5em; margin: 0.5em 0px 0.5em 1em; padding: 0.2em; width: 22em;"><tbody><tr><th style="vertical-align: top;"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif; font-size: x-small;">जन्म</span></th><td style="vertical-align: top;"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif; font-size: x-small;"><b>१२/३/१२२० भारतीयपञ्चाङ्ग के अनुसार,<br />१/६/११६३ आङ्ग्लपञ्चाङ्ग के अनुसार<br />पाटण, गुजरातराज्य <br /></b></span><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">तब पाटण<span style="background-color: white; font-size: 21px;"> पत्तन अण्हिलपाटण के नाम से प्रसिद्ध था।</span></span></b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif; font-size: x-small;"><b> ११९१-९२ में, जयंक<span style="background-color: white;"> नामक कश्मीरी कवि ने " </span></b></span><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span style="font-size: x-small;">पृथ्वीराज विजय महाकाव्य " लिखा था उसी</span><span style="background-color: white; font-size: 21px;"> का श्लोक है ~ </span></span></b><div style="background-color: white; font-size: 21px;"><table align="center" style="background-color: transparent; border-collapse: collapse; border-style: none;"><tbody><tr><td style="font-size: 40px; padding: 10px;" valign="top" width="20"><br /></td><td style="padding: 4px 10px;" valign="top"><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">ज्येष्ठत्वं चरितार्थतामथ नयन-मासान्तरापेक्षया,<br /></span></b><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">ज्येष्ठस्य प्रथयन्परन्तपकया ग्रीष्मस्य भीष्मां स्थितिम्। <br />द्वादश्यास्तिथि मुख्यतामुपदेशन्भोनोः प्रतापोन्नतिं,<br />तन्वन्गोत्रगुरोर्निजेन नृपतेर्यज्ञो सुतो जन्मना॥ "</span></b></p></td></tr></tbody></table></div></td></tr></tbody></table></span><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>पुत्र
के जन्म के पश्चात् पिता सोमेश्वर अपने पुत्र का भविष्यफल बताने के लिए
राजपुरोहितों को निवेदन करते हैं। उसके पश्चात् बालक का भाग्यफल देख कर
राजपुरोहितों ने "पृथ्वीराज" नामकरण किया।" पृथ्वीराज विजय महाकाव्य " में
नामकरण का उल्लेख इस प्रकार है ~~ <br /></b></span></p><span class="im"><table align="center" style="background-color: transparent; border-collapse: collapse; border-style: none; font-family: sans-serif; font-size: 21px;"><tbody><tr><td style="padding: 10px;" valign="top" width="20"><br /></td><td style="padding: 4px 10px; text-align: left;" valign="top"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif; font-size: small;"><b>" पृथ्वीं पवित्रतान्नेतुं राजशब्दं कृतार्थताम्। <br /></b></span><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif; font-size: small;"><b> चतुर्वर्णधनं नाम पृथ्वीराज इति व्यधात् "</b></span></p></td></tr></tbody></table><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><b><span style="color: #351c75;"><span face="sans-serif">'</span><span style="font-family: georgia, serif;"> पृथ्वीराज रासो' काव्य में नामकरण का वर्णन करते हुए चन्द्रबरदाई लिखते हैं <br /></span></span></b></p><div><table align="center" style="background-color: transparent; border-collapse: collapse; border-style: none; font-family: sans-serif;"><tbody><tr><td style="color: #b2b7f2; font-size: 40px; font-weight: bold; padding: 10px;" valign="top" width="20"><br /></td><td style="padding: 4px 10px;" valign="top"><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> ' यह लहै द्रव्य पर हरै भूमि। <br /></span></b><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> सुख लहै अंग जब होई झूमि॥'</span></b></p></td></tr></tbody></table><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">अर्थात ~ <span>पृथ्वीराज नामक बालक महाराजाओं के छत्र, अपने बल से हर लेगा। सिंहासन की शोभा को बढाएगा अर्थात् </span>कलियुग<span> में </span>पृथ्वी<span> में </span><wbr></wbr>सूर्य के<span> समान देदीप्यमान होगा।</span></span></b></span></div></span><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b><span style="font-size: medium;">पृथ्वीराज की बाल्यावस्था :</span> कुमारपाल के शासन में चालुक्यों के प्रासाद में जन्मा,</b></span><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> पृथ्वीराज बाल्यावस्था से ही वैभवपूर्ण वातावरण में पलने लगा ।<span class="im">वैभव सम्पन्न प्रासाद में, पृथ्वीराज के चारों ओर, परिचायिकाओं का बाहुल्य था। <br />दुष्ट
ग्रहों से बालक की रक्षा करने के लिए, सेविकाएँ विभिन्न मार्गों का
अवलम्बन लेतीं थीं। पृथ्वीराज विजय महाकाव्य में महाकवि जयानक द्वारा ये
वर्णन प्राप्त है।</span></b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b> "
महाविष्णु के दशावतार का मुद्रण किया हुआ कण्ठाभरण = कण्ठ का आभूषण बालक
पृथ्वीराज को पहनाया गया था। दुष्टग्रहो से रक्षा हेतु, व्याघ्रनख से
निर्मित आभरण सेविकाओं ने बालक को पहनाया था। व्याघ्र के नख को धारण करना
मङ्गल मानते है। अतः राजस्थान में परम्परागत रूप से व्याघ्र
के नख को सुवर्ण के आभरण में पहनते थे। बालक के कृष्ण केश और मधुकर वाणी,
सभी के मन को मोहित करते थे।शिशु के सुन्दर ललाट पर लगाया हुआ ' तिलक
' बालक के सौन्दर्य में अभिवृद्धि करते । उज्जवल दन्त हीरक समान आभायुक्त
थे। नेत्र में किया ' अञ्जन ' आकर्षण को अधिक बढाता था। घुटनों द्वारा जब
बालक यहाँ वहाँ घुमता था, तब उसके वस्त्र धूलिकामय होते थे। खेलते हुए
पुत्र को देख कर माता कर्पूरदेवी अपने पुत्र का कपोल चुम्बन लेतीं थी।</b></span></p><span class="im"><div><table align="center" style="background-color: transparent; border-collapse: collapse; border-style: none;"><tbody><tr><td style="padding: 10px;" valign="top" width="20"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b><br /></b></span></td><td style="padding: 4px 10px;" valign="top"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>" मनिगन कंठला कंठ मद्धि, केहरि नख सोहन्<br /></b></span><b style="background-color: transparent; color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> घूंघर वारे चिहूर रुचिर बानी मन मोहन्त</b><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b> केसर समुंडि शुभभाल छवि दशन जोति हीरा हरन। <br /> नह तलप इक्क थह खिन रहत, हुलस हुलसि उठि उठि गिरत॥<br /> रज रंज्जित अंजित नयन घुंटन डोलत भूमि। <br /> लेत बलैया मात लखि भरि कपोल मुख चूमि॥"<br /></b></span></p></td><td style="padding: 4px; text-align: right;" valign="bottom" width="20"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b><br /></b></span></td></tr></tbody></table></div></span><p style="line-height: inherit; margin: 0.5em 0px;"><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif; font-size: small;"><b>इस
प्रकार अण्हिलपाटण के सहस्र लिङ्ग सरोवर से अलङ्कृत सोपानकूप के मध्य में
स्थित राजप्रासाद के विशाल भूभाग में पृथ्वीराज का बाल्य काल सुखपूर्वक
व्यतीत हुआ।<span> कुछ बड़े होने पर पृथ्वीराज का अध्ययन अजयमेरु प्रासाद में </span></b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif; font-size: small;"><b><span><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">व </span></b></span></span>विग्रहराज द्वारा<span> स्थापित </span>सरस्वती कण्ठाभरण विद्यापीठ<span> में संपन्न </span></b></span><span style="font-size: small;"><span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>हुआ।</b></span><span face="sans-serif"> </span></span><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">युद्धकला
व शस्त्र विद्या का ज्ञान पृथ्वीराज ने प्राप्त किया। यद्यपि आदिकाल से
ही शाकम्भरी के चौहान वंश स्रामाज्य की राजभाषा संस्कृत थी। उस काल में उस
भूखण्ड पर </span></b><span face="sans-serif"> </span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>संस्कृत<span>, </span>प्राकृत<span>, मागधी, पैशाची, शौरसेनी तथा अपभ्रंश भाषाएँ प्रचलित थीं। </span></b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>पृथ्वीराज रासो काव्य में उल्लेख है कि,मृगशिरा नक्षत्र व सिद्धयोग में कुमार पृथ्वीराज, राजा पृथ्वीराज </b></span><span style="color: #351c75;"><b><span style="font-family: georgia, serif;"> </span></b></span><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span>पंद्रह वर्ष की आयु में राज्य सिंहासन पर आरूढ हुए।</span><span> </span></span></b></span></p><img alt="" class="CToWUd" height="1268" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEgsD_rxtksWbHDKkzDfq5OMRpWvE8sUwa9XaEbSltoQ0SsGtzJKVQsfnqeFa3YXAcHVVOwW5jxk_0MHI3PpVG1oVoIXkuv0RY2mHdFnkMiAvkD-aerMuUXC9rfqZuLiygJcNm-qZSG8eYGwSLJlWJMcfiu_eZC7aZwLw6AsZN-3hEEWgdJbRwUc9p4_xQZWZN20NU46C8OY2yQy3JE=s0-d-e1-ft" style="border-style: none; box-sizing: border-box; color: #0c0c0c; font-family: "Frank Ruhl Libre"; font-size: 19px; height: auto; max-width: 100%; vertical-align: top;" width="749" /><br /><div><span style="font-size: small;"><b style="color: #351c75; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span style="font-family: georgia, serif;">सं. ११७८ से ११९२ के कालावधि पर्यन्त, पृथ्वीराज चौहान वंश के हिंदू क्षत्रिय राजा थे। </span></b></span><span style="color: #351c75;"><b><span style="font-family: georgia, serif;">उत्तर भारत में, १२ वीं सदी के उत्तरार्ध में, वे, अजमेर (अजयमेरु ) व दिल्ली</span><span style="font-family: georgia, serif;"> पर
राज्य करते थे। पृथ्वीराज इन नामो से प्रसिद्ध हैं ~ भारतेश्वर,
पृथ्वीराजतृतीय, हिन्दूसम्राट्, सपादलक्षेश्वर, राय पिथौरा इत्यादि। </span></b></span><b style="color: #351c75;"><span style="font-family: georgia, serif;">वे भारतवर्ष के अंतिम - प्रमुख, हिन्दू राजा थे। </span></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पृथ्वीराज ' योगिनीपुर ' ( आज की दिल्ली ) पर राज्य करते थे। उन के </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">धवल
राजमहल के द्वार पर ' न्याय का घंटा ' बंधा रहता था। प्रजा वत्सल
पृथ्वीराज न्यायप्रिय राजा थे व बलवान, वीर तथा धनुर्विधा में अत्यंत
कुशल थे। कैवांस नामक </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">मंत्री
राजकरण में पृथ्वीराज के संग कार्य करता था। पृथ्वीराज के पास एक चपल तेज
गति से दौड़नेवाला अश्व था जिसका नाम ' नाटरामभश्व ' था। अपने बाहुबल पर
आश्वस्त पृथ्वीराज आखेट के लिए निकलता तो ऐसा भास् होता मानों वन सिंहों के
मध्य नरसिंह का आगमन हुआ हो ! </b></div><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">तुर्क
देश के राजा शहाबुद्दीन को युद्ध में सात, सात बार पराजित करनेवाले
पृथ्वीराज ने सुवर्ण की बेड़ियोँ में उसे बाँधा था किन्तु राजमाता कर्पूर
देवी अत्यंत दयालु व् धार्मिक प्रकृति की थीं उनके आदेश पर सातों बार
शहाबुद्दीन को जीवनदान देते हुए पृथ्वीराज ने रिहा किया।</b></div><div><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.youngisthan.in/hindi/prithviraj-chauhan-sanyogita-58395/&source=gmail&ust=1610140815984000&usg=AFQjCNEhDFnv8CPprnKlMr71186RbSxqiA" href="https://www.youngisthan.in/hindi/prithviraj-chauhan-sanyogita-58395/" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px none; color: #660099; font-family: arial, sans-serif; text-align: center;" target="_blank"><img alt="संयोगिता के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd" height="353" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhMP39uthjl6cDGq4DDiC4aNYTPk8JX8gnFRALIHzd1svLK5QGUcoNg8HiL_48RdUFwe4h-vrJtUfm0rN7vOhuAffFjj7qFcx-H272r6h8CYcyt9wPXSmmqLGhWHJqALj3eSEm85TsT6hz4bvHhfI9GmBWVD331wac9GZp3pbWGriMMGCO2w19_ig=s0-d-e1-ft" style="background-color: white; background-position: 0px 0px, 10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px none; margin-top: 0px;" width="471" /></a><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span style="font-size: medium;">जयचंद राठौड़ ~ </span></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">उसी कालखण्ड में, भारतवर्ष के एक अन्य क्षेत्र कन्नौज में राजा जयचंद सप्त क्षेत्र का सेवन करता था। </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">महाराष्ट्र, थट्टा , नीमच, वैरांगर, कर्णाट, करवीर , गुण्ड व गुर्जर, मालव, मेवाड़ , मण्डोवर </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">के सभी राजाओं पर जयचंद अपना प्रभुत्त्व स्थापित कर चुका था। अपने यश व कीर्ति को </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">सुदृढ़ रूप देने के लिए अब जयचंद ने राजसूय यज्ञ करने का निश्चय किया। उसने सभी राजाओं को </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">अपने नगर में होनेवाले राजसूय यज्ञ में सम्मिलित होने का आदेश दूतों द्वारा सन्देश भिजवाया। </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">जयचंद जैन धर्म का पालन करता था।</b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">उसकी पुत्री, राजकुमारी संयोगिता रूपवती व बहादुर राज कन्या थी।</b></div></span><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span style="font-size: medium;">संयोगिता ~</span>कईयों की मान्यता है कि ' संयुक्ता ' अप्सरा रम्भा थीं। </b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>संयोगिता, इतिहास </b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">में</b></span> तिलोत्तमा, कान्तिमती, संजुक्ता या संयुक्ता आदि नामों से सुप्रसिद्ध हुईं।</b></span><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">जयचंद
का आदेश व निमंत्रण लेकर दूत निकले उस समय संयोगिता अपने पालतू मृग शावकों
को, राजमहल के अपने उद्यान में, हरी हरी पत्तियाँ ले चबैना खिला रही थी।
एक सेविका ने आकर संयोगिता से कहा, ' राजकुमारी जी की जय हो ! महाराजश्री
ने अपने कई दूतों को </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">राजसूय
यज्ञ के निमंत्रण पत्र देकर, चारों दिशाओं में राज कर रहे राजाओं को हमारे
कनौज आने का आमंत्रण दिया है किन्तु एक चौहानवंश के दिल्लीपति, वीर
पृथ्वीराज को आमंत्रित नहीं किया। ' </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">संयोगिता
ने अनेकों के मुख से पृथ्वीराज की वीरता के किस्से सुन रखे थे। पृथ्वीराज
की वीरता से संयोगिता पहले से प्रभावित थी। वह वीर राजपूतानी थी। ऐसी वीरता
के चर्चे सुन अपना ह्रदय, मन ही मन ~ पृथ्वीराज से जोड़ चुकी थी। उसने
प्रण लिया ~ </b><br /><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">" संयोगि जोग वर तुम्ह आज </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> ब्रत लिअउ वरण प्रथीराज राज " </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">एक
दूत पृथ्वीराज के दरबार में जा पहुंचा तथा बढ़ाचढ़ाकर अपने महाराज जयचंद के
राजसूय यज्ञ के बखान करने लगा। राजयसभा में उपस्थित गुरुजन गोविंदराज ने
दूत का </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">प्रस्ताव सुनते ही उसका विरोध किया। </b><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">कहा,</b></span></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> " जानहिं न राई जयचंद मूल, </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> जानहिं त देसु जोगिनी पुरेसु </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> जु प्रथिमी नहीं चहुआन कोइ ?</b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> देषई संभ्ह ते हि सिंघ रूप। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> मानहिं न जग्गु मनि अन्न भूप। " <br /></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> अर्थात
~ हम जयचंद के राज्य को मुख्य नहीं मानते। हम तो योगिनीपुर के पृथ्वीराज
को आदर्श मानते हैं। क्या पृथ्वी पर कोइ चौहाण शेष नहीं रहा ? सभी हमारे
पृथ्वीराज को सिंघ के समान रूप से देखते हैं। किसी अन्य को हम जगत्पति राजा
नहीं मानते। वयोवृद्ध गोविंदराज के इस वीरोचित्त उद्गार सुनकर जयचंद के
दूत त्वरित गति से निकल भागे। </b></div></span></b><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> कनौज पहुंचकर दूतों ने अपने महाराज जयचंद के समक्ष हाथ जोड़ कर पृथ्वीराज
की सभा में जो कुछ घटित हुआ सो वह सब डरते डरते कह सुनाया। जयचंद दूतों के
मुख से पृथ्वीराज की बिरदावली सामान गोविंदराज का कथन सुनकर आग बबूला हो
उठा। सभा को समाप्त कर शीघ्र अपने अन्तः पुर में चला आया। वहाँ उद्यान में
बैठे अपना क्रोध शाँत कर रहे महाराज जयचंद ने उसी उद्यान में अपनी पुत्री
संयोगिता की दो सेविकाओं के मुख से, अपनी चहेती पुत्री राजकुँवरी संयोगिता
ने पृथ्वीराज से विवाह करने का जो प्रण लिया था, उस के बारे में सारा
वृतांत सुना। दासियाँ हाथ मटका मटका कर बार बार दुहरा </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">रहीं थीं ~" संयोगि जोग वर तुम्ह आज </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">ब्रत लिअउ वरण प्रथीराज राज " </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">दासियों की उक्ति सुनते ही </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">अब तो जलते में मानों घी पड़ा! </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">जयचंद
का क्रोध शाँत होने की अपेक्षा महाज्वाला बन कर धधकने लगा। जयचंद के
आमात्यों ने आकर अपने महाराज के क्रोध का शमन करने हेतु समझाया ' हे
महाराज आप अपना राजसूय यज्ञ का शुभ व्रत पूर्ण कीजिए।उस चौहाण से हम बाद
में निपट लेंगें। ' जयचंद ने उनके कथन को योग्य माना। किन्तु मन में
पृथ्वीराज चौहाण के प्रति जो कटुता एवं वैमनस्य था उस </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">के</b></span> प्रतिरूप समान,
पृथ्वीराज के कद काठी की एक सुवर्ण प्रतिमा बनाने का आदेश, अपने
स्वर्णकारों दिया। पृथ्वीराज को छोटा दर्शाने के लिए एक मंत्री को आदेश
दिया ' इस सुवर्ण प्रतिमा को, द्वारपाल के स्थान पर रखा जाए। ' <br />कनौज
के राजमहल के प्रतोली द्वार पर तैयार हुई स्वर्ण प्रतिमा को द्वारपाल के
स्थान पे रख दिया गया। राजसूय यज्ञ के साथ साथ अपनी पुत्री राजकन्या
संयोगिता </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">का</b></span> स्वयंवर भी घोषित कर दिया। राजमहल के प्रवेश द्वार
पर पृथ्वीराज की प्रतिमा को रखवाया गया। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">यज्ञ का शुभ दिवस देव पंचमी के दिन सूर्य के पुष्य नक्षत्र में प्रवेश करनेवाले थे <br />तथा
चन्द्रमा के तीसरे गृह में स्थिर होने के शुभ अवसर को पण्डितों ने चुना
था। पृथ्वीराज को कनौज के राजसूय यज्ञ तथा संयुक्ता - संयोगिता के स्वयंवर
की सारी जानकारियां उसके गुप्तचरों ने आकर बतलाईं थीं। जयचंद ने अपनी
पुत्री के पृथ्वीराज से विवाह के प्रण व हठ के कारण, संयुक्ता को, गंगा नदी
के किनारे एक ऊंचे आवास में रहने के लिए भेज दिया था। पृथ्वीराज के चुनिंदा सामंतो ने कहा , </b></div><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">' तिहि पुतिय सुनी गन इतउ, टाट वचन तजि काज </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> कइ वहि गंगहि संचरहुँ , कइ पानि गहऊँ प्रथीराज। ' </b></div></span><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">अर्थात
- जयचंद की पुत्री संयोगिता के बारे में सुना है वह यहां तक कहने लगीं है
कि,' पिता के वचन व स्वयंवर के कार्य का त्याग कर या तो मैं गंगा में बह
लूंगी या पृथ्वीराज को वरूंगी '</b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">यह
सुनते पृथ्वीराज को अपार आश्चर्य हुआ। वही भाव, अनुराग बना। मन ही मन
सोचा, ' दम्भी जयचंद ने भले ही जो सोचा हो दैव ( भावि ) में अवश्य कुछ
भिन्न संजोग है '<br />जयचंद ने संयोगिता के मन से पृथ्वीराज की छवि हटाने के अनेकों प्रयास किये। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">संयोगिता
मानिनी थीं। साम, दाम दण्ड भेद के प्रयोग से, पृथ्वीराज के </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">प्रति संयोगिता के
सम्मोहन से हाथ छुड़ाने के प्रयत्नों में सेविकाएं, दासियाँ जुट गईं ।
किन्तु संयोगिता की दृढ हठ के आगे सारे उपाय विफल हुए। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> पृथ्वीराज
अपने संग से चुनिंदा शूरवीर राजपूत सूरमाओं को लेकर, इक्कीस योजन की दूरी
तीन दिन व तीन रात्रि में पार करते हुए कनौज आ पहुंचे। <br />कनौज शहर के
समीप बहते गँगा मैया के दर्शन हुए तो पृथ्वीराज ने प्रणाम किया। वहीं च</b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">म</b></span>कते
हुए घड़ों में, गँगा जी का जल भरती हुई स्त्रियाँ दिखलाई दीं। नगर नारियों के
वस्त्र लाल, पीले व नीले रंगों के थे जो प्रातः काल के स्वच्छ प्रकाश
में आभा बिखेर रहे थे। चंदरबरदाई कवि मित्र भी महाराज पृथ्वीराज के संग,
यह मनोरम दृश्य देख रहे थे। कवि ह्रदय चितेरा होता है, सो सहसा चंद बोले,
<br /><span class="im">' इन सुंदरियों की पीठ पर झूलती वेणी ऐसे प्रतीत हो
रहीं हैं मानों उनका शरीर स्वर्ण से निर्मित हुआ हो तथा उनके स्वर्णिम
स्तम्भ पर सूर्यदेव चढ़ कर महाराज आपके विजयश्री की घोषणा कर रहे हैं ' पृथ्वीराज अपने कवि सखा के उपमाओं पर ठठाकर हंस पड़े उत्तर दिया, '
अरे मित्र चंद रहने भी दो ! अभी तो तुमने कनौज की यशस्विनी नारियों को
देखा ही नहीं! मात्र इस प्रदेश की पनिहारियाँ ही देखीं हैं ! ' चंदबरदाई अपने मित्र के कटाक्ष पर मुस्कुराने लगे। कहा,' आज्ञा दो, मित्र ! राजपरिवार की टोह लेकर आता हूँ ' <br /></span>अपने
सखा से आज्ञा लेकर चंदबरदाई जयचंद के राजदरबार में छद्म नाम से पहुंचे।
दरबार में भिन्न नाम से बरदाई ने पृथ्वीराज की वीरता तथा महाराज जयचंद की
वीरता के गीत गाये। अपनी प्रशंसा सुनकर तो जयचंद प्रसन्न हुआ किन्तु
पृथ्वीराज का बखान अनसुना कर दिया। चारण की प्रशंसा</b><b> सुन क</b>र <b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> जयचंद, चंदबरदाई
की कवितावली से प्रभावित हुआ था अतः पूछने लगा, </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">'
चारण आप किस स्थान पर ठहरे हैं ? ' चंदबरदाई ने ठिकाना बतलाया तो अगली
प्रातः जयचंद चंदबरदाई की छावनी में आ पधारे ! छावनी में उपस्थित पृथ्वीराज
के गठीले शरीर तथा रौबदार राजपूती बड़ी बड़ी मूंछों को देखकर जयचंद का माथा
ठनका ! उसने प्रश्न किया, ' यह सैनिक कौन है ? ' <br /><span class="im">चंदबरदाई
ने मन के भावों को भली प्रकार छिपाते हुए कहा, ' महाराज जयचंद ! यह मेरा
अनुचर है। मैं, अपनी सुरक्षा के लिए इसे अपने संग लिए भ्रमण करता रहता हूँ !
' </span></b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">जयचंद
को चंदबरदाई के कथन </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पर अविश्वास हुआ। किन्तु अगले दिवस राजसूय यज्ञ था।
अतः जयचंद ने सोचा, ' आज नहीं ! कल यज्ञ, पूर्ण हो जाए, पश्चात मैं इस
छावणी के सभी जन पर, धावा बोल कर, इन्हें बंदी बना लूंगा। कल की पूजा
निर्विघ्न समाप्त कर, तद्पश्चात इन्हें बंदी बना लूँगा ' इतना सोचकर जयचंद
छावणी से प्रस्थान कर गया ! संध्या होने लगी। जयचंद के लौट जाने पर,
पृथ्वीराज अपने मित्र चंदबरदाई को गले लगाकर खूब हँसे। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">
रात्रि का एक प्रहर बीत चुका था। संयोगिता के नयनों से निद्रा ओझल
थी। वह अपनी सखी से कहने लगी, ' हे आली, मेरे मन के गुप्त भाव गुरुजनों से
कह नहीं पाती। हाँ एक मात्र तुम्हें कह सकती हूँ। जिसने मेरे पिता के
चमकीले खडग के भय से आत्म समर्पण नहीं किया उसी नर - वीर को मैं चाहती हूँ !
' <br />सखी मुँहलगी थी कहने लगी, ' हे बुध्धिहीना अबोध राज कुंवरी ! कहाँ वह
लघु कुल का वंशज तथा कहाँ आप ! आप कनौज नरेश की पुत्री हैं, हमारी
राजदुलारी हैं। हमारी राजेश्वरी हैं ! ' तब तड़प कर संयोगिता बोली, ' अरी
दुष्टा, रहने दे ! उसी सूरमा नर वीर ने, अजमेर राज्य में धूम मचा रखी है !
मंडोवर राज्य को उन्हीं ने पराजित किया। मोरी के राजा से कर वसूल किया!
रणथम्भोर के रण मैदान में विजयश्री प्राप्त की ! कालिंजर को जल निमग्न
किया ! अरे, उस शूरवीर चौहाण की कृपाण तो राजाओं के खेत रुपी राज्यों को
काटनेवाली ' हँसिया ' बनी हुई है। ' अपनी राजकुमारी से पृथ्वीराज चौहाण की
प्रसंशा सुनकर वही सखी मुस्कुराने लगी। बोली, ' कुँवरी आपके मन के भाव आज
शब्दों में आ ही गए ! जिस प्रकार चंद्र्मा के खिलने पर पावन गँगा जी में
कमलिनीयाँ आतुरता से खिल उठतीं हैं तथा मुग्ध भाव से इन्दु ( चंद्र ) की
शीतल किरणों का पान कर, चंद्र देव का ध्यान करतीं हैं, उसी प्रकार हे
कुँवरी, आपकी समस्त बुद्धिमता, चतुरता तथा वाणी बस एकमात्र पृथ्वीराज का
बखान करतीं रहतीं हैं ! हे सखी, आप के इन सुँदर अंग प्रत्यंग पर, मदन -
ज्वर व्याप्त है। यह उसी प्रेम रोग का प्रताप है '</b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">रात्रि बीत चली। उसी समय गँगा जी की पावन जलधारा पर प्रतिध्वनित होता हुआ सैनिक वाद्य बजने लगा। </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">संयोगिता शर्वरी ( रात्रि ) में उठ रही इस वीर ध्वनि से प्रभावित होकर अपने झरोखे </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पर आ खड़ी हुईं व गँगा धारा पर दृष्टिपात किया। संयोगिता
आश्चर्चकित हो, निहारतीं रहीं ~ गँगा जी की पवित्र जल ~ धारा के मध्य
खड़े, कामदेव के समान सुँदर, हर ( शिवजी ) के सामान बलिष्ठ, एक नर को, जो </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">गँगा जी की उत्ताल तरंगों को, अपने हाथों से उछाल रहा था तथा अपने हाथों से एक,
एक मोती, जलधारा में बह रहीं मछलियों के मुख में डाले जा रहा था। इस
प्रयास में कुछ मोती जल धारा में डूबे जा रहे थे। चंद्रमा की चांदनी में
ऐसा अलौकिक दृश्य देख कर संयोगिता, ठगी सी रह गईं ! संयोगिता के संग अन्य
दासियाँ भी यह दृश्य देख रहीं थीं। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">किसी ने कहा,' यह तो कोइ सिद्ध मुनि
लगते हैं। किसी ने कहा,' दानव हैं या स्वर्ग से उतरे कोइ देवता हैं ? '
परन्तु एक चतुर दासी ने कहा, ' यह नरेंद्र पृथ्वीराज हैं ! ' यह सुनते ही
संयोगिता शर्मा कर भय से थर थर काँपने लगी। अपने नेत्रों को अपने कोमल करों
से मूँद लिया। क्षणार्ध पश्चात राजकुँवरी संयुक्ता ने अपनी एक दासी के
हाथों, मोतीयों से भरा थाल, वहीं भिजवाया जहां पृथ्वीराज जल धारा में अब
भी खड़े थे। दासी चुपचाप पृथ्वीराज के निकट जाकर खड़ी हो गयी। पृथ्वीराज भी
मस्त हो, मोती लुटाता रहा। जब
थाल के सारे मोती चूक गए तब दासी ने अपनी मोती माला उतार कर थमा दी। <br />अब
पृथ्वीराज ने मुड़कर पूछा, ' तुम कौन हो ? ' दासी ने अपना परिचय दिया सादर
प्रणाम किया तथा कहा ' महाराज मैं कनौज राजकुमारी संयोगिता की दासी हूँ '
पृथ्वीराज बोले ' आपकी कुँवरी से मिलने ही तो कनौज आया हूँ चलो वहीं ले चलो
राजकुमारी के पास '</b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">सँयोगिता
के भवन में पृथ्वीराज ने साधिकार प्रवेश किया। दासी पीछे पीछे चल रही
थी।सँयोगिता अब पृथ्वीराज के समक्ष उपस्थित थीं। पृथ्वीराज ने उसे
आलिंगनबद्ध किया। मानों दर्द को रिध्धि प्राप्त हुई। दोनों के मिलन पर
मानों पवित्र पाणिग्रहण संस्कार पूर्ण हुआ। सँयोगिता ने बिदाई के ताम्बूल
अर्पित किये। <span class="im"><br /> " पायातु पंग पुत्रीय जयति जयति योगिनी पुरेस </span></b></div><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> सर्व विधि निषेधस्य यः तम्बोलस्य समादायं। " </b></div></span><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> अर्थात
~ पंगपुत्री ( सँयोगिता ) की रक्षा करें। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">हे योगिनीपुर ( दिल्ली ) के
स्वामी ! आपकी जय हो, जय हो ! सभी प्रकार से आपको रोक रही हूँ उसके प्रतीक
इस ताम्बूल को स्वीकार कीजिए ! " इतना कहते हुए, सँयोगिता ने विवाह कंकण, पृथ्वीराज के सशक्त हाथों पर बाँध दिया। <br />पृथ्वीराज
अपनी छावणी </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पर आ कर अपने सामंतों से जा मिले। उन में से एक कान्ह ने पूछा,'
महाराज यह क्या है ? " तब पृथ्वीराज ने बतलाया की, ' मैंने जयचंद की बाला
का वरण किया। उस का प्रण पूरा किया। अभी मैं उसे विलाप करते हुए उसे छोड़
कर यहां आया हूँ। ' तब वीर कान्हा उत्तेजित होकर बोलै,</b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">' महाराज हम सौ
सुरमा राजपूतों के रहते हमारी भाभीसा रोवें ! यह कैसे हो सकता है ? क्या हम
ने यूं ही दिखावे की तलवारें बाँध रखीं हैं? महाराज चलें जयचंद की सेना
से युद्ध तो हम करते रहेंगें किन्तु पहले आपकी ब्याहता, हमारी भभीसा को
छुड़ाते हैं ! '</b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><br />सँयोगिता ने वीर राजपूतों की टोली को आते देखा तो भय कातर होकर सखियों से कहने लगी ' सखियों </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">मेरे
प्रिय पर लोग ऊँगली ना उठावें ! लोग ये ना कहें की युद्ध के भय से
इन्होंने मेरे आवास की शरण ली ! ' किन्तु वहां पधारे वीर योद्धा </b></div><div> <b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">कान्ह
ने समीप आ कर कहे वक्तव्य , ' हे भाभीमाँ आप कहें तो कनौज को योगिनीपुर
बना दूँ ! आप योगिनिपुर पति के संग सिंहासन पर आसीन हों ! मैं तथा मेरे
साथी निर्भय हैं। हम युद्ध से कदापि भयभीत नहीं होते । हम तो आपको हमारे
संग लिवाने के लिए ही यहां आये हैं। ' यह वीरोचित राजपूत की वाणी सुनकर
राजकुँवरी से राजरानी पद पर आसीन हुईं सँयोगिता के नयनों से हर्ष के अश्रु
बहने लगे। पृथ्वीराज से कर - बद्ध प्रार्थना करते हुए वे बोलीं,</b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> ' हे नाथ
! कनौज के जन समाज से भरे दरबार के समक्ष, आपकी प्रतिमा के गले में मेरी
विजय माला से आपका अभिनंदन कर, आपको पति रूप में वरूँगी। प्रतिज्ञा है, कल
सँयोगिता स्वयंवर का यह दृश्य सभी देख लें। ' पृथ्वी राज ने संयोगिता का
स्वीकार किया। </b></div><blockquote class="gmail_quote" style="border-left: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0px 0px 0px 0.8ex; padding-left: 1ex;"><div dir="ltr"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">अगले
दिवस सँयोगिता के राजसी स्वयंवर में जो पृथ्वीराज को अपमानित करने की
भावना से उनकी स्वर्ण प्रतिमा निर्मित की गयी थी उसे द्वारपाल के स्थान पर
रखा गया था उसी स्थान पर, पृथ्वीराज स्वयं आ कर खड़े हुए। संयोगिता ने
राजसभा में उपस्थित सभी राजाओं को अनदेखा करते हुए, द्वारपाल की प्रतिमा
की दिशा में चरण बढाए तथा अपने कोमल करों में थामी सुगन्धित जयमाला
महारा</b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">ज</b></span> पृथ्वीराज के गले में पहना दी । अब असली पृथ्वीराज ने अपनी पत्नी
सँयोगिता का हाथ थाम कर उसे अपने संग लिया। इस भाँति पृथ्वीराज - सँयोगिता
का विवाह भरी सभा के मध्य हुआ। </b><b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पृथ्वीराज ने सँयोगिता का हरण कर, उसे अपने प्रिय अश्व </span></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">नाटरामभश्व
पर बैठाल लिया। स्वामीभक्त अश्व, योगिनीपुर की दिशा में स्वतः अपनी
स्वामिनी तथा स्वामी को लिए हुए मुड़कर तेज गति से दौड़ पड़ा। </b><br /><div><div dir="ltr"><div><span class="im"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.patrika.com/ajmer-news/special-village-famous-for-prithviraj-chauhan-and-sanyogita-2362183/?page%3D2&source=gmail&ust=1610140815984000&usg=AFQjCNEqeE3KswLPBsIZPGQ2IoAxOS1dOw" href="https://www.patrika.com/ajmer-news/special-village-famous-for-prithviraj-chauhan-and-sanyogita-2362183/?page=2" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px none; color: #660099; font-family: arial, sans-serif; text-align: center;" target="_blank"><img alt="संयोगिता स्वयंवर के लिए इमेज परिणाम" class="CToWUd" height="352" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjda3UqDNgHOAzYMlSbzJXMO32G5ijVHbXsWiBggQ1MdnVTCWwJm5qhFFENVq8DtRE3z0dAxIW4S1HIEpAx4ebkKsoP2ys2eZ2qXo9auV-IuEOs1rilcsUxdTegNtgpta6kqNfIe-aycnk6ffvn10YWuu5GKE4T5y5ZSEN8t76SaSERt7VrO_C-ROo=s0-d-e1-ft" style="background-color: white; background-position: 0px 0px, 10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px none; margin-top: 1px;" width="751" /></a><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><br /></b></span><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"> पृथ्वीराज
ने अपने श्वसुर जयचंद के लिए सँदेसा भिजवाया ~ ' दहेज़ के रूप में तुमसे
युद्ध की आकांक्षा है ! मेरी स्वर्ण प्रतिमा द्वारपाल के स्थान पर रखकर
मुझे अपमानित करने की यही सजा है ! ' <br /></span>पृथ्वीराज के सँयोगिता को
हर कर अपने संग ले जाने से जयचंद की सेना उनके पीछे दौड़ पडी। पृथ्वीराज के
वीर सामंतों ने कहा , ' हे हमारे साम्भर राज, हम सेना को रोकेंगे। आप
महारानी को लेकर शीघ्र हमारे नगर पहुंचें ' ! <br />गुहलौत, नागौर का दाहिमा, चंद्रपुण्डीर </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">सोलंकी का सूरमा सारंग, कूरंभ, <br />राज पालन देव, यह वीर योद्धा प्रथम दिवस के युद्ध में, वीरगति को प्राप्त कर गए ।</b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">
अन्य साथी सामंतों वीरों की तलवारें झनझनाने लगीं। दूसरे दिन के युद्ध
में गुर्जर का माल चंदेल, थट्टा का भूपाल भाण भट्टी, सामळा शूर, अच्छ
परमार व धार का निरवान वीर, देहत्याग कर युद्ध स्थल में गिरे। पृथ्वीराज
के अनेक वीर सामंतों ने वीरता से युद्ध क्षेत्र में, हँसते हुए अपने प्राण
खोये किन्तु </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">इस युद्ध के होते हुए महाराज पृथ्वीराज महारानी संयोगिता के संग अपनी राजधानी योगिनीपुर सकुशल पहुँच गए। निराश होकर </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">सीने में प्रतिशोध भाव से धधकती ज्वाला लिए </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">जयचंद कनौज खाली हाथ लौट आया। </b></div><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">
विवाह पश्चात पृथ्वीराज, राजकार्य भूल गए। भोग विलास में रात्रि दिवस बीतने
लगे। छः ऋतुएँ वसंत, ग्रीष्म, वर्षा, शरद, हेमंत, शिशिर आ आ कर लौ</b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">ट</b></span></span> गईं
परन्तु पृथ्वीराज सँयोगिता की भोग - विलास समाधि ना टूटी ! </b></div></span><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">
</b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">एक दिन चंद्रबरदाई अपने मित्र महाराज पृथ्वीराज के महल में राजगुरु को
संग लेकर आये। महाराज के लिए अन्तः पुर में एक सन्देश एक कहला भेजा ~ </b></div></div></div></div></div></blockquote><blockquote class="gmail_quote" style="border-left: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0px 0px 0px 0.8ex; padding-left: 1ex;"><div dir="ltr"><div><div><div dir="ltr"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">"
गोरी रत्तउ तुव धरा, तुं गोरी अनुरत्त " अर्थात " गोरी तुझ पर राजी है या
तेरी भूमि पर ? तू गोरी पर मर मिटा ! ' आगे पत्र में लिखा था ~ </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">"
अप्पज वान चहुआन सुनि, प्रान रषिक प्रारम्भ करि - सामंत नहीं सा - मंत
करि, जिनि बोलइ ढिल्लिय जु धरि " अर्थात ~' हे चौहान सुन ! बाण तो अपने
अधीन हैं। उद्योग कर, अपने प्राणों की रक्षा कर ~ संतों से मंत्रणा कर कि
तेरे कारण </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">ये </b></span>साम्राज्य, ये धरा डूब न जाए ' पत्र सन्देश पढ़ते ही लज्जा वश
पृथ्वीराज भूमि पर गिर पड़े। उठकर अपना तरकश सम्हाला। सोया हुआ पौरुष जागा
मानों सोया हुआ सिंह जाग उठा ! </b><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">सँयोगिता उसे रोकने की चेष्टा में कहने लगी, </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> ' कहु सु प्रियह पउमिनिय कंत धनु धरउ तउ न धनु </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> सुष सुषमार आरोहु असर सँसार मरन मन। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> दिन दिनिनयर दिन चंदु रयनि दिन दिन हि आवहि। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> जंतु जंतु इह रमनि स्रवन लग्गावि समझावहि। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> अरधंग धरा अरधंग हम अरधनगी अरधंग भरि। </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> जस हंस हंस तह हँसिनी सर सुक्कई पंकज न परि '</b></div></span><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">अर्थात
~ वही धन, धन है जो भोगा जाय। काम सुख सच्चा सुख है। प्रेम रहित जीवन
मृत्यु समान है। मनुष्य जीवन उस क्षण समाप्त हो जाता है। यदि धरा पृथ्वीराज
की पत्नी है, तो सँयोगिता भी पत्नी है। मुझे सार्थक कीजिए नाथ ! </b></div><span class="im"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">हँस ~ हँसिनी का जोड़ा मरने तक साथ रहता है ! ' </b></div></span><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पृथ्वीराज
ने अपना जी कड़ा कर उत्तर दिया, ' हे वीर पत्नी, तूने मुझे मेरे बाहुबल के
कारण वरण किया। आज युद्ध में जाने से मुझे क्यों रोक रही हो ? हे
क्षत्राणी ! हे वीर राजपूत रमणी ! अब प्रणय की बेला गई ! विजयश्री तिलक
लगाकर प्रस्थान करने दें, यही आप को शोभा देता है, यही उचित है ' <br /> अपने
प्राण नाथ के वचन सुन नयनों
से उमड़ते हुए अश्रुधारा में अपने रक्त को मिला कर सँयोगिता ने अपने
स्वामी पृथ्वीराज के प्रशस्त भाल पर विजय तिलक लगा दिया । पृथ्वीराज ने
प्रस्थान किया। </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पति पत्नी बिछुड़े। चंद्रबरदाई रचित ' पृथ्वीराज रासौ ' में यही इस पवित्र दंपत्ति युगल पात्रों का अंतिम मिलन दर्शाया गया है। </b><br /></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">
प्रतिशोध की ज्वाला लिए जयचंद ने विश्वासघात किया। जयचंद ने तुर्की
शहाबुद्दीन को पृथ्वीराज के नगर प्रवेश के गुप्त रहस्य बतलाये। जिस
शाहबुद्दीन को अपनी माता महारानी कर्पूर देवी के कहने बार पृथ्वीराज ने
सात, सात बार जीवनदान दिया था उसी दुष्ट ने, अब किले के भेद जान कर,
पृथ्वीराज को युद्ध में परास्त किया। तथा बंदी बनाकर कारागार में डाला।
तद्पश्चात अपने नगर ले चलकर आग में तपती हुई सलाखें गर्म कर, उन से
पृथ्वीराज के दोनों नयनों को निर्ममता से छेद दिया, जिससे पृथ्वीराज
अंध हो गया। अत्याचारी के सीने में तब भी आग बाकी थी । चित्र : चंद्र
बरदाई </b></div><div><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0:Chandbardai.jpg&source=gmail&ust=1610140815984000&usg=AFQjCNHfwvJbE2HBM0ykIhn9dLqxMZeiEA" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Chandbardai.jpg" style="background: rgba(0, 0, 0, 0) none repeat scroll 0% 0%; color: #0b0080; font-family: sans-serif; font-size: 19.74px; text-align: center;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEiVoRIYkl5JxiONtciBaXbvfaw3YI8hGyuDIum9vVqvlIgTK2jnTB4dWx4r_GWlApywaT3RKx7uIVQXiJ7x_ArJ6S1oUdUJ8t937QsonEWapEdj5V9VACCye0vQQyCOx1PutweGQLMfwNVSCu4QR2XzZ5sf4pYV8_OX-7BEZTs=s0-d-e1-ft" style="border: 1px solid rgb(200, 204, 209); vertical-align: middle;" width="164" /></a><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><br /></b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">कुछ
काल पश्चात चारण चंद्रबरदाई, अपने मित्र पृथ्वीराज की शोध में, अपने
महाराज व प्रिय सखा को खोजता हुआ, तुर्क शहाबुद्दीन के नगर तक आ पहुंचा।
पृथ्वीराज कारागार में है यह जानकार उसे अत्यंत शोक हुआ। किसी प्रकार
बंदीगृह पहुँच कर वह अपने परम मित्र से मिला।</b> <br /></div><blockquote class="gmail_quote" style="border-left: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0px 0px 0px 0.8ex; padding-left: 1ex;"><div dir="ltr"><div><div><div dir="ltr"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> पृथ्वीराज
का मनोबल परास्त हो चुका था व पृथ्वीराज, अत्यंत शोकाकुल था। अपना
सर्वस्व हार चुका था। वह अपने प्राणों के प्रति मोह को भी खो चुका था '
चन्द्रबरदाई ने उसे भड़काया, कहा ' हे बंधे हुए सिँह, तू काल से भी विकराल
काल स्वयं है ! पापी शहाबुद्दीन ने छल से सिँह को कैद कर लिया ! इस छल का
बदला लेना होगा। मैं तेरे साथ हूँ मित्र ! ' अपने मित्र की उत्साहवर्धक
बातें सुनकर पृथ्वीराज का सोया हुआ पौरुष जाग उठा। दोनों ने आपस में
मंत्रणा की। </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">तद्पश्चात चंद्रबरदाई शाहबुद्दीन के समक्ष उपस्थित हुआ। बोलै,
' हे बादशाह ! तुम्हारा कैदी पृथ्वीराज अँधा हो गया तो क्या हुआ ? वह
तुम्हारे सरे सैनिकों से अब भी बेहतर निशाना लगा सकता है। वह अचूक
निशानेबाज है - मेरे वचन को आजमा कर देख लो ! ' चंद्र बरदाई की बात
सुनकर शहाबुद्दीन का कौतुहल जागा। अब चंद्र ने आगे कहा, ' हे बादशाह आपके
शाही फरमान पर ही यह पृथ्वीराज बाण पकड़ने को राजी हुआ है। सो अब आप ही आदेश
दें - आपके स्वर में यह बाण चलाने का आदेश गूंजे, तभी वह अपने अचूक निशाने
का करतब दिख्लायेगा ' <br /></b></div></div></div></div></div></blockquote></div></div></div></div></div></blockquote><blockquote class="gmail_quote" style="border-left: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0px 0px 0px 0.8ex; padding-left: 1ex;"><div dir="ltr"><div><div><div dir="ltr"><div><blockquote class="gmail_quote" style="border-left: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0px 0px 0px 0.8ex; padding-left: 1ex;"><div dir="ltr"><div><div><div dir="ltr"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">शहाबुद्दीन ने पृथ्वीराज के अचूक निशाने को परखने के लिए उसे धनुष्य बाण दिए। आयोजन किया गया। अब कवि मित्र चंद्रबरदाई ने अपना कवित्त बांचा ~ </b><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>“ चार बांस चौबीस गज, अंगुल अष्ट प्रमाण, ता ऊपर सुल्तान है मत चुके चौहान”<br /> </b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>अर्थात्
~ चार बांस, चैबीस गज व आठ अंगुल जितनी दूरी के ऊपर सुल्तान बैठा है ~
इसलिए चौहान तुम चूकना नहीं ! अपने लक्ष्य को हासिल करो। '<br />पृथ्वीराज चौहान ने इसी कवित्त के आधार पर निशाना साधकर तीर छोड़ा। </b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>जो
सीधे ऊँचाई पर बैठे गौरी के सीने में जा लगा। दरअसल, चंदबरदाई की कविता से
पृथ्वीराज को गौरी की दूरी का तो अंदाज़ा हो गया था, लेकिन वो किस दिशा में
यह पता लगाना अभी बाकी था। तब चंद्रवरदाई ने गौरी से कहा कि, 'पृथ्वीराज
आपके बंदी हैं, सो आप इन्हें आदेश दें ! तभी पृथ्वीराज आपकी आज्ञा प्राप्त
कर अपने शब्द भेदी बाण का प्रदर्शन करेंगे। ' इस पर ज्यों ही घोरी ने
पृथ्वीराज को प्रदर्शन की आज्ञा का आदेश दिया। </b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>प्रदर्शन के दौरान घोरी के " शाबास शुरू करो " लफ्ज के उद्घोष से </b></span><span style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><b>पृथ्वीराज
को घोरी किस दिशा में बैठा है यह मालूम हो गया उन्होंने तुरन्त बिना एक
पल की भी देरी किये, अपने एक ही बाण से मुहम्मद घोरी के अपने एक बाण के
वार से प्राण हर लिए और उसे, मार गिराया ! </b></span><br /></div><div><span face=""Open Sans","Helvetica Neue",Arial,Helvetica,sans-serif" style="background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border: 0px none; box-sizing: border-box; color: #333333; font-size: 15px; font-weight: 700; margin: 0px; outline: currentcolor none 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://i0.wp.com/aajkakhabri.com/wp-content/uploads/2018/03/prthvi.jpg&source=gmail&ust=1610140815984000&usg=AFQjCNGhm3hGrhIYEB-dIhRVtpGO3FkaLA" href="https://i0.wp.com/aajkakhabri.com/wp-content/uploads/2018/03/prthvi.jpg" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; box-sizing: border-box; color: #2ebcfc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration-line: none; vertical-align: baseline;" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEiu1zstwS73rJnDEm8WeALkx147AXaqOnUvj7wbrx6gMjFWnoUZoTSy4ka8RZlr5MOi6rrgaRBSTjJcFf1F6BpT197WRNRnfD0nZam8q87CYv7a_GJBYFFzFg2BuBHPWXDJSasqcb5WBMDJBJsQtjwABwjWcvMJJcSlaZyVyIh9bXfeGE0u1Gz7MfyPQuRVAtZhSSevKEIAiQ=s0-d-e1-ft" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; border: 0px none; box-sizing: border-box; display: block; height: auto; margin: 0px; max-width: 100%; outline: currentcolor none 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;" width="800" /></a></span></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> शहाबुद्दीन
के प्राण गंवाकर गिरते ही उसका सचिव, तातार खां क्रोध में लपक कर आया। उसने
पृथ्वीराज के प्राण लेने चाहे। किन्तु तब तक चंद्रबरदाई लपक कर अपने मित्र
पृथ्वीराज के पास आ चुके थे।</b></div></div></div></div></div></blockquote></div></div></div></div></div></blockquote><p><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">दोनों ने अपनी अपनी छिपी हुई कृपाण निकाल लीं
तथा तुरंत एक दूसरे के ह्रदय में उन तीक्ष्ण कटार को खोंप दिया। कटार के
तेज प्रहार से दोनों ने एकसाथ, उसी क्षण, ' हर हर महादेव ' का जय घोष
करते हुए अपने अपने प्राण खोये ! दोनों एक साथ स्वर्ग सिधारे। </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> </b></p><p><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">भारत
वर्ष के गरिमामय इतिहास के स्वर्णिम पृष्ठ में शूरवीरता की ज्वलंत कथा का
एक अध्याय जुड़ गया। लोकोक्ति है कि, " चंद्र से अलग पृथ्वी नहीं !
चंद्रबरदाई से विलग सखा पृथ्वीराज नहीं !"<br /> " पृथ्वीराज रासौ " इसी कथा की
यशस्विनी कीर्तिगाथा है। वीर रस से सभर एक उच्च स्तर की शौर्य गाथा है। नव
रस से निर्मित " पृथ्वीराज रासौ " एक अपूर्व ग्रन्थ ही नहीं है अपितु एक
महाकाव्य है। इस में प्रयुक्त छंदों को चंद्रबरदाई ने अपने रक्त समर्पण
द्वारा अमृतदान दिया है। श्रृंगार, वीर रस से निर्मित,करूण रस से भींजा
हुआ, बीभत्स रस समेटे, भय, अद्भुत एवं शाँत ऱस को काव्य में सिंचित किये '
पृथ्वीराज रासौ ' भारतीय काव्य परम्परा का अद्भुत साहित्यिक आभूषण है। </b><span class="im"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">" रासउ असंभु नवरस सरस् छंदु चहुँ किअ अमिअ सम। </b></span></span><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><br /> श्रृंगार, वीर, करुणा, विभछ , भय , अद्भुतह संत सम। " </span></b><br /></p><blockquote class="gmail_quote" style="border-left: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0px 0px 0px 0.8ex; padding-left: 1ex;"><div dir="ltr"><div><div><div dir="ltr"><div><blockquote class="gmail_quote" style="border-left: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0px 0px 0px 0.8ex; padding-left: 1ex;"><div dir="ltr"><div><div><div dir="ltr"><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">पृथ्वीराज संयोगिता की पुत्री <span style="color: red;">' </span></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span style="color: red;">बेला' </span>के लिए यह प्रसिद्ध है कि, वह कुतुबमीनार पर चढ़ कर, प्रातः गँगा मैया के दर्शन करने के पश्चात <b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">अन्न ग्रहण </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">किया करती थी।</b><br /></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> आज
के आधुनिक समय में जिसे देहली नगर का ' लाल किल्ला ' कहते हैं उसे
पृथ्वीराज के शासन काल में, ' लालकोट ' के नाम से पुकरा जाता था। उसी किले
में, महारानी सँयोगिता तथा उनकी ननद जी पृथ्वीराज की बहन ' पृथा ' को
पृथ्वीराज के प्राण त्याग का अशुभ सन्देश मिला तो दुर्ग में, मृत्यु सा
भयंकर सन्नाटा छा गया। पृथ्वीराज के दुश्मन आततायी आक्रमण करेंगें यह
निश्चित था। अनेकों प्राणों की विनाश लीला, स्त्रियों के शील भंग की
संभावना भी थी। अतः वीरांगना राजपूत रमणियों ने, जौहर कर, अपने अपने
पवित्र शरीरों को,पवित्र अग्नि - स्नान द्वारा अग्नि देव की कोख में समर्पण करने का प्रण लिया</b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">।
चिताएँ शरीर पर्यन्त धू धू कर जलतीं रहीं , शेष रहीं भारतीय इतिहास के
ज्वलंत अमर युगल </b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">दंपत्ति </b></span></span></b><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;">की वीर गाथा ! </b></span></span><br />शत शत प्रणाम ! </b></span></span>" सँयोगिता - पृथ्वीराज की वीर गाथा ! प्रणाम ! चंद्रबरदाई के महानायक - महानायिका अमर रहें ! </b></div><div><b style="color: #351c75; font-family: georgia, serif;"> ****************************************************<br /><wbr></wbr></b></div><div><b><span style="color: #cc0000;">- लावण्या ~ </span><span style="color: red;"><span style="font-family: georgia;"> : </span></span></b><b><span style="color: red;"><span style="font-family: georgia;">आगामी पुस्तक : अमर युगल पात्र :</span></span></b></div></div></div></div></div><div class="adL">
</div></blockquote><div class="adL">
</div><div class="gA gt acV"><div class="gB xu"><div class="ip iq"><div id=":9xr"><table class="cf wS" role="presentation"><tbody><tr><td class="amq"><img class="ajn bofPge" data-hovercard-id="lavnis@gmail.com" id=":ms_418" name=":ms" src="https://lh3.googleusercontent.com/a-/AOh14Gj6RXBnN0UhfeRplIomZuRQE1SAijWQeD6Fnb5YLA=s80" /></td><td class="amr"><br /></td></tr></tbody></table></div></div></div></div><div class="nH aHU"><div class="nH hx"><div class="nH" role="list"><div class="h7 bg ie nH oy8Mbf" role="listitem" tabindex="-1"><div class="Bk"><div class="G3 G2"><div><div id=":9tw"><div class="gA gt acV"><div class="gB xu"><div class="ip iq"><div id=":9xr"><table class="cf wS" role="presentation"><tbody><tr><td class="amr"><br /></td></tr></tbody></table></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div class="nH"><div class="l2 pfiaof" role="contentinfo"><div class="aeU"><div id=":a06"><div><div class="ma"> </div></div></div></div><br /></div></div></div></div></div></div></div></blockquote></div></div></span></div>लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-52776057945672983322020-04-28T22:22:00.002-04:002020-04-30T09:49:04.863-04:00५ - अनुवादित कविताएँ ~ लावण्या शाह <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div>
<b><span style="color: blue;"> सर्वप्रथम : प्रस्तुत है कवि पाबलो नेरुदा की दो कविताओं का हिंदी अनुवाद </span></b><br />
<div>
<span style="color: blue;"><b>प्रश्न : </b>पाब्लो नेरुदा कौन थे ? </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjfxSDM2JfvliF23HYul55_gw487ftUbt7lJaPm6vEi_GSo-e_k9J8SX9pZ4IejyyOm9-i9ARGdAg23Fhi-adcBOrjwkoSBcLU9aupeKR16SUTaIunEh3U0lK6S3E4PJ-8d3jjmg_edERo/s1600/pabloneruda_young.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="372" data-original-width="800" height="148" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjfxSDM2JfvliF23HYul55_gw487ftUbt7lJaPm6vEi_GSo-e_k9J8SX9pZ4IejyyOm9-i9ARGdAg23Fhi-adcBOrjwkoSBcLU9aupeKR16SUTaIunEh3U0lK6S3E4PJ-8d3jjmg_edERo/s320/pabloneruda_young.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="color: blue;">
<br /><b>उत्तर :</b> नेफताली
रीकर्डो रेइस या पाबलो नेरुदा </span><span style="color: blue;"><span style="color: blue;"> दक़्शिण अमरीका भूखँड के सबसे सुप्रसिध्ध कवि हैं।</span>उन का जन्म पाराल, चीले, आर्जेन्टीना मेँ सं.१९०४
के समय मेँ हुआ। पाबलो नेरुदा ने, अपने जीवन मेँ कई यात्राएँ कीँ थीं। <br />रुस, चीन, पूर्वी युरोप की यात्रा कीं। सन्` १९७३ मेँ निधन हुआ। <br />भारत के श्री रवींद्रनाथ ठाकुर की भाँति भाषा व साहित्य सर्जन लिए, </span></div>
<div>
<span style="color: blue;">विश्वविख्यात नोबल इनाम सन्`
१९७१ मेँ पाब्लो नेरुदा को </span><span style="color: blue;">मिला । <br />कविता के लिये वे कहते हैं कि, " एक कवि को भाइचारे व एकाकीपन के बीच एवम्` भावुकता व धुर्र कर्मठता के बीच, तथा अपने आप से लगाव के साथ </span><span style="color: blue;"> समूचे विश्व से सौहार्द </span><span style="color: #33cc00;"><span style="color: blue;">व
कुदरत के उद्घघाटनोँ के मध्य सँतुलित रहते हुए <br />रचना कर्म करना जरूरी होता है। </span><span style="color: blue;">वही
कविता होती है "</span></span></div>
</div>
<div>
<span style="color: blue;"><b> (१) </b></span></div>
<div>
<span style="color: blue;"><b>कविता : " दोपहर के अलसाये पल "
</b></span><br />
<div style="text-align: left;">
<div>
<span style="color: #3333ff;">" दोपहर के अलसाये पल "</span><span style="color: #3333ff;"> <br />तुम्हारी समँदर -सी गहरी आँखोँ मेँ,</span><span style="color: #3333ff;"></span><br />
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">फेँकता पतवार मैँ, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">उनीँदी दोपहरी मेँ -</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">उन जलते क्षणोँ मेँ, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">मेरा ऐकाकीपन , घना होकर, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">जल उठता है - </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">डूबते माँझी की तरहा -</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">लाल दहकती निशानीयाँ, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">तुम्हारी खोई आँखोँ मेँ,</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">जैसे "दीप ~ स्तँभ" के समीप, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">मँडराता जल !<br />मेरे दूर के सजन,</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">तुम ने अँधेरा ही रखा</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">तुम्हारे हाव भावोँ मेँ उभरा यातनोँ का किनारा </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">--- अलसाई दोपहरी मेँ,</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">मैँ, फिर उदास जाल फेँकता हूँ --</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">उस दरिया मेँ , जो </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">तुम्हारे नैया से नयनोँ मेँ कैद है !<br /><br />रात के पँछी, पहले उगे तारोँ को, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">चोँच मारते हैँ -ढर वे, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">मेरी आत्मा की ही तरहा, </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">ढर दहक उठते हैँ !</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">रात, अपनी परछाईँ की ग़्होडी पर</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">सवार दौडती है ,</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">अपनी नीली फुनगी के</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #3333ff;">रेशम - सी लकीरोँ को छोडती हुई !</span> </div>
<span style="color: blue;"></span></div>
</div>
<div style="text-align: left;">
२) <span style="color: #000099;">व्यथा - गीत :</span></div>
<div>
<div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;">------------------------------<wbr></wbr>-----------------------<br />तुम्हारी याद आसपास फैली रात्रि से उभरती हुई<br />--नदिया का आक्रँद, जिद्दी बहाव लिये, सागर मेँ समाता हुआ<br />बँदरगाह पर सूने पडे गोदाम ज्यूँ प्रभात के धुँधलके मेँ<br />-और यह प्रस्थान - बेला सम्मुख, ओ छोड कर जाने वाले !<br /><br />भीगे फूलोँके मुखसे बरसता जल, मेरी हृदय कारा पर,<br />टूटे हुए सामान का तल, भयानक गुफा, टूटी कश्ती की<br />-तुम्हीँ मेँ तो सारी उडाने, सारी लडाइयाँ, इक्ट्ठा थीँ<br />-तुम्हीँ से उभरे थे सारे गीत, मधुर गीत गाते पँछीयो के पर<br />-एक दूरी की तरहा, सब कुछ निगलता यथार्थ --<br />दरिया की तरह ! समुद्र की तरह ! डूबता सबकुछ, तुम मेँ<br />वह खुशी का पल, आवेग और चुम्बन का !<br />दीप - स्तँभ की भाँति प्रकाशित वह जादु - टोना !<br /><br />उस वायुयान चालक की सी भीति, वाहन चालक का अँधापन,<br />भँवर का आँदोलित नशा, प्यार भरा, तुम्हीँ मेँ डूबता, सभी कुछ!-<br /><br />शैशव के धूँधलके मेँ छिपी आत्मा, टूते पँखोँ - सी ,<br />ओ छूट जानेवाले, खोजनेवाला , है- खोया सा सब कुछ!<br />दुख की परिधि तुम -- जिजिविषा तुम<br />-- दुख से स्तँभित - तुम्हीँ मेँ डूब गया , सब कुछ !<br /><br />परछाइयोँकी दीवारोँ को मैँने पीछे ठेला<br />--मेरी चाहतोँके आगे, करनी के आगे, और मैँ , चल पडा !<br />ओ जिस्म ! मेरा ही जिस्म ! सनम! तुझे चाहा और, खो दिया<br />-- मेरा हुक्म है तुम्हे , भीने लम्होँ मेँ आ जाओ ,<br />मेरे गीत नवाजते हैँ -बँद मर्तबानोँ मेँ सहेजा हुआ प्यार<br />- तुम मेँ सँजोया था --<br />और उस अकथ तबाही ने, तुम्ही को चकनाचूर किया !<br />वह स्याह घनघोर भयानकता, ऐकाकीपन, द्वीप की तरह<br />-और वहीँ तुम्हारी बाँहोँने सनम, मुझे, आ घेरा<br />--वहाँ भूख और प्यास थी और तुम, तृप्ति थीँ !<br />दुख था और थे पीडा के भग्न अवशेष , पर करिश्मा ,<br />तुम थीँ !ओ सजन! कैसे झेला था तुमने मुझे, कह दो<br />-- तुम्हारी आत्मा के मरुस्थल मेँ, तुम्हारी बाँहोँ के घेरे मेँ<br />-मेरी चाहत का नशा, कितना कम और घना था<br />कितना दारुण, कितना नशीला, तीव्र और अनिमेष!<br />वो मेरे बोसोँ के शम्शान, आग - अब भी बाकी है,<br />कब्र मेँ --फूलोँ से लगदे बाग, अब भी जल रहे हैँ,<br />परवाज उन्हेँ नोँच रहे हैँ !वह मिलन था </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;">-- तीव्रता का,<br />अरमानोँ का -जहाँ हम मिलते रहे , </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;">गमख्वार होते रहे </span></div>
<div align="right">
<div style="text-align: left;">
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;">-और वह पानी और आटे सी महीन चाहत ,</span><br />
<span style="color: #000099;">वो होँठोँ पर, लफ्ज्` कुछ, फुसफुसाते गुए</span><br />
<span style="color: #000099;">-यही था, अहलो करम्, यही मेरी चाहतोँ का सफर</span><br />
<span style="color: #000099;">-तुम्हीँ पे वीरान होती चाहत, तुम्हीँ पे उजडी मुहब्बत !</span><br />
<span style="color: #000099;">टूटे हुए, असबाब का सीना, तुम्हीँ मेँ सब कुछ दफन !</span><br />
<span style="color: #000099;">किस दर्द से तुनम नागँवारा, किस दर्द से, नावाकिफ ?</span><br />
<span style="color: #000099;">किस दर्द के दरिया मेँ तुम, डूबीँ न थीँ ?</span><br />
<span style="color: #000099;">इस मौज से, उस माँझी तक, तुम ने पुकारा ,</span><br />
<span style="color: #000099;">गीतोँ को सँवारा, कश्ती के सीने पे सवार,</span><br />
<span style="color: #000099;">नाखुदा की तरह</span><br />
<span style="color: #000099;">-- गुलोँ मेँ वह मुस्कुराना, झरनोँ मेँ बिखर जाना,</span><br />
<span style="color: #000099;">तुम्हारा,उस टूटे हुए, सामान के ढेर के नीचे,</span><br />
<span style="color: #000099;">खुले दारुण कुँएँ मेँ !</span><br />
<span style="color: #000099;">रँगहीन, अँधे, गोताखोर,, कमनसीब, निशानेबाज</span><br />
<span style="color: #000099;">भूले भटके, पथ - प्रदर्शक, तुम्हीँ मेँ था सब कुछ, फना !</span></div>
<span style="color: #000099;"></span></div>
<span style="color: #000099;"><br /></span>
<div style="text-align: left;">
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;">यात्रा की प्रस्थान बेला मेँ, उस कठिन सर्द क्षण मेँ,</span><br />
<span style="color: #000099;">जिसे रात अपनी पाबँदीयोँ मेँ बाँध रखती है</span><br />
<span style="color: #000099;">समँदर का खुला पट - किनारोँ को हर ओर से घेरे हुए</span><br />
<span style="color: #000099;">और रह जाती हैँ, परछाइयाँ मेरी हथिलियोँ मेँ,</span><br />
<span style="color: #000099;">कसमासाती हुईँ --सब से दूर --- सभी से दूर</span><br />
<span style="color: #000099;">---इस बिदाई के पल मेँ !</span><br />
<span style="color: #000099;">आह ! मेरे, परित्यक्यत्त जीवन !!!</span><br />
<span style="color: #000099;">------------------------------<wbr></wbr>------------------------------<wbr></wbr>--------------</span></div>
<div style="text-align: left;">
<div>
<div align="right">
<div style="text-align: left;">
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;"><span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><b>दो ~ गुजराती गीतों का हिंदी काव्यानुवाद : </b></span></span></span></div>
<div style="text-align: left;">
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;">(१) <span style="color: blue;"><span style="background-color: white;">कवि </span></span></span><span style="color: blue;"><span style="background-color: white;"><span dir="auto">કૃષ્ણ-રાધા / પ્રિયકાન્ત પ્રેમચંદ મણિયાર</span></span></span><span style="color: #000099;"><span style="color: blue;"><span style="background-color: white;"> </span></span><br />(जन्म : २८-१-१९२९मृत्यु : २५-६-१९७६ ) </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWrss3_zbe2l9AemMJUBrC3j-qIHZlVxznOReRpWM_5tTGWjC1FSKlJMCfXDyquKFHgNevYKZ9GW1VftDnL5QmMyBa2mG2g_u3e8KWbZP6xEdQJRKuV2squfV_xSpp7vbJRq3IQ_kSSDk/s1600/Priyakant_Maniyar.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="250" data-original-width="201" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWrss3_zbe2l9AemMJUBrC3j-qIHZlVxznOReRpWM_5tTGWjC1FSKlJMCfXDyquKFHgNevYKZ9GW1VftDnL5QmMyBa2mG2g_u3e8KWbZP6xEdQJRKuV2squfV_xSpp7vbJRq3IQ_kSSDk/s1600/Priyakant_Maniyar.jpg" /></a></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #000099;"><span style="color: #000099;"> कवि प्रियकांत मणियार का जन्म, अमरेली प्राँत के वीरमगाम स्थान मेँ हुआ ! </span>सुप्रसिध्ध आरती मेँ श्री कृष्ण व राधा के प्रति कवि की भक़्ति अपूर्व
लालित्य लिये नये नये उपमा एवं प्रतीकोँ से सुसज्ज पदावली द्वारा अनोखा माधुर्य प्रदान
कर रहीं हैं। प्रमुख काव्य सँग्रह - प्रतीक, अशब्द -रात्रि, प्रबल -गति,
व्योमलिपि इत्यादि </span></div>
<span style="color: #000099;"></span></div>
<span style="color: #9900ff;"><b>प्रियकाँत मणियार ~ परिचय : गुजरती भाषा में ~ </b></span></div>
<span style="color: #9900ff;"></span><br />
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #9900ff;"><b>પ્રિયકાંત મણિયાર (૨૪-૧-૧૯૨૭ થી ૨૫-૬-૧૯૭૬)
ની આ અતિપ્રસિદ્ધ આરતી છે. દરેક કવિસંમેલનના અંતે પ્રિયકાંત આ આરતી સ્વકંઠે
અવશ્ય ગાતાં. પ્રિયકાંત જ્યારે ગીત લખે છે ત્યારે ખીલે છે. વિરમગામમાં
જન્મ, અમરેલીના વતની અને અમદાવાદમાં વર્ષો સુધી મણિયારનો વ્યવસાય એમણે
કર્યો. સજીવ સૌન્દર્યચિત્રો દોરીને સજાવાયેલા ઘાટીલાં કાવ્યો નવીન પ્રતીકો
અને લલિત પદાવલીથી વધુ ધ્યાનાકર્ષક બને છે. <br />કૃષ્ણ અને રાધા માટેનો એમનો
મીરાં જેવો અદકેરો પ્રેમ અમનાં અસંખ્ય ગીતોમાં રજૂ થયો છે. ‘નભ’થી ઉઘાડ
પામીને આ કાવ્ય ‘લોચન’માં વિરમે એ દરમ્યાનમાં પ્રકૃતિથી માનવ-મન સુધી
પ્રેમભાવ અદભૂત રીતે વિસ્તરે છે. <br />કાવ્યસંગ્રહો : ‘પ્રતીક’, ‘અશબ્દ રાત્રિ’,
‘પ્રબલગતિ’, ‘વ્યોમલિપિ’ વિ.<br /><br /> कवि प्रियकांत मणियार की गुजराती कविता </b></span><br />
<span style="color: #9900ff;"></span></div>
</div>
</div>
<div>
<span style="color: #9900ff;">આ નભ ઝૂક્યું તે કા’નજી ને ચાંદની તે રાધા રે.<br />આ સરવર જલ તે કા’નજી ને પોયણી તે રાધા રે.<br />આ બાગ ખીલ્યો તે કા’નજી ને લ્હેરી જતી તે રાધા રે.<br />આ પરવત શિખર કા’નજી ને કેડી ચડે તે રાધા રે.<br />આ ચાલ્યાં ચરણ તે કા’નજી ને પગલી પડે તે રાધા રે.<br />આ કેશ ગૂંથ્યા તે કા’નજી ને સેંથી પૂરી તે રાધા રે.<br />આ દીપ જલે તે કા’નજી ને આરતી તે રાધા રે.<br />આ લોચન મારાં કા’નજી ને નજરું જુએ તે રાધા રે.</span></div>
<div>
<span style="color: #9900ff;"><span style="color: #000066;"><br />प्रियकांत मणियार की गुजराती कविता का हिंदी अनुवाद : </span></span><br />
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-content">
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-main">
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-main2">
<div>
<div>
<div>
<div style="text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;">"यह झुका हुआ नभ कान्हजी और चाँदनी हैँ राधा रे!</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"> यह सरवर जल हैँ कान्हजी और पद्मपुष्प हैँ राधा रे!</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"> यह खिला बाग है कान्हजी और लहरी बहे वो राधा रे!</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"> यह चले चरण वो कान्हजी और पगछाप दीखे वो राधा रे!</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"></span> </div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;">" ये गूँथे केश हैँ कान्हजी और भरी माँग हैँ राधा रे! "</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"> यह जलता दीप हैँ कान्हजी और आरती हैँ राधा रे ~ </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><b> ( २ ) <br />गुजरात का सुप्रसिद्ध लोक गीत " मेंहदी रँग लाग्यो रे " ~</b></span><b> </b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"><b> हिन्दी अनुवाद ~ </b></span><br />
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;">" ओ भाभी मोरी महावर रचाई ल्यो"<br /> मेहन्दी बोई थी मालव मेँ <br /> उसका रँग गया गुजरात रे,</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"> भाभी मेरी महावर रचाई लो !<br /> कुट पीस के भरी कटोरीयाँ,<br /> ओ भाभी रचालो ना तुम्हारे हाथ रे <br /> भाभी, मेहँदी लगा लो !"</span></div>
<span style="color: #cc0000;"> पूरा लोकगीत ~ <br /><i><span style="color: #009900;">तन है रूप की लोरी आंखों में मद </span></i><i><span style="color: #009900;">अपार <br />घूंघट में यौवन की ज्वाला, पायल की झंकार
<br />लंबा आँचल चुनरी का, गजरों की बहार <br />लटक मटक चाल चलती, देखो गुर्जरी नार !<br />मेहंदी बोयी मालवे में, इस का रंग निखरा गुजरात<br />लाडला देवर लाया मेहंदी का बिरवा रे <br /><i>आहा मेहंदी तेरा रंग लगा रे ! <br />कूट पीस कर भरी कटोरी, भाभी अब रंग लो हाथ <br />आहा मेहंदी तेरा रंग लगा रे!<br />लंबा कोट , मूंछें बांकी,सिर पे पगड़ी लाल <br />एक एक बोल, तौल कर बोले, छैलछबीला गुजराती<br />तन छोटा पर मन बडा खमीरवन्त है जाति <br />भले ही लागूँ मै भोला भाला, मैँ हूँ छैलछबीला, गुजराती !</i></span></i></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"><i><span style="color: #009900;"><i>भाभी : इन हाथोँ को रँग के वीराँ क्या करूँ ?<br />इन्हेँ देखनेवाला गया है रे परदेस रे </i></span></i></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"><i><span style="color: #009900;"><i>हाय ~ मेहंदी तेरा रंग लगा रे!</i></span></i></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"><i><span style="color: #009900;"><i><b>गुजराती शब्द ~ </b></i></span></i></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;"><i><span style="color: #009900;"></span></i></span><br />
<div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">તન છે રૂપનું હાલરડું ને આંખે મદનો ભાર </span></i></div>
<div align="center">
<div style="text-align: left;">
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;"></span></i><i><span style="color: #009900;">ઘૂંઘટમાં જોબનની જ્વાળા ઝાંઝરનો ઝમકાર </span></i><i><span style="color: #009900;"></span></i></div>
<i><span style="color: #009900;"></span></i></div>
<i><span style="color: #009900;"> </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">લાંબો છેડો છાયલનો, ને ગજરો ભારો ભાર</span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">લટકમટકની ચાલ ચાલતી જુઓ ગુર્જરી નાર</span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">મેંદી તે વાવી માળવે ને એનો રંગ ગયો ગુજરાત રે </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">મેંદી રંગ લાગ્યો રે </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #009900;"><i>નાનો દિયરડો લાડકો જે, </i></span><span style="color: #009900;"><i>કંઇ લાવ્યો મેંદીનો છોડ રે </i></span></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">… મેંદી … </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">વાટી ઘૂંટીને ભર્યો વાટકો ને ભાભી રંગો તમારા હાથ રે … </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">મેંદી <br />હે… લાંબો ડગલો, મૂછો વાંકડી, શિરે પાઘડી રાતી </span></i><i><span style="color: #009900;"></span></i><i><span style="color: #009900;"></span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">બોલ બોલતો તોળી તોળી છેલછબીલો ગુજરાતી </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">હે॥ .......</span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">તન છોટુ પણ મન મોટું, છે ખમીરવંતી જાતી </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #009900;"></span><i><span style="color: #009900;">ભલે લાગતો ભોળો, હું છેલછબીલો ગુજરાતી </span></i></div>
<div style="text-align: left;">
<i><span style="color: #009900;">હાથ રંગીને વીરા શું રે કરું? </span></i></div>
<i><span style="color: #009900;">રે મેંદી રંગ લાગ્યો રે. more information : </span></i></div>
<div>
<i><span style="color: #009900;"> <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.scribd.com/document/349954852/09-Chapter-4&source=gmail&ust=1588208513182000&usg=AFQjCNHNJPWw_mC5AVzjy_tqvwkzbuKkyQ" href="https://www.scribd.com/document/349954852/09-Chapter-4" target="_blank">https://www.scribd.com/<wbr></wbr>document/349954852/09-Chapter-<wbr></wbr>4</a></span></i></div>
<div>
<i><span style="color: #009900;"> <b><span style="color: #0c343d;"> **** </span></b></span></i><i><span style="color: #009900;"><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><span style="color: #274e13;"><b>श्री रवीन्द्रनाथ टैगौर***********************<br /> </b></span></span></span></span></i></span></i><i><span style="color: #009900;">श्<span style="color: #274e13;">री रवीन्द्रनाथ टैगौर (१८६१ -१९४१ ) </span></span></i><br />
<i><span style="color: #009900;"><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><span style="color: #274e13;"></span></span></span></span></i> </span></i></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-main">
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-main2">
<div>
<div>
<div>
<div style="text-align: left;">
<div>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUDt_RpXIuzwsQcr-wf4niF9SH9PQctGMGlTyUzsQSOsIGD0AllfiZVu2j2vYvbFma-kiOFl1jiDQLbwsO7ClV-3aWLqtulSO8-yTy_3yVRhyphenhyphenoKmXFdxQ4RDtDVGMwC22sRg4CjAu9m4I/s1600/Ravindranath.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="266" data-original-width="190" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUDt_RpXIuzwsQcr-wf4niF9SH9PQctGMGlTyUzsQSOsIGD0AllfiZVu2j2vYvbFma-kiOFl1jiDQLbwsO7ClV-3aWLqtulSO8-yTy_3yVRhyphenhyphenoKmXFdxQ4RDtDVGMwC22sRg4CjAu9m4I/s1600/Ravindranath.jpg" /></a></div>
<div>
</div>
<div>
<i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><span style="color: #274e13;"><b>श्री रवीन्द्रनाथ टैगौर </b></span><b>की मूल बांग्ला कविता </b></span></span></span></i><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><b><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><b>जन्मकथा :</b></span></span></span></i> का अनुवाद ~</b></span></span></span></i></div>
<div>
<i><span style="color: #009900;">श्<span style="color: #274e13;">री रवीन्द्रनाथ टैगौर (१८६१ -१९४१ ) काव्य पुस्तक "गीतांजलि "बांग्ला
कवि गुरूदेव #रवीन्द्रनाथ #टैगोर की सर्वाधिक प्रशंसित और पठित पुस्तक है।
सं. १९१० में, विश्व प्रसिद्ध नोबेल पुरस्कार संस्था द्वारा विश्व के
सर्वोत्तम साहित्य सृजन के लिए श्री रवीन्द्रनाथ टैगौर को पुरस्कृत किया
गया । तद्पश्चात अपने समग्र जीवन काल में वे भारतीय साहित्याकाश पर
धूमकेतु सदृश्य छाए रहे। साहित्य की विभिन्न विधाओं, संगीत और चित्र कला
में सतत् सृजनरत रहते हुए उन्होंने अन्तिम साँस तक सरस्वती की साधना की तथा
भारतवासियों ने उन्हें ' गुरू देव' के सम्बोधन से सम्मानित किया तो
भारतवासियों के अगाध स्नेह स्वरूप वे सदा के लिए प्रतिष्ठित हो गए । <br />
प्रकृति, प्रेम, ईश्वर के प्रति निष्ठा, एवं मानवतावादी मूल्यों के प्रति
समर्पण भाव से सम्पन्न काव्य पुस्तक "गीतांजलि" के सभी गीत, पिछली एक सदी
से बांग्लाभाषी जनों की आत्मा में रचे ~ बसे हुए हैं। रवींद्र संगीत इसी
से उत्पन्न होकर आज एक सशक्त संगीत विधा कहलाता है। विभिन्न भाषाओं में
हुए गीतांजलि के गीतों के</span> <span style="color: #274e13;">काव्य अनुवादों के माध्यम से, समस्त विश्व के
सह्रदय पाठक अब गुरुदेव श्री रवीन्द्रनाथ टैगौर जी की के भाव सभार गीतों व
कविताओं का रसास्वादन कर संपन्न हो चुके हैं।प्रस्तुत अनुवाद हिंदी में
भिन्न है कि इसमें मूल बांग्ला रचनाओं के गीतात्मकता को बरकरार रखा गया है,
जो इन गीतों का अभिन्न हिस्सा है, इस गेयता के कारण आप इन गीतों को
भलीभाँति याद रख सकते हैं। </span></span></i></div>
<div>
<br />
<i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><span style="color: #274e13;"><b>श्री रवीन्द्रनाथ टैगौर </b></span><b>की मूल बांग्ला कविता </b></span></span></span></i><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><b><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"></span></span></span></i></b></span></span></span></i></span></span></i><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><b><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><span style="font-family: "georgia" , serif;"><b><i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;">बँगाल के कवि
रत्न, साहित्य के लिये, नोबल इनाम से सुशोभित, ख्याति प्राप्त, श्री
रवीन्द्रनाथ ठाकुर ने लिखी</span></span></i> कविता ~ जन्मकथा :</b></span></span></span></i> का काव्यानुवाद ~</b></span></span></span></i><br /><b><span style="color: #000099;"><span style="font-size: 130%;"> जन्मकथा : </span></span></b><br />
" बच्चे ने पूछा माँ से , मैं कहाँ से आया माँ ? "<br />
माँ ने कहा, " तुम मेरे जीवन के हर पल के संगी साथी हो !"<br />
जब मैं स्वयं शिशु थी, खेलती थी गुडिया के संग, तब भी,<br />
और जब शिवजी की पूजा किया करती थी तब भी,<br />
आँसू और मुस्कान के बीच बालक को,<br />
कसकर, छाती से लिपटाए हुए, माँ ने कहा,</span></span></i></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhSWYcDOv1KNWKSRa7v5widGeL8T7VFY59AzCjRor9Enh2p8G3ex2G-_nYiCA8XG8TO15M6JJxJHJJQFqvPq7_kqFj-LCCTWuMKatlv7Lg9G6BOzI53kdqRO_3gdCmWPBnxy1E3jXXsv7U/s1600/mother+n+child.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="225" data-original-width="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhSWYcDOv1KNWKSRa7v5widGeL8T7VFY59AzCjRor9Enh2p8G3ex2G-_nYiCA8XG8TO15M6JJxJHJJQFqvPq7_kqFj-LCCTWuMKatlv7Lg9G6BOzI53kdqRO_3gdCmWPBnxy1E3jXXsv7U/s1600/mother+n+child.jpg" /></a></div>
<div>
<i><span style="color: #009900;"><span style="color: #274e13;"><br />
" जब मैंने देवता पूजे, उस वेदिका पर तुम्हीं आसीन थे !<br />
मेरे प्रेम, इच्छा और आशाओं में भी तुम्हीं तो थे ! <br />
और नानी माँ और अम्मा की भावनाओं में भी, तुम्हीं थे !<br />
ना जाने कितने समय से तुम छिपे रहे ! <br />
हमारी कुलदेवी की पवित्र मूर्ति में ,<br />
हमारे पुरखों की पुरानी हवेली मेँ तुम छिपे रहे !<br />
जब मेरा यौवन पूर्ण पुष्प सा खिल उठा था, <br />
तुम उसकी मदहोश करनेवाली मधु गँध थे !<br />
मेरे हर अंग प्रत्यंग में तुम बसे हुए थे <br /> तुम्हीं में हरेक देवता बिराजे हुए थे <br />
तुम, सर्वथा नवीन व प्राचीन हो !<br />
उगते रवि की उम्र है तुम्हारी भी,<br />
आनंद के महासिंधु की लहर पे सवार,<br />
ब्रह्माण्ड के चिरंतन स्वप्न से ,<br />
तुम अवतरित होकर आए थे। <br />
अनिमेष द्रष्टि से देखकर भी <br />
एक अद्भुत रहस्य रहे तुम !<br />
जो मेरे होकर भी समस्त के हो,<br />
एक आलिंगन में बध्ध, सम्बन्ध,<br />
मेरे अपने शिशु , आए इस जग में,<br />
इसी कारण मैं, व्यग्र हो, रो पड़ती हूँ,<br />
जब, तुम मुझ से, दूर हो जाते हो...<br />
कि कहीँ, जो समष्टि का है<br />
उसे खो ना दूँ कहीँ !<br />
कैसे सहेज बाँध रखूँ उसे ?<br />
किस तिलिस्मी धागे से ?<br />
अनुवाद :- लावण्या <br />
<b>Poem : Birth Story : Original in Bengali </b>–<br />
'Janmkatha ' by Rabindranath Tagore ~ <br />
Transcreation by : <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://www.bolokids.com/yourpage/kumudbiswas.htm&source=gmail&ust=1588208513182000&usg=AFQjCNEEJ0wfUOlRMdtC235Id7kFWCjvTw" href="http://www.bolokids.com/yourpage/kumudbiswas.htm" target="_blank"><b><span style="color: #3333ff;">Kumud Biswas</span></b></a><b><span style="color: #3333ff;"> : </span></b><br />
kid asks his mum,‘From where did I come,<br />
Me where did you find?’<br />
Holding him tight in an embrace <br />
In tears and laughter<br />
The mum replies,‘You were in my mind<br />
As my deepest wish।<br />
You were with me When I was a childA <br />
nd played with my dolls।<br />
When worshiping Shiva in the morning<br />
I made and unmade you every moment।<br />
You were with my deity on the altar<br />
And with him I worshiped you too।<br />
You were in my hopes and desires, <br />
You were in my love, <br />
And in the hearts of my mum and grand mum।<br />
I don’t know how long You kept yourself hiding<br />
In our age old home <br />
In the lap of the goddess of our family<br />
When I bloomed like a flower in my youth<br />
You were in me like its sweet smell<br />
With your softness and sweetness<br />
You were in my every limb।<br />
You are the darling of all gods<br />
You are eternal yet new<br />
You are of the same age as the morning Sun<br />
From a universal dream<br />
To me you came floating On the floods of joy<br />
That eternally flows in this world।<br />
Staring at you in wonder <br />
I fail to unfold your mystery <br />
How could one come only to me Who belongs to all?<br />
Embracing your body with my body You have come<br />
to this world as my kid<br />
So I clasp you tightly in my breast<br />
And cry when you are away for a moment<br />
I always remain in fear I may loose<br />
One who is the darling of the world।<br />
I don’t know how shall I keep you<br />
Binding in what magic bond।’ </span></span></i></div>
</div>
<div align="right">
</div>
</div>
</div>
</div>
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-comments">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="m_-1608733001320781948_m_-1909320532124519467_m_7649449268660252396_m_-746417462856584426_comments"></a>
</div>
</div>
</div>
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-sidebar">
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-sidebar2">
<div id="m_-1608733001320781948m_-1909320532124519467m_7649449268660252396m_-746417462856584426gmail-profile-container">
<dl>
<dt><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.blogger.com/profile/15843792169513153049&source=gmail&ust=1588208513182000&usg=AFQjCNHUQaErSRkSjYWHODCVkh0g2ltsLg" href="https://www.blogger.com/profile/15843792169513153049" target="_blank"><img alt="My Photo" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEinYpQ-VSMpH2IZQVgRYbVguy4dDuHqtWo62UZSZypYeweSEy62WsPYxXQT4npr9wPzaRMpOgO413dK-WVE-_cfR5pHmj2kjt1_jet4hPTRvwtVFKrM59ZPn-BjFlmcN4Rf5xd2dKNilYdZ/s80/2bc8.jpg" width="80" /></a><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.blogger.com/profile/15843792169513153049&source=gmail&ust=1588208513182000&usg=AFQjCNHUQaErSRkSjYWHODCVkh0g2ltsLg" href="https://www.blogger.com/profile/15843792169513153049" rel="author" target="_blank"> <br />ब्लॉग : लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्` </a></dt>
</dl>
<b><span style="color: #cc0000;">- लावण्या दीपक शाह </span></b></div>
</div>
</div>
</div>
<div style="text-align: left;">
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-80412843200163772872020-04-07T10:17:00.002-04:002020-04-07T10:17:54.296-04:00गीतों और गज़लों से सजी हिन्दी चित्रपट की दुनिया का सुरीला सफ़र<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"></span><br />
<div>
<div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: #cc0000; font-size: medium;">आ</span>ज हम हिंदी सिनेमा जगत में गीत और ग़ज़लों के लिखनेवाले , कुछ जाने पहचाने और कुछ सदाबहार कलाकारों को याद करते हुए चलें , संगीत और सृजन की, एक अनोखी, सुरीली , संगीतमय यात्रा पर !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: Courier New;"></span></b> </span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">आपने भी कई बार , इन कलाकारों के रचे, गीतों को गुनगुनाया होगा - ये मेरा विशवास है - जैसा की अकसर होता है, जब भी हमारी जिंदगी में , ऐसे पल आते हैं जिनसे गुजरते हुए,</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">अनायास ही हमारे जहन में, </span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;">कोइ भूला - बिसरा गीत,</span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;">उभर आता है और हम, हमारी संवेदना को उसी गीत में ढालकर ,</span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> गीत, गुनगुनाने लगते हैं !....ये कितने आश्चर्य की बात है कि, अकसर हमारे मन में चल रही हलचल को, कोइ ना कोइ गीत,</span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> या कोइ ग़ज़ल, हूबहू, उसी के अनुरूप, किसी ख़ास अंदाज़ में मिल ही जाती है और अकसर ये गीत साहित्य या हिंदी फिल्मों से सम्बंधित होता है !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"></span></b> </span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">आज हम, कई सारे मशहूर कलाकारों को याद करेंगें जिनके गीत और ग़ज़ल हमारे जीवन में ऐसे रच बस गए हैं मानो वे हमारे परिवार और हमारे जीवन का अभिन्न अंग ही हों ! हाँ, कई ऐसे कालाकार और उनके नाम आज हम चाहकर भी न ले पायेंगें क्यूंकि ये असंभव सी बात है सभी का नाम लेना और उनके गीत याद करना ! </span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;">अगर सभी का नाम लूं, तब तो मेरा आलेख बहुत लंबा हो जाएगा और आपका समय भी तो कीमती है ! </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: Courier New;"></span></b> </span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">आज बस यही समझें , संगीत की बगिया से फूल नहीं, महज कुछ पंखुरियां ही चुन कर, आपके सामने पेश कर रही हूँ --</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">मुझे याद है बचपन में देखी फिल्म <span style="color: #3333ff;">"जागृति "</span> जिसके तकरीबन सारे गीत, हर भारतीय ने बचपन से लेकर, अपनी जीवन यात्रा के हर मुकाम पार करते हुए ,गुनगुनाये होंगें !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"></span></b> </span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" आओ बच्चों तुम्हें दिखाएं झाँकी हिंदुस्तान की<br />इस मिट्टी से तिलक करो ये धरती है बलिदान की<br />वंदे मातरम ..."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" दे दी हमें आज़ादी बिना खडग बिना ढाल<br />साबरमती के सन्त तू ने कर दिया कमाल<br />आँधी में भी जलती रही गाँधी तेरी मशाल<br />साबरमती के सन्त तूने कर दिया कमाल<br />दे दी ..."...और</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" हम लाए हैं तूफ़ान से कश्ती निकाल के<br />इस देश को रखना मेरे बच्चों सम्भाल के<br />तुम ही भविष्य हो मेरे भारत विशाल के<br />इस देश को रखना मेरे बच्चों सम्भाल के "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: Courier New;"></span></b> </span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">इन अमर गीतों के साथ याद कर लें और नमन करें <span style="color: #cc0000;">कवि प्रदीप जी</span> की लेखनी को !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: Courier New;">ऐसे ही, </span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;">देश - प्रेम या भारत प्रेम का जज्बा कुछ और गहराता है जब जब हम गाते हैं ,</span></b></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b style="font-family: arial;"><span style="font-family: courier new,monospace;">" सरफ़रोशी की तमन्ना अब हमारे दिल में है<br /> देखना है ज़ोर कितना बाज़ु-ए-क़ातिल में है</span></b></span><br />
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> वक़्त आने पर बता देंगे तुझे ओ आसमाँ <br /> हम अभी से क्या बतायें क्या हमारे दिल में है " </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: #cc0000;">श्री राम प्रसाद "बिस्मिल "</span> के त्याग और बलिदान के रंग में रंगे ये अक्षर </span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;">समय के दरिया से भी ना धुन्धलायेंगें ! </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">मुगलिया सल्तन के शाही तख्तो ताज के उजड़ने कि कहानी अगर कोइ चाँद लफ्जों में बयान करे तब यही कहेगा </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" उम्र-ए-दराज़ माँग के लाये थे चार दिन<br /> लाये थे चार दिन <br /> दो आरज़ू में कट गये दो इंतज़ार में <br /> दो आरज़ू में कट गये</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> कितना है बदनसीब ज़फ़र दफ़्न के लिये <br /> दफ़्न के लिये <br /> दो ग़ज़ ज़मीन भी न मिली कू-ए-यार में - <br /> लगता नहीं है जी ..." </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और ये बेनूरानी के सबब से ख्यालात थे हिन्दोस्तान के अंतिम मुगलिया बादशाह , </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: #cc0000;">बहादुर शाह जफर</span> के -- </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">गीत और गज़लों की यही तो खूबी है जो महज चाँद लफ्जों से वे हमारे जहन में उभार देते हैं</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">एक सदी का पूरा इतिहास ! </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> दरिया की रवानी सी बहती गीत की तर्ज पे हम डूबते उतरते हुए सिन्धु से गंगा </span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और वोल्गा से नाईल पार करते हुए, एमेजोन और मिसिसिपी या तैग्रीस और होआन्ग्हो भी घूम आते हैं और <span style="color: #cc0000;"><br />श्री भारत व्यास</span> और हिंदी संगीत निर्देशकों के पितामह <span style="color: #cc0000;"><br />श्री अनिल बिस्वास</span> द्वारा रचा ये गीत भी नदी किनारे पर सुन लें</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">"घबराए जब मन अनमोल,<br />और ह्रदय हो डाँवाडोल,<br />तब मानव, तू मुख से बोल,<br />बुद्धम सरणम गच्छामी.....</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">बुद्धम सरणम गच्छामी,<br />धम्मम सरणम गच्छामी,<br />संघम सरणम गच्छामी." फिल्म थी ' अंगुलीमाल "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">संत ज्ञानेश्वर फिल्म में ये गीत था~ </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">"ज्योत से ज्योत जगाते चलो, प्रेम की गंगा बहाते चलो<br />राह में आए जो दीन दुखी, सबको गले से लगाते चलो "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" हरी भरी वसुंधरा पर नीला नीला ये गगन<br /> के जिसपे बादलों की पालकी उड़ा रहा पवन<br /> दिशाएं देखो रंग भरी<br /> दिशाएं देखो रंग भरी चमक रहीं उमंग भरी<br /> ये किसने फूल फूल से किया श्रृंगार है<br /> ये कौन चित्रकार है ये कौन चित्रकार" </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> फिल्म : " बूँद जो बन गयी मोती " से<br /> प्रकृति के सौन्दर्य की पूजा का गीत है और <span style="color: #cc0000;">भारत व्यास जी</span> की लेखनी राजस्थान की रंगोली परोसते हैं ऐसे उत्कृष्ट प्रणय गीत से</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> फिल्म थी "दुर्गादास " और गीत के शब्द हैं,</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" थाणे काजळियो बणालयूं म्हारे नैणा में रमाल्यूं -२<br /> राज पळकां में बन्द कर राखूँली<br /> हो हो हो, राज पळकां में बन्द कर राखूँली " </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> और फिल्म नवरंग का ये सदाबहार गीत</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">"आधा है चंद्रमा रात आधी<br />रह न जाए तेरी मेरी बात आधी, मुलाक़ात आधी<br />आधा है चंद्रमा..."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और तब नयी <span style="color: red;"> " परिणीता "(</span> यही शीर्षक भी था ) </span></b><b><span style="font-family: courier new,monospace;">का मनभावन रूप इन शब्दों में ढलता है ~ </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" गोरे-गोरे हाथों में मेहंदी रचा के<br />नयनों में कजरा डाल के<br />चली दुल्हनिया पिया से मिलने<br />छोटा सा घूँघट निकाल के -२<br />गोरे-गोरे हाथों ..में."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: red;">फैज़ अहमद फैज़</span> के लफ्जों पे गौर करें --</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" ज्योत से ज्योत जगाते चलो, प्रेम की गंगा बहाते चलो <br /> राह में आए जो दीन दुखी, सबको गले से लगाते चलो "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और <span style="color: red;">नूरजहाँ </span>की आवाज़ में "कैदी " फिल्म की ये ग़ज़ल</span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> क्या खूब है, अल्फाज़ फिर फैज़ साहब के हैं</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" लौट जाती है इधर को भी नज़र क्या कीजे<br />अब भी दिलकश है तेरा हुस्न, मग़र क्या कीजे - २<br />और भी दुख हैं ज़माने में मोहब्बत के सिवा<br />राहतें और भी हैं वस्ल की राहत के सिवा</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">मुझ से पहली सी मोहब्बत, मेरे महबूब, न माँग "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" ख़ूँरेज़ करिश्मा नाज़ सितम <br /> ग़मज़ों की झुकावट वैसी ही<br /> पलकों की झपक पुतली की फिरत<br /> सूरमे की घुलावट वैसी ही"~ </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> "हुस्ने ए जाना " प्राइवेट आल्बम से जिस गाया छाया गांगुली ने और तैयार किया मुज़फ्फर अली ने~ शायरी<span style="color: #cc0000;"> नजीर अकबराबादी</span> साहब के कमाल का ये नमूना क्या खूब है !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: Courier New;">अब आगे चलें, सुनते हुए,</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" मुझपे इल्ज़ाम-ए-बेवफ़ाई है<br /> ऐ मुहब्बत तेरी दुहाई है<br /> मुझ पे इल्ज़ाम-ए-बेवफ़ाई है ."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">इस ग़ज़ल के बोल लिखे थे, <span style="color: #cc0000;">जां निसार अख्तर साहब</span> ने फिल्म 'यास्मीन" में और संगीत से सजाया था सी. रामचन्द्रने और आवाज़ है स्वर साम्राज्ञी लता जी की !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">जनाब जां निसार अख्तर के साहबजादे <span style="color: #cc0000;">जावेद अख्तर साहब</span>, अपने अजीम तरीम वालीद से भी ज्यादह मशहूर हुए और कई खूबसूरत नगमे उन्होंने हिंदी सिनेमा में अपने हुनर से पेश कीं थीं वे आज भी </span></b></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">अपने लेखन में, </span></b></span>मसरूफ हैं~ </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" ऐ जाते हुए लम्हों ज़रा ठहरो ज़रा ठहरो<br /> मैं भी तो चलता हूँ ज़रा उनसे मिलता हूँ<br /> जो एक बात दिल में है उनसे कहूं<br /> तो चलूं तो चलूं हूं हूं हूं हूं<br /> ऐ जाते हुए लम्हों ..."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">गायक रूप कुमार राठोड के स्वर, फिल्म - बॉर्डर, संगीत अनु मल्लिक का और फिल्म " सिलसिला" का ये लोकप्रिय गीत</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" देखा एक ख़्वाब तो ये सिलसिले हुए <br /> दूर तक निगाहों में हैं गुल खिले हुए<br /> ये ग़िला है आप की निगाहों का <br /> फूल भी हों दर्मियां तो फ़ासले हुए "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">जगजीत सिंह जी की आवाज़ में "साथ साथ फिल्म का ये गीत,</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> संगीत कुलदीप सिंह का, एक अलग सा माहौल उभारता है</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" तुम को देखा तो ये ख़याल आया </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> ज़िंदगी धूप तुम घना साया<br /> तुम को..."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: #cc0000;">राजा मेहेंदी अली खान साहब</span> के इन दोनों गीतों को जब लता जी का स्वर मिला तो मानो सोने में सुगंध घुल मिल गई </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">संगीत मदन मोहन का था और फिल्म " वह कौन थी ? " </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" नैना बरसें, रिमझिम रिमझिम<br />नैना बरसें, रिमझिम रिमझिम<br />पिया तोरे आवन की आस<br />नैना बरसें, रिमझिम रिमझिम<br />नैना बरसें, बरसें, बरसें "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और अनपढ़ का ये गीत ,</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" आप की नज़रों ने समझा, प्यार के काबिल मुझे<br />दिल की ऐ धड़कन ठहर जा, मिल गई मंज़िल मुझे<br />आप की नज़रों ने समझा .."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-family: courier new,monospace;"><b>फिल्मों में उर्दू ग़ज़लों की बात चले और <span style="color: #cc0000;">शकील बदायूनी</span> और <span style="color: #cc0000;">साहीर लुधियानवी साहब</span> का नाम ना आये ये भी कहीं हो सकता है ? <span style="color: red;">साहीर</span> ने कितनी बढिया बात कही ,</b></span></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" तू हिन्दु बनेगा ना मुसलमान बनेगा<br /> इन्सान की औलाद है इन्सान बनगा " </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">संगीत एन. दता का फिल्म "धर्मपुत्र " गायक मुहम्मद रफी -</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> गीता दत्त का गाया पुरानी देवदास का गीत जिसे संगीत में ढाला सचिन दा ने इस भजन में,</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" आन मिलो आन मिलो श्याम सांवरे ... आन मिलो " भी <span style="color: #cc0000;">साहीर </span>का लिखा था और " वक्त " का ये रवि के संगीत से सजा सदाबहार नगमा</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" ऐ मेरी ज़ोहरा-ज़बीं<br /> तुझे मालूम नहीं<br />तू अभी तक है हंसीं<br /> और मैं जवाँ<br />तुझ पे क़ुरबान मेरी जान मेरी जान<br /> ऐ मेरी ..."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> " साधना " फिल्म का लता जी के स्वर में, ये नारी शोषण के लिए लिखा गीत</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" औरत ने जनम दिया मर्दों को, मर्दों ने उसे बाज़ार दिया<br /> जब जी चाहा कुचला मसला, जब जी चाहा दुत्कार दिया "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> और</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">' रेलवे प्लेटफोर्म' का गीत : मनमोहन कृष्ण और रफी के स्वर में मदन मोहन का संगीत</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" बस्ती-बस्ती पर्वत-पर्वत गाता जाए बंजारा<br /> ले कर दिल का इकतारा <br /> बस्ती-बस्ती पर्वत-पर्वत ..." <span style="color: #cc0000;"> ये सारे गीत और गज़लें ,</span></span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: #cc0000;">साहीर साहब</span> की अनोखी प्रतिभा के बस, नन्हे से नमूने हैं -</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: red;">शकील बदायूनी</span> की ये पाक इल्तजा फिल्म "मुगल ए आज़म " में लता जी की आवाज़ में सदीयों गूंजती रहेगी</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" ऐ मेरे मुश्किल-कुशा, फ़रियाद है, फ़रियाद है<br /> आपके होते हुए दुनिया मेरी बरबाद है</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> बेकस पे करम कीजिये, सर्कार-ए-मदीना<br /> बेकस पे करम कीजिये<br /> गर्दिश में है तक़दीर भँवर में है सफ़ीना -२<br /> बेकस पे करम कीजिये, सर्कार-ए-मदीना<br /> बेकस पे करम कीजिये " </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और उमा देवी ( टुनटुन ) का स्वर और नौशाद का संगीत "दर्द" फिल्म में सुरैया जी की अदाकारी से सजा</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" अफ़सान लिख रही हूँ (२) दिल-ए-बेक़रार का <br /> आँखोँ में रंग भर के तेरे इंतज़ार का<br /> अफ़साना लिख रही हूँ "</span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">बैजू
बावरा " फिल्म के संगीतकार, नौशाद , शायर शकील ,और गायक रफी ने ये सिध्ध
कर दिया की कला और संगीत किसी भी मुल्क , कॉम या जाति बिरादरी में बंधे
नहीं रहते </span></b></span></span></b></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">वे आजाद हैं - हवा और बादल की तरह और पूरी इंसानियत पे एक सा नेह लुटाते हैं !</span></b></span></span></b></span> </span></b></span><br />
</div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" मन तड़पत हरि दरसन को आज<br /> मोरे तुम बिन बिगड़े सकल काज<br />आ, विनती करत, हूँ, रखियो लाज, मन तड़पत..." </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<br /></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">सुरीली गायिका आशा भोसले का स्वर और जयदेव का संगीत, </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> हिंदी कविता की साक्षात सरस्वती <span style="color: #cc0000;">महादेवी जी</span> के गीतों को</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> नॉन फिल्म गीत देकर , अमर करने का काम कर गयी है -</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" मधुर मधुर मेरे दीपक जल !<br /> युग युग प्रतिदिन प्रतिक्षण प्रतिपल,<br /> प्रियतम का पथ आलोकित कर !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> सौरभ फैला विपुल धूप बन,<br /> मृदुल मोम सा घुल रे मृदु तन;<br /> दे प्रकाश का सिन्धु अपरिमित,<br /> तेरे जीवन का अणु अणु गल !<br /> पुलक पुलक मेरे दीपक जल ! "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><span style="color: red;">डाक्टर राही मासूम रजा </span> ने कहा जगजीत ने गाया नॉन फिल्म गीत : " हम तो हैं परदेस में, देस में निकला होगा चांद - २<br />अपनी रातकी छत पर कितना, तनहा होगा चांद हो ओ ओ<br />हम तो हैं परदेस में, देस में निकला होगा चांद ..."</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">और <span style="color: #cc0000;">निदा फाजली</span> का लिखा जगजीत का गाया ये भी नॉन फिल्म गीत</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" ओ मैं रोया परदेस में, भीगा माँ का प्यार<br />दुख ने दुख से बात की, बिन चिठ्ठी बिन तार<br />छोटा करके देखिये, जीवन का विस्तार<br />आँखों भर आकाश है, बाहों भर संसार "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">तलत का गाया<span style="color: #cc0000;"> गालिब</span> का कलाम, भी नॉन फिल्म गीत </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">" देखना क़िस्मत कि आप अपने पे रश्क आ जाये है<br /> मैं उसे देखूँ भला कब मुझसे देखा जाये है "</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> ये भी एक स्वस्थ परिपाटी की और इशारा करते हैं और हमें ये बतलाते हैं कि, जरुरी नहीं है के हरेक गीत सिनेमा में हो !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> परंतु फिल्म से जुड़े कलाकोरों ने, ऐसे कई सुन्दर गीत और कलामों को संजोया है, जो हम श्रोताओं के लिए नायाब तोहफा ही तो है !</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">इन्टरनेट पर हिंदी फिल्म में गीत और ग़ज़ल , लिखनेवालों पर , पिछले कुछ समय में , स - विस्तार और काफी महत्वपूर्ण सामग्री दर्ज की गयी है। </span></b></span></div>
</div>
<div style="font-family: arial;">
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">मेरे पापा जी, <span style="color: #cc0000;"> स्व. पण्डित नरेंद्र शर्मा </span><span style="color: #333333;">का</span> नाम <span style="color: #cc0000; font-size: medium;">"न "</span> अक्षर से खोजते समय, मुझे, इतने सारे नाम और भी मिले ! </span></b></span></div>
</div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">आप भी गर चाहें और अपने प्रिय गीतकार या संगीतकार या गायक पर खोज करना चाहें तब ये देखिये</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> लिंक : </span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><a href="http://smriti.com/hindi-songs/name-pt-narendra-sharma#lyrics" rel="nofollow" target="_blank"><span style="color: #cc0000; font-family: courier new,monospace;"><b>http://smriti.com/hindi-songs/<wbr></wbr>name-pt-narendra-sharma#lyrics</b></span></a></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="color: #3333ff; font-family: courier new,monospace;"><b>Pt. Narendra Sharma</b></span></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">Back to: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">main index</span></b></a></span><br />
<h2>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-family: courier new,monospace;">Songs of Pt. Narendra Sharma as a lyricist</span></span></h2>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">baa.Ndh priiti phuul Dor: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/baandh-priiti-phuul-dor" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/baandh-priiti-phuul-dor-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/baandh-priiti-phuul-dor-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">chhabi terii madhur ... man me.n mere a.ngaare hai.n: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/chhabi-terii-madhur-...-man-men-mere-angaare-hain" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/chhabi-terii-madhur-...-man-men-mere-angaare-hain-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/chhabi-terii-madhur-...-man-men-mere-angaare-hain-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">gun gun gun gun bole re bha.nwar: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/gun-gun-gun-gun-bole-re-bhanwar" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/gun-gun-gun-gun-bole-re-bhanwar-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/gun-gun-gun-gun-bole-re-bhanwar-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">hai kahii.n par shaadamaanii aur kahii.n naashaadiyaa.N: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/hai-kahiin-par-shaadamaanii-aur-kahiin-naashaadiyaan" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/hai-kahiin-par-shaadamaanii-aur-kahiin-naashaadiyaan-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/hai-kahiin-par-shaadamaanii-aur-kahiin-naashaadiyaan-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">ham chaahe.n yaa na chaahe.n: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/ham-chaahen-yaa-na-chaahen" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/ham-chaahen-yaa-na-chaahen-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/ham-chaahen-yaa-na-chaahen-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">jaa re cha.ndr, jaa re cha.ndr, aur kahii.n jaa re: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jaa-re-chandr-jaa-re-chandr-aur-kahiin-jaa-re" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jaa-re-chandr-jaa-re-chandr-aur-kahiin-jaa-re-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jaa-re-chandr-jaa-re-chandr-aur-kahiin-jaa-re-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">jo samar me.n ho gae amar - - Lata: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jo-samar-men-ho-gae-amar-----lata" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jo-samar-men-ho-gae-amar-----lata-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jo-samar-men-ho-gae-amar-----lata-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">jyoti kalash chhalake jyoti kalash chhalake: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jyoti-kalash-chhalake-jyoti-kalash-chhalake" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jyoti-kalash-chhalake-jyoti-kalash-chhalake-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/jyoti-kalash-chhalake-jyoti-kalash-chhalake-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">koii banaa aaj apanaa: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/koii-banaa-aaj-apanaa" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/koii-banaa-aaj-apanaa-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/koii-banaa-aaj-apanaa-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">mai.n yauvan ban kii kalii: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/main-yauvan-ban-kii-kalii" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/main-yauvan-ban-kii-kalii-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/main-yauvan-ban-kii-kalii-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">man me.n mere a.ngaare hai.n (chhabi terii madhur): </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/chhabi-terii-madhur-...-man-men-mere-angaare-hain" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/chhabi-terii-madhur-...-man-men-mere-angaare-hain-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/chhabi-terii-madhur-...-man-men-mere-angaare-hain-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">man mor huaa matavaalaa: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/man-mor-huaa-matavaalaa" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/man-mor-huaa-matavaalaa-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/man-mor-huaa-matavaalaa-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">man </span></b><a href="http://sau.np/" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">sau.np</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> diyaa an_jaane me.n: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/man-saunp-diyaa-anjaane-men" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/man-saunp-diyaa-anjaane-men-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/man-saunp-diyaa-anjaane-men-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">nain diivaane ik nahii.n maane: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/nain-diivaane-ik-nahiin-maane" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/nain-diivaane-ik-nahiin-maane-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/nain-diivaane-ik-nahiin-maane-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">raat a.ndhiyaarii hai, maat dukhiyaarii hai: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/raat-andhiyaarii-hai-maat-dukhiyaarii-hai" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/raat-andhiyaarii-hai-maat-dukhiyaarii-hai-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/raat-andhiyaarii-hai-maat-dukhiyaarii-hai-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">saa.Njh kii belaa pa.nchii akelaa: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/saanjh-kii-belaa-panchii-akelaa" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/saanjh-kii-belaa-panchii-akelaa-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/saanjh-kii-belaa-panchii-akelaa-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">vo chaa.Nd nahii.n hai dil hai kisii diivaane kaa: </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/vo-chaand-nahiin-hai-dil-hai-kisii-diivaane-kaa" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">text</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/vo-chaand-nahiin-hai-dil-hai-kisii-diivaane-kaa-utf8" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">हिंदी</span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;">, </span></b><a href="http://smriti.com/hindi-songs/vo-chaand-nahiin-hai-dil-hai-kisii-diivaane-kaa-gif" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"><img src="http://smriti.com/hindi-songs/icons/ulhindi.gif" /></span></b></a><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> </span></b></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"></span></b> </span></div>
</div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">ये भी दुसरे कई सारे गीतकार व गज़लकारों पर लिंक हैं --</span></b></span></div>
<div style="font-family: arial;">
</div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><a href="http://www.geetmanjusha.com/" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="color: #cc0000;">http://www.geetmanjusha.com/</span></b></a></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> </span></b></span></div>
</div>
</div>
<div style="font-family: arial;">
<div>
<div>
</div>
<div>
<table border="0" style="width: 100%px;"><tbody>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/16.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Amit Khanna"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>अमित खन्ना</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/3.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Anand Bakshi"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>आनंद बक्षी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/12.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Anjaan"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>अंजान</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/73.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Anwar Sagar"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>अन्वर सागर</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/32.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Asad Bhopali"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>असद भोपाली</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/27.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Bashar Nawaz"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>बशर नवाज</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/64.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Bharat Vyas"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>भरत व्यास</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/20.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Faruqh Kaiser"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>फारुख कैसर</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/36.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Gauhar Kanpuri"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>गौहर कानपुरी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/4.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Gulshan Bawara"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>गुलशन बावरा</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/2.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Gulzar"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>गुलजार</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/23.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Hasan Kamaal"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>हसन कमाल</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/13.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Hasarat Jaipuri"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>हसरत जयपुरी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/24.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Iftikhar Imam Siddiqui"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>इफ्तिखार इमाम सिद्दीकी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/14.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Indeevar"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>इंदिवर</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/33.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Ja Nisaar Akhtar"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>जां निसार अख्तर</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/10.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Javed Akhtar"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>जावेद अख्तर</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/7.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Kaifi Azami"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>कैफी आझमी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/72.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Kaifi Bhopali"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>कैफी भोपाली</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/30.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Kamal Amrohi"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>कमाल अमरोही</b></span></a></td></tr>
</tbody></table>
</div>
</div>
<div>
<div>
</div>
<div>
</div>
</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<table border="0" style="width: 100%px;"><tbody>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/70.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Khursheed Hallauri"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>खुर्शीद हलौरी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/69.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Kulwant Jani"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>कुलवंत जानी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/34.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Qamar Jalalabadi"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>कमार जलालाबादी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/71.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Quateel Shafai"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>कातिल शफई</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/74.html" rel="nofollow" target="_blank" title="M.G.Hashmat"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>एम. जी. हशमत</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/9.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Majrooh Sultanpuri"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>मजरुह सुलतानपुरी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/25.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Makhdoom Mohiuddin"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>मखदुम मोहिद्दिन</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/76.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Mehboob"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>मेहबूब</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/26.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Mir Taqi Mir"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>मीर तकी मीर</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/28.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Mirza Shauq"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>मिर्जा शौक</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/39.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Naqsh Lyallpuri"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>नक्श लायलपूरी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/15.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Neeraj"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>नीरज</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/29.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Nida Fazli"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>निदा फाझली</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/35.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Noor Davasi"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>नूर देवासी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/81.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Pradeep"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>प्रदीप</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/77.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Prakash Mehra"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>प्रकाश मेहरा</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/83.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Prem Dhawan"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>प्रेम धवन</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/75.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Pt. Narendra Sharma"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>पं. नरेन्द्र शर्मा</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/79.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Rahat Indori"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>राहत इंदौरी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/21.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Raja Mehndi Ali Khan"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>राजा मेहंदी अली खान</b></span></a></td></tr>
</tbody></table>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<table border="0" style="width: 100%px;"><tbody>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/11.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Rajendra Krishna"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>राजेन्द्र कृष्ण</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/63.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Rani Malick"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>रानी मलिक</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/38.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Ravindra Jain"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>रविन्द्र जैन</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/8.html" rel="nofollow" target="_blank" title="S. H. Bihari"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>एस. एच. बिहारी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/5.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Saahir Ludhiyanvi"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>साहिर लुधियानवी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/22.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Sameer"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>समीर</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/31.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Santosh Anand"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>संतोष आनंद</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/80.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Sawan Kumar"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>सावन कुमार</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/6.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Shaharyaar"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>शहरयार</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/18.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Shailendra"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>शैलेन्द्र</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/78.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Shaili Shailendra"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>शैली शैलेन्द्र</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/19.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Shakil Badauni"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>शकिल बदायुनी</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/60.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Shevan Rizvi"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>शेवान रिझवी</b></span></a></td><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/37.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Vasant Dev"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>वसंत देव</b></span></a></td></tr>
<tr><td><a href="http://www.geetmanjusha.com/hindi/lyricswriter/17.html" rel="nofollow" target="_blank" title="Yogesh"><span style="font-family: courier new,monospace; font-size: small;"><b>योगेश</b></span></a></td></tr>
</tbody></table>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><br clear="all" /></span></div>
<div style="font-family: arial;">
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"></span></b></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">आशा है आपको ये गीत व ग़ज़ल कि दुनिया से जुडी दीलचस्प बातें पसंद आयी होंगीं। आप अपने सुझाव तथा प्रश्न, यहां लिख कर भेज सकते हैं। ई मेल :</span></b><a href="http://us.mc01g.mail.yahoo.com/mc/compose?to=lavnis@gmail.com" rel="nofollow" target="_blank"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> lavnis@gmail.com</span></b></a></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> </span></b></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">फिर मिलेंगें -- आज इतना ही। .. .. </span></b></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> " जिंदगी एक सफ़र है सुहाना,</span></b></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;"> यहां कल क्या हो किसने जाना ! "</span></b></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><b><span style="font-family: courier new,monospace;">स - स्नेह,<br />- लावण्या </span></b></span></div>
</div>
</div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-90625791488858344072020-02-14T10:45:00.000-05:002020-02-14T17:40:45.503-05:00आकाशवाणी के "विविधभारती : का प्रथम प्रसार गीत ~ :नाच रे मयूरा : गीतकार : पँडित नरेन्द्र शर्मा<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
ऑल इंडिया रेडियो "आकाशवाणी " का सर्व प्रथम गीत भारत सरकार की रेडियो प्रसारण सेवा के लिए बजाया गया उसे ' प्रसार गीत ' कहा गया ! <br />
डा. केसकर जी मँत्री थे सूचना व प्रसारण के ( Information and<br />
Broadcasting Ministry ) डा. केसकर जी मँत्री थे सूचना व प्रसारण के !उन्हेँ उस समय के हिन्दी सिने सँगीत के गीतोँ से भारतवर्ष की समस्त प्रजा के लिए आरम्भ किये जा रहे रेडियो जैसे नये माध्यम द्वारा आम फ़िल्मी बजाएं जाएं यह मामला कतई पसन्द न था! अब क्या हो ? ऐसा दुविधापूर्ण प्रश्न आयोजकों के समक्ष उपस्थित हो गया। आखिरकार आकाशवाणी रेडियो प्रसारण सेवा के जरिये किस तरह के और कैसे गीत बजाये जायेँ ? ये मुद्दा एक बडा पेचीदा, गँभीर और सँजीदा मसला बन गया ! इस प्रश्न का हल ये निकाला गया कि "शुध्ध ~ साहित्यिक " किस्म के गीतोँ का ही भारतीय सरकार द्वारा प्रेषित रेडियो प्रसारण सेवा के जरिये शुद्ध हिंदीमें साँस्कृतिक पुट लिए हों ऐसे साहित्यिक हिन्दी गीतोँ को ही बजाया जाएगा । तद्पश्चात <br />
ऐसे शुद्ध हिंदी भाषा के गीतकारों का चयन किया गया। <br />
देहली से श्री भगवती चरण वर्मा जी को आमंत्रित किया गया। उनका उपन्यास "चित्रलेखा " हिन्दी साहित्य
जगत मेँ धूम मचा कर अपना गौरवमय स्थान हासिल किये हुए था। मायानगरी बँबई से, कवि
पँडित नरेब्द्र शर्मा जी को चुना गया। गीतों के संगीत संयोजन के लिए, उन्हें सँगीत बध्ध करने के लिए
मशहूर बँगाली सँगीत निर्देशक श्री अनिल बिस्वास जी को चुना गया वे भारतीय सिनेमा सुगम संगीत पितामह कहलाते हैं !<br />
अब पढ़िए रेडियो उद्घोषक<span style="color: red;"><b> <span style="color: blue;">यूनुस खान</span> </b></span>जी का व्यक्ततव्य ~ <br />
<span style="color: red;">लावण्</span><span style="color: red;">या</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आज</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लाईं</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हैं</span><span style="color: blue;"><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रिफत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">सरोश</span></span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">के</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">संस्</span><span style="color: red;">मरण</span><span style="color: red;"> ~ <br /> </span><span style="color: red;">लेकिन</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उनकी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">पोस्</span><span style="color: red;">ट</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">को</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">पेश</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">करने</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">से</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">पहले</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">मैं</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">कुछ</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">कहने</span> <span style="color: red;">की</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">गुस्ताख़ी </span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">कर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रहा</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हूं</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;">जो</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लोग</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रिफत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">साहब</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">को</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">नहीं</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जानते</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">ये</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">बातें</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उनके</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लिए</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;"><br />रिफत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">सरोश</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रेडियो</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">की</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">एक</span> <span style="color: red;">जानी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">मानी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हस्</span><span style="color: red;">ती</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रहे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हैं</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;"><br />शायरी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">और</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उर्दू</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">ड्रामे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">में</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उनका</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उल्</span><span style="color: red;">लेखनीय</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">योगदान</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रहा</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">है</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;">रिफत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रेडियो</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">के</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उन</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लोगों</span> <span style="color: red;">में</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">से</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">एक</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रहे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हैं</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जिनमें</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">कार्यक्रमों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">को</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लेकर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रचनात्</span><span style="color: red;">मकता</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">और</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दूरदर्शिता</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">थी</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;">उनकी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">कई</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">पुस्</span><span style="color: red;">तकें</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">प्रकाशित</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हो</span> <span style="color: red;">चुकी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हैं</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;">विविध</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भारती</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">के</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आरंभिक</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दिनों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">में</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रिफत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">सरोश</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">ने</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">अपना</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उल्</span><span style="color: red;">लेखनीय</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">योगदान</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दिया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">था</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;">पुराने</span> <span style="color: red;">लोगों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">से</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">सुन</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">सुनकर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जितना</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जान</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">पाया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हूं</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उसके</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">मुताबिक</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रिफत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">साहब</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">उन</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दिनों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आकाशवाणी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">मुंबई</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">में</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">थे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जब</span> <span style="color: red;">विविध</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भारती</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">को</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दिल्</span><span style="color: red;">ली</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">से</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">मुंबई</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लाया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">गया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">था</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;">अब</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">ये</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">नया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">प्रसंग</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आ</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">गया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">ना</span><span style="color: red;">, </span><span style="color: red;">जी</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हां</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">विविध</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भारती</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">का</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आरंभ</span> <span style="color: red;">तीन</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">अक्</span><span style="color: red;">तूबर</span><span style="color: red;"> सं १९५७ </span><span style="color: red;">को</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दिल्</span><span style="color: red;">ली</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">में</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हुआ</span><span style="color: red;"> । </span><span style="color: red;">फिर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">थोड़े</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दिनों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">बाद</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">विविध</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भारती</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">को</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">मुंबई</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लाया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">गया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">फिर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">दिल्</span><span style="color: red;">ली</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">और</span> <span style="color: red;">फिर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">अंतत</span><span style="color: red;">: </span><span style="color: red;">मुंबई</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">ले</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आया</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">गया</span><span style="color: red;"> ।<br /> </span><span style="color: red;">ख़ैर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">इस</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">संस्</span><span style="color: red;">मरण</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">को</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">पढ़कर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आप</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">अगले</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भागों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">का</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">इंतज़ार</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">ज़रूर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">करेंगे</span><span style="color: red;"> ।<br /> </span><span style="color: red;">रेडियो</span> <span style="color: red;">में</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">काम</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">कर</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">रहे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">मेरे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जैसे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">बहुत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">बहुत</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">बाद</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">के</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लोगों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">के</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लिए</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">इसमें</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">बसे</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हैं</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">पुराने</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">लोगों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">के</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">किस्</span><span style="color: red;">से</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">जो</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">आज</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">भी</span> <span style="color: red;">स्</span><span style="color: red;">टूडियो</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">के</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">गलियारों</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">में</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">गूंजते</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: red;">हैं</span><span style="color: red;"> । ----युनुस </span>चलिये अब आगे सुनें ~<span style="color: blue;"> <span style="color: red;"><b>जनाब 'रिफअत सरोश "</b></span></span> साहब का सँस्मरण<br />इस आलेख मेँ उन्होंने अनमोल यादेँ साझा कीं हैँ उन से मुखातिब हुआ जाये ...<br />
<br /> " इप्टा
= माने इन्डियन पीपल्स थियेटर के पहले का स्वरुप क्या था ? जी हाँ इसका
पूर्वरुप था " कल्चरल स्क्वाड " जो वह " बाँये बाजू " का कलचरल विँग था! यानी नृत्य,सँगीत, और नाटकोँ के जरीये साम्राज्यित पर चोट की जाती थी
! कुचली हुई जनता को सिर उठाने, अपना हक मनवाने और आज़ादी की जँग मेँ आगे बढने
के लिये उसी से तैयार किया जाता था। <br />
<br />" एक ज़माने तक, नाच - गानोँ के प्रोग्रामोँ मेँ हिस्सा
लेना तो दरकिनार , मेरे नज़दीक ऐसे प्रोग्राम देखना भी एक तरह से ऐब था। लेकिन
१९४५ ई. मेँ, बम्बई पहुँच कर मेरी अखलाकियात ( नैतिकता ) की रस्सी कुछ ढीली हो
गई थी और मैँ इस तरह के प्रोग्राम कि, जिसमे अश्लील्ता न हो उनसे जुड़ने लगा !<br />
उन दिनोँ
की बात है, कि बँबई के कावसजी जहाँगीर होल मेँ "कलचरल स्क्वाड " का एक
प्रोग्राम हुआ। जिसकी सूचना मुझे, अपने एक दोस्त <span style="color: blue;">प्रेमधवन </span>से मिली जो शायर
तो हैँ ही, डाँसर भी हैँ। <br />
<br />हाल खचाखच भरा हुआ था। परदे के पीछे से
एनाउन्सर की आवाज़ और वाक्योँ मेँ साहित्यिक पुट तथा बात से असर पैदा करने का
सलीका था। सुननेवालोँ के दिलों पर पकड़ लिए हुए वह आवाज़ मानो प्रोग्राम की बागडोर उस आवाज़ से बँधी थी !
मालूम हुआ कि ऐसे प्रोग्राम का सँचालन कर रहे थे नरेन्द्र जी अपने विशेष
रोचक अन्दाज मेँ !<br />
जब "कल्चरल स्क्वाड " पर उस समय की सरकार ने पाबँदी ला दी थी तो उसकी जगह इप्टा ने ले ली ! इप्टा
और उसकी सरगर्मियोँ और कामयाबियोँ से थियेटर की दुनिया खूब वाकिफ थी।<br /> बँबई
मेँ इस के पौधे को अपनी कला से सीँचनेवाले थे <b>नरेन्द्र जी</b> जिन के कई अन्य साथी थे ~ जिनमेँ प्रमुख हैँ ~ <b>ब<span style="color: blue;">लराज साहनी, प्रेम धवन और
उनके बाद शैलेन्द्र, हबीब तनवरी, मनी रबाडी, और शौकत व कैफी आज़मी, </span></b><span style="color: blue;"><b>ख्वाजा अहमद अब्बास </b></span>( जिन्होँने सुपर स्टार<span style="color: blue;"> </span><b><span style="color: blue;">अमिताभ </span>
</b>को अपनी फिल्म ~ <b><span style="color: blue;">"सात हिन्दुस्तानी " </span></b>मे पहली बार फिल्म मेँ काम करने का
मौका दिया था ) <br />( यह टिप्पणी - लावण्या की है ) <br />
अवामी ज़िन्दगी से नरेन्द्र जी की कुर्बत देखकर मेरे दिल मेँ उनकी इज्जत पहले ही दिन से पैदा हो गयी थी। फिर
कुछ दिन बाद जब मैँ <span style="color: blue;"><b>आल इन्डिया रेडियो</b></span> मेँ मुलाजिम हुआ तो मालूम हुआ कि
किसी मतभेद की वजह से हिन्दी के लेखक और कवि आल इन्डिया रेडियो के
कार्यक्रमोँ मेँ भाग ही न लेते थे~ ले दे कर एक <span style="color: blue;"><b>गोपाल सिँह नेपाली </b></span>थे, जो कभी
कभी कविता पाठ करने आ जाते थे कोई और प्रसिध्ध साहित्यकार इधर का रुख न
करता था ! हाँ <span style="color: blue;"><b>डा. मोतीचन्द्र </b></span>जी वे, प्रिन्स ओफ वेल्स म्युझियम के प्रमुख,
कर्ता धर्ता थे और <span style="color: blue;"> <b>रणछोड लाल ज्ञानी </b></span>जरुर आते थे। और फिर देश
स्वतँत्र हुआ।भाषा सम्बधी आकाशवाणी की नीति मेँ परिवर्तन आया। <br />अब हम
रेडियोवाले, हिन्दी लेखकोँ और कवियोँ की खोज करने लगे। <br />
<span style="color: blue;"><b>नीलकँठ तिवारी,
रतन लाल जोशी, सरस्वती कुमार दीपक, सत्यकाम विध्यालँकार, वीरेन्द्र कुमार
जैन, किशोरी रमण टँडन, डा. सशि शेखर नैथानी, सी. एल्. प्रभात, के. सी. शर्मा
भिक्खु, भीष्म साहनी, </b></span><br />
हिन्दी के अच्छे खासे लोग रेडियो के प्रोग्रामोँ
मे हिस्सा लेने लगे। <br />
उन्हीँ दिनोँ हम लोगोँ ने <span style="color: blue;"><b>पँ. नरेद्र शर्मा </b></span>को भी आमादा किया कि वे हमारे प्रोग्रामोँ मेँ रुचि लेँ - वे फिल्मोँ के लिये लिखते थे। <br />
एक
विशेष कार्यक्रम का आयोजन किया गया, <span style="color: blue;"><b> "कवि और कलाकार"</b> </span>- उसमेँ सँगीत
निर्देशक <span style="color: blue;"><span style="background-color: white;"><b>अनिल बिस्वास, अस. डी. बर्मन, नौशाद </b>और<b> सैलेश मुखर्जी </b></span></span>ने गीतोँ और
गज़लोँ की धुनेँ बनाईँ ~ <span style="color: blue;"><b>शकील, साहिर और शायर डाक्टर सफ्दर "आह" सीतापुरी के अलावा
नरेन्द्र जी</b> </span>के एक अनूठे गीत की धुन अनिल बिस्वास ने बनाई थी, जिसे <span style="color: blue;"><b>लता
मँगेशकर</b></span> ने गाया था ~ <br />
"<span style="color: blue;"><b><i> युग की सँध्या कृषक वधु सी, किस का पँथ निहार रही "</i></b></span><br />
पहले
यह गीत कवि ने स्वयम्` पढ़ा, फिर उसे गायिका ने गाया। <br />
उन दिनोँ आम चलते हुए
गीतोँ का रिवाज़ हो गया था और गज़ल के चमकते -दमकते लफ्ज़ोँ को गीतोँ मेँ
पिरो कर अनगिनत फिल्मी गीत लिखे जा रहे थे। ऐसे माहौल मेँ नरेन्द्र जी का
ये गीत सभी को अच्छा लगा, जिसमेँ, साहित्य के रँग के साथ, भारत भूमि की
सुगँध भी बसी हुई थी और फिर हमारे हिन्दी विभाग के कार्यक्रमोँ मेँ
नरेन्द्र जी स्वेच्छा से, आने जाने लगे। <br />
एक बार नरेन्द्र जी ने, एक
रुपक लिखा - <b><span style="color: blue;">" चाँद मेरा साथी " </span></b>~~ <br />
चाँद के बारे मेँ अपनी कई
कवितायेँ, जो वभिन्न मूड की थीँ, को रुपक की लडी मेँ इस प्रकार पिरोई थी कि
मनिष्य की मनोस्थिति सामने आ जाती थी। वह सूत्र रुपक की जान था ! मुझे रुपक
रचने का यह विचित्र ढँग बहुत पसँद आया और आगे भी इस का प्रयोग किया गया। मैँ, बम्बई रेडियो पर हिन्दी विभाग मेँ स्टाफ आर्टिस्ट था अब्दुल गनी फारुकी प्रोग्राम असिस्टेँट ! " <br />
<br />
<div>
<span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: 'Courier New';"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: separate; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: 'Courier New';"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">उन
दिनों आकशवाणी के कुछ गिने चुने केंद्र ही थे और उन सभी में
शास्त्रीय संगीत के कार्यक्रमों की अधिकता थी जिसकी वजह से आम
जनता के रेडियो की सूइयां, रेडियो सीलोन को ही ढूंडा करती थी। आकाशवाणी
के कार्यकर्ताओं को एक विविध रंगी चैनल की ज़रुरत महसूस हुयी
जिसके लिए,पं. नरेन्द्र शर्मा को राजधानी दिल्ली बुलाया गया। कभी वेदव्यास को भी राजधानी बुलाया गया था जिसके बाद रचना हुयी " महाभारत महाकाव्य की ! </span></span></span></span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: separate; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">पं. नरेन्द्र शर्मा ने भी मनोरंजन की ऐसी महाभारत रची की रेडियो जगत में,एक मिसाल बनकर रह गयी !</span></span></span></span></span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new"; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: separate; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"> इस महाभारत का नाम है ~~</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: separate; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><b><span class="Apple-style-span" style="color: red;"> " विविध भारती " </span></b>~~</span> </span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: separate; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">३ </span></b><span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">अक्टूबर १९५७ को सुबह १० बजे जन्म हुआ विविध भारती का और पं. नरेन्द्र शर्मा को बनाया गया इसके चीफ प्रोड्यूसर !! </span></span></span></span></span></span></span></span></span></div>
<span style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">इस तरह <span style="color: blue;"><b>आकाशवाणी </b></span>मेँ <span style="color: blue;"><b>"विविधभारती </b></span>" का एक स्वतँत्र इकाई के स्वरुप मेँ जनम हुआ आखिरकार भारतीय प्रजा के आशा भरे स्वप्नों को वाणी मिली प्रथम प्रसार गीत तैयार हुआ जिसके गीतकार थे कवि<b><span style="color: blue;"> पँडित नरेन्द्र शर्मा </span></b>जी, सँगीत से स्वर बध्ध किया <span style="color: blue;"><b>श्री अनिल बिस्वास </b></span>जी थे और स्वर दिया गायक श्री <span style="color: blue;"><b>मन्नाडे </b></span>जी ने! गीत के बोल हैं ~</span><br />
"<span style="color: blue;"><b>नाच रे मयूरा!</b></span><br />
<span style="color: blue;"><b>खोल कर सहस्त्र नयन, <br />देख सघन गगन मगन <br />देख सरस स्वप्न, जो कि <br />आज हुआ पूरा ! <br />नाच रे मयूरा !</b></span><br />
<span style="color: blue;"><b>गूँजे दिशि-दिशि मृदंग, <br />प्रतिपल नव राग-रंग, <br />रिमझिम के सरगम पर <br />छिड़े तानपूरा ! <br />नाच रे मयूरा ! </b></span><br />
<span style="color: blue;"><b>सम पर सम, सा पर सा, <br />उमड़-घुमड़ घन बरसा, <br />सागर का सजल गान <br />क्यों रहे अधूरा ? <br />नाच रे मयूरा "</b></span><br />
सँगीतकार<b><span style="color: blue;"> श्री अनिल बिस्वास</span></b> जी की जीवनी के लेखक <b><span style="color: blue;">श्री शरद दत्त</span></b> जी ने इस
गीत से जुडे कई रोचक तथ्य लिखे हैँ। <br />जैसे इस गीत की पहली दो पँक्तियाँ फिल्म<span style="color: blue;"><b> "सुजाता "</b></span> मेँ मशहूर सिने कलाकार<span style="color: blue;"><b> सुनील दत्त </b></span>जी गुनगुनाते हैँ ~ फिल्म सुजाता सं.१९५९ नूतन और सुनील दत्त द्वारा अभिनीत, निर्माता, निर्देशक <b><span style="color: blue;">बिमल रोय</span> </b>की मर्मस्पर्शी पेशकश थी। इस घटना का ज़िक्र आप अनिल दा की वेब साइट पर भी पढ सकते हैँ। The Innaugeral Song for Vividh -Bharti<br />
http://anilbiswas.com/ RE : NAACH RE MAYURA<br />
<br />
उस ऐतिहासिक प्रथम सँगीत प्रसारण के शुभ अवसर पर नरेन्द्र शर्मा जी ने<br />
अनिल बिस्वास को यह चार गीत दीये और उन गीतों के लिये सुमधुर धुन बनाने का अनुरोध किया था। सभी गीतोँ का स्वर सँयोजन अनिल दा ने किया जिसका प्रसारण देढ घँटे के प्रथम
ऐतिहासिक कार्यक्र्म मेँ भारत सरकार ने भारत की जनता को नये माध्यम
"रेडिय़ो " प्रसारण के श्री गणेश स्वरुप मेँ, इस अनोखे गीतों के उपहार से किया। संगीतमय <span style="color: blue;"><b>"प्रसार ~ गीत " कार्यक्रम से " आकाशवाणी " के विविधभारती कार्यक्रम प्रसारण का जन्म हुआ !!</b></span><br />
निम्न चार गीत तैयार किये गए थे ~~<br />
१) "नाच रे मयूरा, खोल कर सहस्त्र नयन,<br />
देख सघन, गगन मगन,<br />
देख सरस स्वप्न जो कि आज हुआ पूरा,<br />
नाच रे मयूरा ...."<br />
( गायक : श्री मन्ना डे जी )<br />
२ ) चौमुख दीवला बार धरुँगी, चौबारे पे आज,<br />
जाने कौन दिसा से आयेँ, मेरे राजकुमार<br />
( गायिका थीँ श्री मीना कपूर जी )<br />
३ ) 'रख दिया नभ शून्य मेँ किसने तुम्हेँ मेरे ह्र्दय ?<br />
इन्दु कहलाते, सुधा से विश्व नहलाते,<br />
फिर भी न जग ने न जाना तुम्हेँ, मेरे ह्रदय "<br />
( गायिका थीँ श्री मीना कपूर जी )<br />
४ ) "युग की सँध्या कृषक वधु सी,<br />
किसका पँथ निहार रही ?<br />
उलझी हुई, सम्स्याओँ की,<br />
बिखरी लटेँ, सँवार रही "<br />
( गायिका थीँ सुश्री लता मँगेशकर जी )</div>
<div class="post-header">
</div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGcs4C6L-Ce1o6e0fAjfdXqM3x_lvci2r38b7aisd-fGC1Q1SA2Sjy1xTmvZYgpfCeUlmG5kjmxOO1KxFc1VPn07CNHVMr9S1gGDz3TdNXqrS7fg-nfHyNAwj7AlsoXJ-FuPNjLKnALIo/s1600-h/f1a9.jpg"><img alt="" border="0" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5114132205300151378" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGcs4C6L-Ce1o6e0fAjfdXqM3x_lvci2r38b7aisd-fGC1Q1SA2Sjy1xTmvZYgpfCeUlmG5kjmxOO1KxFc1VPn07CNHVMr9S1gGDz3TdNXqrS7fg-nfHyNAwj7AlsoXJ-FuPNjLKnALIo/s320/f1a9.jpg" style="cursor: hand; cursor: pointer; display: block; margin: 0px auto 10px; text-align: center;" /></a> <b><span style="color: blue;">चित्र : स्वर साम्राज्ञी सुश्री लता मंगेशकर दीदी जी पं. नरेंद्र शर्मा</span></b> <br /> षष्ठिपूर्ति पर माल्यार्पण व कविवर को स्नेह ~ अभिनन्दन देते हुए ~ <br />
<br />
"युग की सँध्या " गीत के बारे में एक दुखद घटना जुडी है ~<br /> "युग की सँध्या " गीत, इस प्रथम प्रसारण के बाद, न जाने कैसे, मिट गया ! इसलिए, उस गीत की रेकोर्डीँग ~ अब कहीं भी उपलब्ध नहीँ है ! <br />
भारत कोकिला, स्वर साम्राज्ञी श्री लता मँगेशकर यदि उसे अगर गा देँ ,<br />
पूरा गीत नहीँ तो बस, कुछ पँक्तियाँ ही गए दें तो सारे भारत के तथा सम्पूर्ण विश्व के साहित्य रसिक व संगीत प्रेमी लोग, एक बार पुनः इस गीत का<br />
आनँद ले पायेगेँ ! आज उस गीत को सुमधुर सँगीत से सजानेवाले अनिल दा जीवित नहीँ हैँ और ना ही गीत के शब्द लिखने वाले कवि पँडितनरेन्द्र शर्मा ( मेरे पापा ) भी हमारे बीच उपस्थित नहीँ हैँ ! हाँ, मेरी आदरणीया लता दीदी हैँ और उनकी साल गिरह २८ सितम्बर के दिन मैँ प्रत्येक वर्ष उनके दीर्घायु होने की कामना करती हूँ !<br />
" शतम्` जीवेन्` शरद: " की परम कृपालु ईश्वर से , विनम्र प्रार्थना करती<br />
हूँ और ३ अक्तूबर को "विविध भारती " के जन्म दीवस पर अपार खुशी और सँतोष का अनुभव करते हुए, निरँतर यशस्वी, भविष्य के स स्नेह आशिष भेज रही हूँ ...आशा करती हूँ कि " रेडियो" से निकली आवाज़, हर भारतीय श्रोता के मन की आवाज़ हो, सुनहरे और उज्वल भविष्य के सपने सच मेँ बदल देनेवाली ताकत हो जो रेडियो की स्वर ~ लहरी ही नहीँ किँतु, "विश्व व्यापी आनँद की लहर " बन कर मनुष्य को मनुष्य से जोडे रखे और भाएचारे और अमन का पैगाम फैला दे, जिस से हरेक रुह को सुकुन मिले। <b><br /> <span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="font-size: small;"> </span></span></b><b><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new"; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: separate; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "courier new";"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">पंडित नरेंद्र शर्मा ने विविध भारती के बचपन को ऐसा संवारा की दिन ब दिन उसकी निखार बढती चली गयी। आज पृथ्वी पर विविध भारती , सबसे बड़ा रेडियो नेटवर्क है जिसके करीब ३५ करोड़ श्रोता हैं। अवकाश प्राप्ति तक पं नरेन्द्र शर्मा, विविध भारती के संरक्षक बने रहे। </span></span></span></span></span></span></span><br />युग की सँध्या</b><br />
-----------------------------------------------------------------------------------<br />
<span style="color: #ff6600;"><span style="color: red;"><span style="background-color: white;">युग की सँध्या कृषक वधू सी किस का पँथ निहार रही ?<br />उलझी हुई समस्याओँ की बिखरी लटेँ सँवार रही ...<br />युग की सँध्या कृषक वधू सी ....<br /><br />धूलि धूसरित, अस्त ~ व्यस्त वस्त्रोँ की,<br />शोभा मन मोहे, माथे पर रक्ताभ चँद्रमा की सुहाग बिँदिया सोहे,<br /><br />उचक उचक, ऊँची कोटी का नया सिँगार उतार रही<br />उलझी हुई समस्याओँ की बिखरी लटेँ सँवार रही<br />युग की सँध्या कृषक वधू सी किस का पँथ निहार रही ?</span></span><br /><span style="color: red;">रँभा रहा है बछडा, बाहर के आँगन मेँ,<br />गूँज रही अनुगूँज, दुख की, युग की सँध्या के मन मेँ,<br />जँगल से आती, सुमँगला धेनू, सुर पुकार रही ..<br />उलझी हुई समस्याओँ की बिखरी लटेँ सँवार रही<br />युग की सँध्या कृषक वधू सी किस का पँथ निहार रही ?</span><br /><span style="color: red;">जाने कब आयेगा मालिक, मनोभूमि का हलवाहा ?<br />कब आयेगा युग प्रभात ? जिसको सँध्या ने चाहा ?<br />सूनी छाया, पथ पर सँध्या, लोचन तारक बाल रही ...<br />उलझी हुई समस्याओँ की बिखरी लटेँ सँवार रही<br />युग की सँध्या कृषक वधू सी किस का पँथ निहार रही ?</span></span><span style="color: red;"><br />मेरी विनम्र अँजलि स्वीकारेँ ........शुभँ भवति ...<br />सादर ~ स<br />-लावण्या शाह</span></div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-49104262929952834612019-09-28T14:03:00.003-04:002019-09-28T14:03:48.484-04:00कोफी -- कहाँ से आयी ? <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="aju">
<div class="aCi">
<img aria-hidden="true" class="ajn" data-hovercard-id="lavnis@gmail.com" data-name="Lavni:~" id=":mx_59-e" name=":mx" src="https://www.google.com/s2/u/0/photos/public/AIbEiAIAAABDCNWGjse7iuKaJSILdmNhcmRfcGhvdG8qKGIxY2RjYzBhZTE3NzlkZWY5Mjc3MmRlZTU4ZDhmZWI2ZDMyNWI2MzMwARlx7Xcr2CIBet5vYD-BWK0Qc7Ne?sz=80" /></div>
</div>
<div class="gs">
<div class="gE iv gt">
<table cellpadding="0" class="cf gJ"><tbody>
<tr class="acZ"><td class="gF gK"><table cellpadding="0" class="cf ix"><tbody>
<tr><td class="c2"><h3 class="iw">
<span class="qu" role="gridcell" tabindex="-1"><span class="gD" data-hovercard-id="lavnis@gmail.com" name="Lavni:~">email :</span> <span class="go"><span aria-hidden="true"></span>lavnis@gmail.com<span aria-hidden="true"></span></span> </span></h3>
</td></tr>
</tbody></table>
</td><td class="gH bAk"><br /></td></tr>
</tbody></table>
</div>
</div>
<table cellpadding="0" class="cf gJ"><tbody>
<tr class="acZ"><td class="gH"><br /></td><td class="gH acX bAm" rowspan="2"><br /></td></tr>
</tbody></table>
<table cellpadding="0" class="cf gJ"><tbody>
<tr class="acZ xD"></tr>
</tbody></table>
<table cellpadding="0" class="cf gJ"><tbody>
<tr class="acZ xD"><td colspan="3"><table cellpadding="0" class="cf adz"><tbody>
<tr><td class="ady"><div aria-haspopup="true" aria-label="Show details" class="ajy" data-tooltip="Show details" id=":3gc" role="button" tabindex="0">
<img alt="" class="ajz" src="https://mail.google.com/mail/u/0/images/cleardot.gif" /></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</td></tr>
</tbody></table>
<div class="">
<div class="ii gt adO" id=":3g0">
<div class="a3s aXjCH " id=":3fz">
<div dir="ltr">
<h3>
<span style="color: #990000;">कोफी -- कहाँ से आयी ?
</span></h3>
<div>
</div>
<div>
<a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEge4fQVksj1JMsT1fVNKq21bb7wF4pWEloyAZRan-uALZhZitjF5X_jsNdRWTVY_GuBsuNj4O2TMTJLq6iz5e-yDFwVfq-EZtHvYQm_ePNtUC2kx_W4TcWVrXW47ASJXBv7athg07RyXMw/s1600-h/small_cup_of_coffee.jpg&source=gmail&ust=1569778004456000&usg=AFQjCNE48bfTKz6ZoYeoTdAFT9Uv51qs-g" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEge4fQVksj1JMsT1fVNKq21bb7wF4pWEloyAZRan-uALZhZitjF5X_jsNdRWTVY_GuBsuNj4O2TMTJLq6iz5e-yDFwVfq-EZtHvYQm_ePNtUC2kx_W4TcWVrXW47ASJXBv7athg07RyXMw/s1600-h/small_cup_of_coffee.jpg" target="_blank"><img alt="" border="0" class="CToWUd" id="m_-4746513618938997805gmail-BLOGGER_PHOTO_ID_5309434473101091522" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEge4fQVksj1JMsT1fVNKq21bb7wF4pWEloyAZRan-uALZhZitjF5X_jsNdRWTVY_GuBsuNj4O2TMTJLq6iz5e-yDFwVfq-EZtHvYQm_ePNtUC2kx_W4TcWVrXW47ASJXBv7athg07RyXMw/s400/small_cup_of_coffee.jpg" style="display: block; height: 300px; margin: 0px auto 10px; text-align: center; width: 400px;" /></a> <span style="color: #990000;"><strong>कोफी विथ कुश के चिठ्ठे से " कुश की कलम " से पढ़िए ~~ </strong></span>
<br /><strong><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://kushkikalam.blogspot.com/2009/02/blog-post_25.html&source=gmail&ust=1569778004456000&usg=AFQjCNF5P4g9fx08c6lyDeZkp-pbUmlT4w" href="http://kushkikalam.blogspot.com/2009/02/blog-post_25.html" target="_blank">http://kushkikalam.blogspot.<wbr></wbr>com/2009/02/blog-post_25.html</a></strong>
<br /><span style="color: #990000;"><strong>आज कोफी का कप यहाँ ले आए हैं और आप को कोफी के पीछे छिपी,<br /> कोफी की दास्ताँ को उजागर कर दें ...</strong>
<strong>तो शुरू करें ? </strong>
<br /><strong>चलिए, एक कप कोफी के साथ ही शुरू करते हैं ...</strong>
<br /><strong></strong>
<strong>अजी, चाय भी ले लीजिये या शरबत, या सादा जल ही सही .... </strong>
</span><strong><span style="color: #990000;">
<span style="color: black;">कॉफी की कहानी :</span> एक कल्डी नामका चरवाह था। <br />वह भेड बकरियां चरा कर अपना पेट भरता था। <br />एक शाम, घर जाते समय, वह हैरान रह गया ! <br />क्योंकि उसने एक अजीब नज़ारा उसने देखा ! <br />उसने देखा कि उस के जानवरों के झुण्ड की एक बकरी नाच रही थी !!
<br />...वह बकरी पहाडी रास्तों पर अजीब हरकतें कर रही थी ...
</span><br /><span style="color: #990000;">और उसने कौतूहल से आगे बढ़कर देखा तो वह बकरी,<br />पहाड़ी ढलान पर उगे हुए एक पौधे से तोड़ कर लाल रंग के बेर जैसे दानो को चबा चबा कर चरते हुए खाये जा रही थी।<br /> तब, काल्डी ने भी कुछ दाँने उस पौधे से तोड़े और अपने मुंह में रख लिए !<br /> चबा कर उन दानों को वह खाने लगा और आहा !
<br />अचानक उसने महसूस किया उसे भी एकदम से ताजगी महसूस होने लगी ! <br />अब तो वह खुश हो गया ! कुछ और दाँने तोड़ कर चरवाहे काल्डी ने<br /> अपनी झोली में बाँध लिए फ़िर सोचा ,<br />"आज इन दानों को अपनी बीवी को भी चखाऊंगा ! "<br /> घर पहुँच कर बीवी को उसने वह बीज दे दिए। <br />काल्डी की बीवी ने उन्हें अपने चूल्हे परउबल रहे पानी में फेंक दिए !<br /> कुछ देर बाद, उन बीजों समेत उबलते हुए गरम पानी को पी लिया। <br /> तो वह भी बहुत खुश हुई क्योंकि उसे भी फ़ौरन ताज़गी महसूस हुई ! <br />पलटकर अपने शौहर काल्डी से वह बोली,<br />' अरे सुन, कल कुछ और ये लाल बेरी के दाँने तोड़ लाना<br /> यह पेय मुझे पसंद है ! "<br /> बीवी की तारीफ़ सुनकर काल्डी की बांछें खिल गईं ! <br />वह मुस्कुराकर बोला, 'हाँ लाडो ले आऊंगा ! इधर आ, मुझे तो तू पसंद है ! "<br />यह कहानी उस काल्डी चरवाहे की कहानी है। <br />जिस ने खोज निकाले थे ताज़गी देनेवाले कोफी के दाने !! </span><br /><span style="color: #990000;"><span style="color: black;">कॉफी से जुडी एक और कहानी ~</span>~ <br />यह कहानी अफ्रीका के विशाल भूखंड पर बसे इथीओपिया प्रांत की बात है!<br /> कुछ सूफी संतों और धर्मगुरुओं ने (पादरियों ने) इस पेय को अपने अनुभव से <br />जहाज
निकाला था और कॉफी को अपना लिया था। उस के पीछे उनकी धार्मिक प्रवृत्ति
मूल कारण रही थी। उनहोंने अनुभव से कॉफी पेय के ताज़गी देनेवाले गन को पहचान
लिया था। अपनी धार्मिक क्रियाओं में बाधा डालनेवाली निद्रा का त्याग कर सकें और ईश्वर भक्ति में अधिक समय दे सकें इसी कारण कॉफी अपनाई !
</span><br />
<br /><span style="color: #990000;"><span style="color: black;">कॉफी की पहचान का समय :</span>
९ वी शताब्दी तक आते हुए, कोफी की खोज कुछ अनुभवी जानकारों में, अपनी
ताज़गी प्रदान करनेवाली शक्ति से परिचित करवा चुकी थी। कॉफी के पेय को अपने दैनिक जीवन
में अपनाने की आदत और कॉफी का पेय रूप प्रचलन में आ चुका था। ९ वीं शताब्दी में हुई कॉफी के पेय की इस इजाद को निर्धारित करने की तिथि हमें यही बतलाती है कि<br /> ९ वीं शताब्दी तक आते आते, कोफी के बीजो व दानों को, कुछ चतुर अरब व्यापारी, अपने कारवाँ में, झोलों में भर कर अपने साथ साथ अपने सफर में साथ ले कर रेगिस्तानों और एक विशाल भूमार्ग पर आगे बढने लगे थे। <br />इस तरह के सफर को कारवाँ का सफर कहते हैं जिस की मार्फ़त अफ्रीका से अरब देशों तक अब आगे कॉफी आ पहुँची !<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Camel_Train.jpg&source=gmail&ust=1569778004456000&usg=AFQjCNFMkTJWZO1NotBs-AGZ9pgSUe-0yA" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Camel_Train.jpg" target="_blank"><img alt="" class="CToWUd" height="233" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEiaf8h-ZvmAaWiVSCaTSTRQtz6U7seodz8TxfxCNnbki7-T807s5AblUimXY0WtDXujYrISP_FKCdPOftECdsn_JLnO-MzFKn4LJ5tq1uYICQwB51FWbAV3tlKmlk8LhHvK9T9vQQQSVG5VpXo_8bXU6W3nbmjSMVRq8Hd6qFcPXtXYww78KkdGEVyz-ioFEDSEUKLng5cDtVWs0WkS13jo0v3vAP0beQ=s0-d-e1-ft" width="300" /></a> </span></strong><span style="color: #990000;"> </span></div>
<div>
<b><span style="color: #990000;">ऊँट की सवारी जिन पर बैठने के लिए हौदा भी रखा रहता था। </span></b></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://en.wikipedia.org/wiki/Howdah&source=gmail&ust=1569778004456000&usg=AFQjCNGbe0WZEyodpfIj7Lj8YXTY0fY8Kw" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Howdah" target="_blank" title="Howdah">चित्र : howdah</a>, by Émile Rouergue, सं १८५५ </span><span style="color: #990000;"><br /> यूरोप के भूभाग को पार करते हुए आगे कॉफी का सफर </span><span style="color: #990000;">मध्य एशिया पहुँचा। <br />उसके बाद काफिलों के मार्फ़त, कॉफी भारत आकर भारत में फ़ैलने लगी। <span style="color: black;">ब्रिटिश साम्राजयवाद का विस्तार व कॉफी :</span></span></strong><strong><span style="color: #990000;"><span style="color: black;"><strong><span style="color: #990000;">यूरोप
में ब्रिटिश राज्य सत्ता की महत्वपूर्ण संस्था ' ईस्ट इंडिया कम्पनी संस्था का सं.
१६०० में संगठन हुआ । उक्त संस्था द्वारा विश्व व्यापार को ब्रिटिश राज्य साम्राज्य ने अपने
साम्राजयवाद के विस्तार का महत्वपूर्ण अंग बना लिया था। ईस्ट इंडिया कम्पनी के सामरिक
विस्तार के साथ, कोफी का साम्राज्य भी विश्व
भर में, सुनिश्चित तौर से फैलने लगा। <br />ब्रिटिश राज्य सता के सुनियोजित
साम्राज्य विस्तार के साथ साथ कॉफी, चाय, ओपियम, सिल्क इत्यादि का ब्रिटिश
हुकूमत द्वारा व्यापार भी विश्वभर में फैलता चला गया। </span></strong></span> <br />ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी और डच ईस्ट इंडिया कंपनी द्वारा कॉफी १६ वी
सदी में यूरोप के इंग्लैंड प्रांतों में में दाखिल हुई थी । </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Silk_route.jpg&source=gmail&ust=1569778004456000&usg=AFQjCNE0xFMuDBHC7swGvftYZvzMgEe5Jw" href="https://en.wikipedia.org/wiki/File:Silk_route.jpg" target="_blank"><img alt="Map of Eurasia with drawn lines for overland and maritime routes" class="CToWUd" height="189" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEgbSKLkZBHkgyGGSwNo6yDzMTdUeee81_OZViOOBEd07HO0RpVKmrAFKkE98OrVZcXynWPbqbFHh6DwxqJj9Gc96xUsO9rZXyV-W_sQESjiMDLAU8TYeJVmNuNhyOECTjVtX5bt7j1No0B-hndiwSGNzUO7hpqz4N04uagmLr2UTMjZbMG8RcCYd5lJS484MHwHMgg7LZvuF6_Mlwk4=s0-d-e1-ft" width="290" /></a></span></strong><div>
<span style="color: #990000;"><b>Main routes of the Silk Road</b></span></div>
</div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"><br /></span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"><span style="color: black;">उत्तर अमरीका में कॉफी :</span><br />अमरीकी इतहास में " बोस्टन टी पार्टी " का उल्लेख प्राप्त होता है। </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;">अँगरेज़ राज्य सता नए देश अमरिका को चाय, कॉफी व अन्य जीवन उपयोगी संसाधनों का निर्यात किया करता था। <br />ब्रिटिश साम्राज्य के अधिकारी वर्ग अमरीकी जनता से इन <br />आम जीवन के दैनिक उपयोग की प्रत्येक चीज वस्तुओं पर<br /> तगड़ा कर लगाया करते थे तथा अमरीकी भूखंड पर बसे<br /> नए आगंतुकों से माने आम जनता से तगड़ा कर - वसूल किया करते थे। <br />इस का विरोध अमरीकी जनता के मन ने विद्रोह की भावना बढ़ाने लगा। </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"> महंगाई की मार झेलकर,ब्रिटिश हुकूमत को पैसा देते हुए </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"> परेशान होकर जनता ने ब्रिटिश हुकूमत का विरोध करना शुरू किया। </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;">ब्रिटिश हुकूमत से आज़ाद होने की इच्छा भी अमरीका आकर बसे इन <br /> योरोपीय जन के मन में ब्रिटिश सत्ता के विरोध में आग में घी समान बना । <br />नतीजा यह हुआ कि उत्तर अमरीका के मैसेच्युसेटस प्रान्त के बोस्टन शहर में<br /> एक ब्रिटिश साम्राज्य के विरोध में विशाल विरोध प्रदर्शन
का आयोजन निश्चित किया गया। <br />विश्व के चाय एवं कॉफी उत्पादक देशों से
ब्रिटिश हुकूमत द्वारा उत्तर अमरीका निर्यात की हुई महँगी चाय को बोस्टन
शहर के पास सीधे जहाज से उठा उठाकर अमरीकी विरोधकारी प्रदर्शनकर्ताओं ने
४३२ बक्सों को डार्टमाउथ जहाज से एटलांटिक समुद्र में फेंक
कर, अपना विरोध जताया ! ब्रिटिश राज्य सत्ता के साथ साथ महंगी निर्यात
की हुई, तगड़े कर से लदी इस महंगी चाय का निषेध अमरीकी जनता ने गर्मजोशी के
साथ प्रर्दशित किया। अमरीकी आज़ादी की क्रांति का बीजारोपण भी इसी निषेध
द्वारा आरम्भ हुआ। </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.thoughtco.com/what-led-to-boston-tea-party-104875&source=gmail&ust=1569778004456000&usg=AFQjCNF3LYN7cWRbqThTg0QNHH6_0-ujEw" href="https://www.thoughtco.com/what-led-to-boston-tea-party-104875" id="m_-4746513618938997805gmail-mntl-card_1-0-5" target="_blank">
<div>
<img alt="Boston Tea Party; the 'Boston Boys' throwing the taxed tea into the Charles River, 1773 (hand coloured print)" class="CToWUd" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjv_BIn_t6u93rDafRO7G7Eh8NLimqCuzWg1NLJSO10p6rhqfK7liVYyix3inI0TPwp5QyVn_5FOIlfYlA0XkXA9mJ8hwu14PfrFL13JpQo101W2Tkwj48lUWH0lf0EWPK7tpe3NClaK3qSVY8034d40PG5Mg8ELwCa8Uk9-LmWuj2mNxnLIYWpUU367f3OtaaCVpc2jyprO6EjvzqBR_NpdiGj-YLolA4kvS6RUzo74J_I5ZAtkBQstNrID-zPxLuqGE__x94qQIPS0zRB2UlY0XXQOrGSqT8HtdyzICE_dnDjSqOStpF9PuU7I1coCt6jUNzzGuJCX6im5TV3tpHsevqu_2KM7Wwu_i7k12E4KcLPH7MQPqOMa0iOexk8dMJCkJyN7PM2bV0sq5fsmH-9ZACh78EAf7wbrL2aL5e4Ebu2kXF855RRcvg=s0-d-e1-ft():max_bytes(150000):strip_icc()/boston-tea-party--the--boston-boys--throwing-the-taxed-tea-into-the-charles-river--1773--hand-coloured-print--73216815-5a5cdbbdd92b090036bfe2d9.jpg" style="height: 172.816px;" /> </div>
<div>
<h4>
<span>लिंक : Key Events Leading to the Boston Tea Party</span></h4>
</div>
</a>सं. १६०७ में, डॉरोथी जोन्स को बोस्टन शहर में सर्वप्रथम कॉफी व्यापर का लाइसेंस मिला था। <strong></strong>आज उत्तर अमरीका के मूल भूखंड पर फैले हुए व आबाद हो रहे ५० प्रांतों में <strong><span style="color: #990000;">कहीं कहीं चाय घर दीख पड़ते हैं परन्तु अमेरीकी प्रजा का अधिकाँश हिस्सा,</span></strong><strong><span style="color: #990000;"> कोफी पीना ही अधिक पसंद करता है ! </span></strong><strong><span style="color: #990000;">कॉफ़ी अमरीकी जनता का सर्वप्रिय पेय है। <img alt="Coffee Shop Locations" class="CToWUd a6T" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjnKxj2fSVqavL2P-BL6IevOQUucKnnJeu_W6MTBdVWRt_kBDEudie__bg78JBhARRS-EuW-sMfdyHrmXSPEya09OesTfPf402HMRL0EgYceZq0GDn6UMbU2zZYkytgEnSHOtP4O549mVjAlrHIvWiwCSzet2BLpSrT=s0-d-e1-ft" tabindex="0" width="331" /></span></strong></span></strong></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<span><img alt="" class="CToWUd a6T" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEi4kNrmHJ7hH3ieAS1vB-_Nz63cXRWmVn7WWAwPsF2LMbkfUZy7uv1hjIIUbcNb8xs0NCYgG7IK5A6njMriwZKQqAGv6agtAH5dQxJ2OqeHZAeKABSSJh_30C9J_fOI5j8IlvumyYPuZWZxPdWCOs0HGtnCwFPt3UC6MFLaffGmjEYWpLtFrrYRdlQkxk1hW-q3=s0-d-e1-ft" tabindex="0" /></span>
<div>
<a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://fortune.com/fortune500/&source=gmail&ust=1569778004456000&usg=AFQjCNEHs8Is-fz0FJ_uWLZa71zniLzoMg" href="http://fortune.com/fortune500/" rel="noopener" target="_blank">Business Insider/Andy Kiersz, data from Fortune</a><br />
</div>
<div>
The US economy is so large that the GDP of individual states is often comparable to entire other countries.<br />
</div>
<br />
<span><img alt="" class="CToWUd a6T" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEhAk-hszkdIJCbWh-_uNj6ECLyq-o-_fd5YMVbZlSNPJScVaPILzEbW_uJqs08FhCCcj5oQ33i3g-BTk-Fj5Nw9Hh4xWegSgK5uHKbLu6I1QrKB0mJqwxSZaCCC-Jzq7OgiKP8U2oKV0oyZKa2V1Lrj_tpfAjtw9wqMQincCAMeAmQMqatlKDbP0MoO6aj3Cdln=s0-d-e1-ft" tabindex="0" /></span><div>
<div>
<strong><span style="color: #990000;"></span></strong><strong></strong><strong></strong></div>
</div>
<div>
<strong></strong><strong><span style="color: #990000;"></span></strong><br /><strong><span style="color: #990000;">कोफी के निद्रा विरोधक गुण को पहले तो ईस्लामी और ख्रिस्ती धर्म का
समझकर दोनोँ ही धर्म के अनुयायीओँ ने पहले तो कोफी का विरोध किया था </span></strong><br /><strong></strong><strong><span style="color: #990000;">परन्तु कोफी के
चाहक वर्ग ने, कोफी को अपना लिया और आगे बढ़कर कॉफी का खूब प्रचार प्रसार किया। </span></strong><br /><strong><span style="color: #990000;"></span></strong><br />
<strong><span style="color: #990000;">अफ्रीका के यामीन इलाके में भी प्राकृतिक रूप से कोफी की पैदाइश होती है ।
<br />काफ़ी हाउस मूलत अरब और तुर्क्स ही चालाया करते थे ।
<br />काफ़ी पीने का चलन, मक्का व मदीना (सौदी अरेबिया ) से कैरो (ईजिप्ट ),
दमस्कुस (सिरिया ), बगदाद (इराक ) इस्तांबुल (तुर्की ) से आगे बढ़ा।<br /> मोक्का कोफी का नाम - यामिनी कोफी से पहचान में आया !
<br />देखिये लिंक : — क्लीक करें -- </span></strong>
<br /><strong><span style="color: #660000;"></span></strong><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Yemen&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNF6V8-dx01-zE6EstTyuCzGZB_vOA" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yemen" target="_blank" title="Yemen"><strong><span style="color: #660000;">Yemeni</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://yemencoffee.net/mocha.htm&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNG24R3uAUsa2ufjjWbdaUJhvp9psg" href="http://yemencoffee.net/mocha.htm" rel="nofollow" target="_blank" title="http://yemencoffee.net/mocha.htm"><strong><span style="color: #660000;">- </span></strong></a><strong><span style="color: #660000;">coffee </span></strong><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Mocha,_Yemen&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNE7STqafXbl-2T4OuBsWs61bPei8Q" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mocha,_Yemen" target="_blank" title="Mocha, Yemen"><strong><span style="color: #660000;">Mocha</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;">। </span></strong>
<br /><strong><span style="color: #660000;">कारवाँ से ऊंटों के काफिलों में थैलियों में बंध कर आई, कॉफी, </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #660000;">धीरे धीरे यूरोपीय प्रजा को पसंद आने लगी। </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #660000;">लोगों को महसूस हुआ कि कॉफी के पेय से अच्छी खासी ताज़गी होने लगी। <br />पहले पहल योरोप के इटली में, कोफी पीने के रेस्तरां खुले। </span></strong>
<strong><span style="color: #660000;"></span></strong><br /><strong><span style="color: #660000;">आज ऐसे कोफी रेस्तरां या कोफी हाउस, दुनिया भर में, मिल जायेंगे </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #660000;">" केफ्फे " इटालियन शब्द है जो, काहवा का बिगडा रूप है - <br />मूल टर्की भाषा के शब्द को बदल कर " खावे " बना
लिया गया <br />जो " काहवा - अल बुन " शब्द -मूल अरब शब्द है उसके करीब है।
<br />जिसका अर्थ है " कोफी बीन का रस - या <br />" काहवा - अल बुन "
<br />यमन के मक्खा बंदरगाह से चली कोफी ,<br /> आज मोका कोफी के नाम से मशहूर है !!
<br />किव हाँ ने इस्तांबुल में सं.१४७१ में सबसे पहला " कोफी हाउस " खोला था। </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #660000;">
बाद में यूरोप के इटली में कई काफी हाउस खुल गए। <br />वहाँ से फ्रांस में भी
इसका प्रचलन हुआ। <br />जहाँ कलाकार सार्त्र और कलाकार सिमोन दे बेऔवोइर पिकासो जैसे असंख्य चित्रकार,
कवि, दार्शनिक, मनोवैज्ञानिक वर्ग के लोगों में सं. १६५४ के बाद कॉफी हाउस में अक्सर मुलाकातें होने लगीं। बुद्धिजीवी, कला क्षेत्रों से जुड़े वर्ग के विचारशील लोग कॉफी की चुस्कियों के साथ गंभीर विचार विमर्श करने लगे - अक्सर कॉफी हाउस में वे मिलने लगे और दुनियाभर को अपने विचार विमर्श करते हुए, उनसे उपजे नए नए
विचार भी देने लगे। इस प्रकार हम कह सकते हैं कि, एक तरह से," विश्व पटल पर ' वैचारिक क्रान्ति का सूत्रपात 'भी कोफी हाउस से जुडी व कॉफी के रोचक सफर से उपजी हुई देन रही है। </span></strong></div>
<div>
<strong><span style="color: #660000;"><span style="color: black;">चित्र : कॉफी रेस्त्रां : ~~ </span></span></strong></div>
<strong><span style="color: #660000;"></span></strong><strong></strong><strong><span style="color: #660000;"></span></strong><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-3_Gc3ojbBKGSk-Jvgm2MwjRpuCyBcDbABVfhxpUt_HoSZpMHTJL4cIZpYs4wlAyZUqsvfRzJti4RVeU2S5QYyiEJJxLaqB5MdVspT1WefNNfR2OR9mC_jQniFD8G4dgI1TWpTBWtblE/s1600-h/coffee+house.jpg&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNEAg2KjEYB4GOC4Lr1bhkMqpwexiA" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-3_Gc3ojbBKGSk-Jvgm2MwjRpuCyBcDbABVfhxpUt_HoSZpMHTJL4cIZpYs4wlAyZUqsvfRzJti4RVeU2S5QYyiEJJxLaqB5MdVspT1WefNNfR2OR9mC_jQniFD8G4dgI1TWpTBWtblE/s1600-h/coffee+house.jpg" target="_blank"><img alt="" border="0" class="CToWUd" id="m_-4746513618938997805gmail-BLOGGER_PHOTO_ID_5309434466487331458" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-3_Gc3ojbBKGSk-Jvgm2MwjRpuCyBcDbABVfhxpUt_HoSZpMHTJL4cIZpYs4wlAyZUqsvfRzJti4RVeU2S5QYyiEJJxLaqB5MdVspT1WefNNfR2OR9mC_jQniFD8G4dgI1TWpTBWtblE/s400/coffee+house.jpg" style="display: block; height: 300px; margin: 0px auto 10px; text-align: center; width: 400px;" /></a> <span style="color: #990000;"><b>कुछ
समय बीतने पर विश्व के अनेकानेक देशों में व प्रांतों में कॉफी प्रचलित हो गयी। विश्व
के विभिन्न प्रांतों की कॉफी उत्पाद के लिंक्स प्रस्तुत हैं </b></span><br />
<span style="color: #990000;"><b>~ विस्तृत जानकारी के लिए प्लीज़ प्रत्येक लिंक पर क्लिक करें ~~ </b></span> <br />
<a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Colombian_coffee&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNGvO4tbsqnNLOHHcY6b2XX2GLiAXQ" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Colombian_coffee" target="_blank" title="Colombian coffee"><strong><span style="color: #660000;">१ - कोलंबियन : Colombian<br />२ - कोस्टा रीकन : </span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Costa_Rica&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNHbWTgMYcb2-zp7yoGN4UQuPIuxIw" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Costa_Rica" target="_blank" title="Costa Rica"><strong><span style="color: #660000;">Costa Rican</span></strong></a>
<br /><strong><span style="color: #660000;">३ - हवाईयन कोना : Hawaiian </span></strong><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Kona_coffee&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNERAvR2O9pjBj08WR4_3orpQ0j0RA" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kona_coffee" target="_blank" title="Kona coffee"><strong><span style="color: #660000;">Kona</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Ethiopian_Sidamo_(coffee)&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNGnlITqcuoErgRaxQZu4tLDJovdGg" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ethiopian_Sidamo_(coffee)" target="_blank" title="Ethiopian Sidamo (coffee)"><strong><span style="color: #660000;">४ - इथीयोपियन सिड़ामो : Ethiopian Sidamo</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Guatemala&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNEKRgKh3khaif1OE5L48gIRWNHVcQ" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Guatemala" target="_blank" title="Guatemala"><strong><span style="color: #660000;">५ - ग्वातमाला : Guatemala</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> : (ब्रांड : हेहेतेनांगो)</span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Jamaican_Blue_Mountain_Coffee&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNGhhQSU7YkpW1yFFlX9myHbKU-fSg" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jamaican_Blue_Mountain_Coffee" target="_blank" title="Jamaican Blue Mountain Coffee"><strong><span style="color: #660000;">६ -- जमैकन नीली पहाड़ी ब्रांड - Jamaican Blue Mountain</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Java_coffee&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNFfO9ga2Efi6wyx4MavsAd5KT0w4A" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Java_coffee" target="_blank" title="Java coffee"><strong><span style="color: #660000;">७ -- जावा -- Java</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Coffee_Industry_of_Kenya&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNHjPG7dmnc_2hUhGDN1K0hEz4BtrA" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Coffee_Industry_of_Kenya" target="_blank" title="Coffee Industry of Kenya"><strong><span style="color: #660000;">८ -- केन्यन -- Kenyan</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Panama&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNGlI3V9PvJD6aTB_u_RTe27LWNDdg" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Panama" target="_blank" title="Panama"><strong><span style="color: #660000;">९ -- पानामा -- Panama</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Sumatra&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNHcDNIkTraJuVN5_yzr2R6xlNjgqA" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sumatra" target="_blank" title="Sumatra"><strong><span style="color: #660000;">१० -- सुमात्रा -- Sumatra</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Indonesia&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNFnz9N4HelskvL9VPkiUOPEunfbjw" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Indonesia" target="_blank" title="Indonesia"><strong><span style="color: #660000;">११ -- इंडोनेशिया -- Indonesia</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Sulawesi&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNEOTTYpeVvB5eu6O1X0-_ZO9ubplA" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sulawesi" target="_blank" title="Sulawesi"><strong><span style="color: #660000;">१२ --- सुलेवासी -- Sulawesi</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> ( ब्रांड : तोराजा कलोस्सी ) </span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Tanzania&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNGbCLFde0Hnt7MnVTknr217p3-AWQ" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tanzania" target="_blank" title="Tanzania"><strong><span style="color: #660000;">१३ -- तान्ज़ानिया -- Tanzania</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;"> ( ब्रांड : पाबेर्री)</span></strong>
<br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://en.wikipedia.org/wiki/Uganda&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNFGf49YwVc7OjcD9bCSQEZPvyUXEw" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Uganda" target="_blank" title="Uganda"><strong><span style="color: #660000;">१४ -- उगांडा -- Uganda</span></strong></a><strong><span style="color: #660000;">- (ब्रांड : रोबुस्ता काफ़ी</span></strong> )
<br /><span style="color: #990000;"><b>१५ : यमन कोफी को " अरेबिया फीलिक्स " कहते हैं । <br />लिंक : <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://www.coffeesheikh.com/?gclid%3DCjwKCAjwibzsBRAMEiwA1pHZrrwD88AyOSSpQU5uxw-3Ubc-5Qly83BYdoGDuWbLbzlUdWeXQNmhshoCVCsQAvD_BwE&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNHR51gbzcEOQGXrLhZVRjFE-D_sNw" href="https://www.coffeesheikh.com/?gclid=CjwKCAjwibzsBRAMEiwA1pHZrrwD88AyOSSpQU5uxw-3Ubc-5Qly83BYdoGDuWbLbzlUdWeXQNmhshoCVCsQAvD_BwE" target="_blank">https://www.coffeesheikh.com/?<wbr></wbr>gclid=<wbr></wbr>CjwKCAjwibzsBRAMEiwA1pHZrrwD88<wbr></wbr>AyOSSpQU5uxw-3Ubc-<wbr></wbr>5Qly83BYdoGDuWbLbzlUdWeXQNmhsh<wbr></wbr>oCVCsQAvD_BwE</a></b></span><br /><span style="color: #990000;"><b>यह भौगोलिक स्थान विश्व के कोफी उत्पादन से जुड़े हुए स्थल हैं ।<br />विश्व के नक्शे में, जहाँ जहां कोफी उगाई जाती है उन का </b></span><br />
<span style="color: #990000;"><b><span style="color: lime;"><u>हरे रंग</u></span> से उल्लेख किया गया है।
</b></span><br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKH_h8I4vM4xmM4GDYSFHYGGuZGJgBnpUvapcl6IZY_UgbZ7mG2afeS2Yst8fgAhSy5bfaJ0mRfx5P5LOO_1P3EpcXtitgNPfhXQXjpfgTX7tlF_ehF3HMxgOGDKWMX9usdHWPAHAGDuI/s1600-h/Coffe+groing+regions.png&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNEDMVZzAlxGlm3W8pUAAuK93-nGGA" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKH_h8I4vM4xmM4GDYSFHYGGuZGJgBnpUvapcl6IZY_UgbZ7mG2afeS2Yst8fgAhSy5bfaJ0mRfx5P5LOO_1P3EpcXtitgNPfhXQXjpfgTX7tlF_ehF3HMxgOGDKWMX9usdHWPAHAGDuI/s1600-h/Coffe+groing+regions.png" target="_blank"><img alt="" border="0" class="CToWUd" id="m_-4746513618938997805gmail-BLOGGER_PHOTO_ID_5309434464752395602" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKH_h8I4vM4xmM4GDYSFHYGGuZGJgBnpUvapcl6IZY_UgbZ7mG2afeS2Yst8fgAhSy5bfaJ0mRfx5P5LOO_1P3EpcXtitgNPfhXQXjpfgTX7tlF_ehF3HMxgOGDKWMX9usdHWPAHAGDuI/s400/Coffe+groing+regions.png" style="display: block; height: 185px; margin: 0px auto 10px; text-align: center; width: 400px;" /></a> <strong><span style="color: #009900;">भारत में कॉफी : कर्णाटक के पहाडी इलाकों में, ख़ास कर, चिकमंगलूर इलाके में कोफी की अधिक पैदाइश होती है, मैसूर प्रांत में कोफी बड़े चाव से पी जाती है .</span></strong> <br />
<b><span style="color: #990000;"><span style="color: black;">आधुनिक समय मे कोफी कल्चर : </span><br />
कॉफी पीना यह आज के समय में ' ग्लोबल कल्चर ' बन गया है। विश्व को कोफी के पहचान देने वाले अरब देशों और आफ्रीकी
देशों में भी अब विश्व के सर्व शक्तिमान देश अमरीकी व्यापारी कल्चर ने सेंध लगा रखी है।</span></b><br />
<b><span style="color: #990000;"> अमरीकी व्यापारिक दिग्गज कॉर्पोरेशंस अब सर्वत्र घुसपैठ कर गया है और अपना वर्चस्व
बढ़ाने में यह सामर्थ्यवान कॉर्पोरेट्स प्रतिदिन व्यस्त हैं !
<br />आज अमरीकी कॉर्पोरेट कल्चर व व्यापार वाणिज्य की देन के मिलियनों डालर
कमानेवाले व्यवसाय के प्रतीक समान हैं ~ स्टारबक्स, सीयाटल कॉफी, बीग्बी कोफी, हडसन, एस्प्रेसो हाउस वगैरह ~ <br />काफी हाउस या "पब" एक तरह से आम लोगोँ के मिलने की <br />ख़ास जगह हो गई है।
</span></b> <br />
<span style="color: #990000;"><b>मोका कोफी की जानकारी ~ मौका कॉफी शब्द, " अल मखा " शब्द से आया है
</b></span><strong>(</strong><span style="color: #660000;"><strong> ' शब्दोँ का सफर ' : शब्दों के शोधकार्य से जुड़े अजित भाई का लिंक ) </strong></span><br />
<span style="color: #660000;"><strong><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://shabdavali.blogspot.com/2009/03/blog-post_04.html&source=gmail&ust=1569778004457000&usg=AFQjCNEKacK_acKMehqnSO-AeVZcHaqSQg" href="http://shabdavali.blogspot.com/2009/03/blog-post_04.html" target="_blank">http://shabdavali.blogspot.<wbr></wbr>com/2009/03/blog-post_04.html</a> </strong></span><strong><br /><span style="color: #990000;">भारत में कोफी का आगमन किस तरह हुआ ? इसकी अति रोचक कथा है।
<br />यामिनी सूफी संत बाबा बुदान , ‘बाबा ’<br />(हज़रात शैक जमेर अल्लाह मज़राबी )
यमन के अल -मखा इलाके से, <br />पश्चिम घाट के परबत चिकमंगलूर, कर्णाटक प्रांत,
भारत तक सफर करते हुए आ पहुंचे थे। वे, कोफी के कुछ दाने, अपने साथ,लेकर आए थे और उन्हें बीजों को भारत की सरज़मीं पर उन्होंने रोप दिए। <br />यह संवत १६७० की बात है और आज मैसूर कोफी भारत में ही नही<br /> भारत के बाहर भी सुप्रसिध्ध है। उन्ही के नाम से " बाबा बदनगिरी हिल्ज़ " </span><br /><span style="color: #990000;">और 'बाबा बदनगिरी कोफी ' अत्याधिक प्रसिद्ध हुई। </span></strong><span style="color: #990000;"><br /><strong>अब आप बतलाएं, आप को चाय पसंद है या कोफी ?</strong>
<strong><br />या और कोई पेय आपको ज्यादा प्रिय है ?
</strong><br /><strong></strong><strong>आशा है कोफी का रोमांचक सफर आपको पसंद आया होगा .......
</strong><br /><strong></strong></span><br />
<strong><span style="color: #990000;">- लावण्या
</span></strong></div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-60446892888427901832019-08-14T10:32:00.000-04:002019-08-14T10:32:15.252-04:00अधूरे अफ़साने कथा संग्रह मेरी पुस्तक प्रकाशित हो चुकी है।<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
ॐ<br />
नमस्ते <br />
अधूरे अफ़साने कथा संग्रह मेरी पुस्तक प्रकाशित हो चुकी है। <br /> <img class="image-stretch-vertical" id="igImage" src="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/51gKqjRlq9L.jpg" style="max-height: 500px; max-width: 359px;" /><br />
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">आप तक, अगर ' अधूरे अफ़साने '
किताब पहुंची है और आप मेरी बात सुन रहें हैं, तब आप से नमस्ते, दुआ सलाम,
राम ~ राम, सत श्री अकाल कहते, मैं, मन की बात कहना चाहती हूँ ! </span><div class="a-popover-inner" id="a-popover-content-7" style="height: auto; overflow-y: auto; padding-bottom: 15px;">
<div class="a-row" id="imgGalleryContent">
<div class="a-column a-span8 a-text-center ig-main-image">
<div class="img-wrapper maintain-height">
<div class="maintain-height zoomed-out zoomable" id="igInner" style="height: 423px; width: 586px;">
<img class="image-stretch-horizontal" id="igImage" src="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/81DPZCHbWHL.jpg" style="left: auto; max-height: 906px; max-width: 1969px; top: auto;" />
</div>
</div>
</div>
<div class="a-column a-span4 ig-thumbs a-span-last">
<div class="ig-thumb-image">
<img class="ig-thumb-inner" id="ig-thumb-0" src="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/51gKqjRlq9L._AC_SX75_CR,0,0,75,75_.jpg" /></div>
<div class="ig-thumb-image">
<img class="ig-thumb-inner selected" id="ig-thumb-1" src="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/81DPZCHbWHL._AC_SY75_CR,0,0,75,75_.jpg" /></div>
</div>
</div>
</div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">मैं, इस समय मेरे परम आदरणीय पापाजी, हिन्दी साहित्य के नक्षत्र स्वरूप </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">सुप्रसिद्ध साहित्यकार, गीतकार, कविश्रेष्ठ </span><span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">पं. नरेंद्र शर्मा एवं मेरी ममतामयी अम्मा श्रीमती सुशीला शर्मा जी को याद कर, उन्हें श्रद्धा सुमन अर्पित करती हूँ और पुण्यात्माओं </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">को आदर, श्रद्धा और दुलार सहित प्रणाम करती हूँ। </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">मेरी पुस्तकें, १) कविता संग्रह ' फिर गा उठा प्रवासी ' और २) उपन्यास ' सपनों के साहिल ' प्रकाशित हो चुके हैं। अधूरे अफ़साने कहानियों का संकलन मेरी तीसरी साहित्यिक कृति है। </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;"> कहानी संग्रह ' अधूरे अफ़साने ' का प्रकाशन मेरे छोटे भाई समान परम गुणी पंकज सुबीर जी [ जो
भारतीय ज्ञानपीठ युवा लेखन के लिए, कथा यू. के. सम्मान प्राप्त, श्री
प्रेमचंद सम्मान प्राप्त, प्रतिभाशाली लेखक </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">के साथ साथ एक सफल संपादक भी हैं ] <br />उन के सौजन्य से आप तक पहुंच रहा है अतः उन्हें मेरे हार्दिक धन्यवाद और स्नेहाशीष !<br /> ऐमेज़ॉन इंडिया वेब पोर्टल पे अधूरे अफ़साने कहानियों का संग्रह अब उपलब्धहै। लिंक ~ </span><span class="css-901oao css-16my406 r-1qd0xha r-ad9z0x r-bcqeeo r-qvutc0">ADHOORE AFSAANE (Short Stories Lavnya Deepak Shah) <br /> </span><a class="css-4rbku5 css-18t94o4 css-901oao css-16my406 r-daml9f r-1loqt21 r-1qd0xha r-ad9z0x r-bcqeeo r-qvutc0" data-focusable="true" dir="ltr" href="https://t.co/h7BNgpsk7N?amp=1" rel=" noopener noreferrer" role="link" target="_blank" title="https://www.amazon.in/dp/9381520267/ref=cm_sw_r_tw_dp_U_x_yLRuDbMKVJ38E"><span aria-hidden="true" class="css-901oao css-16my406 r-4iw3lz r-1xk2f4g r-1qd0xha r-109y4c4 r-ad9z0x r-bcqeeo r-1udh08x r-wwvuq4 r-u8s1d r-92ng3h r-qvutc0">(link: https://www.amazon.in/dp/9381520267/ref=cm_sw_r_tw_dp_U_x_yLRuDbMKVJ38E) </span>amazon.in/dp/9381520267/…</a><span class="css-901oao css-16my406 r-1qd0xha r-ad9z0x r-bcqeeo r-qvutc0"> via </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"></span><div class="css-901oao r-hkyrab r-1qd0xha r-a023e6 r-16dba41 r-ad9z0x r-bcqeeo r-bnwqim r-qvutc0" dir="auto" id="tweet-text" lang="in">
<div class="css-1dbjc4n r-xoduu5">
<span class="r-18u37iz"><a class="css-4rbku5 css-18t94o4 css-901oao css-16my406 r-daml9f r-1loqt21 r-1qd0xha r-ad9z0x r-bcqeeo r-qvutc0" data-focusable="true" dir="ltr" href="https://twitter.com/amazonIN" role="link">@amazonIN</a></span></div>
</div>
<br /><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> हिंदी साहित्य जगत के अनेक साथी साहित्यकारों ने इस पुस्तक के लिए उदारता पूर्वक लिखे शुभकामना ~ सन्देश भेजे हैं। पुस्तक की गरिमा~ शोभा में, अभिवृद्धि हुई है उन्हें मैं अपना हार्दिक धन्यवाद कहती हूँ! </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"><br />डा. मृदुल कीर्ति जी परम विदुषी सन्नारी हैं और मेरी अंतरंग सहेली ! उन्हें हार्दिक आभार। <br />भाई अमरेंद्र जी एक सफल और </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">सशक्त कथाकार हैं और </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">मेरे अनुज हैं! उन्हीं आभार ! <br />भाई श्री अनुराग शर्मा जी के स्नेहानुराग से जो अपनत्त्व प्राप्त हुआ, वह </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">अनमोल है ! अतः धन्यवाद ! <br />कथा यू. के. स्व सु श्री इंदु जी की स्मृति में साहित्यकारों को सम्मानित करती हिन्दी </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">संस्था,
ग्रेट ब्रिटेन में स्थापित करनेवाले, कर्मठ, आधुनिक मानव के संघर्षों को
वाणी देनेवाले ऐसे अद्भुत कथाकार भाई श्री तेजेन्द्र शर्मा जी को भी
धन्यवाद ! </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> हिन्दी
साहित्य को २१ वीं सदी में उच्च कोटि के सृजन से समृद्ध करनेवाले मेरे
हमसफ़र साहित्यकार मित्रों को पुनः अनेकानेक धन्यवाद ! उनके उज्जवल भविष्य
के लिए मेरी </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">मंगलकामनाएं।</span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;"> अब कुछ इस नई किताब के बारे में ~ </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">पुस्तक ' अधूरे अफ़साने ' </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">आम इंसान की ज़िंदगानी की कहानियाँ हैं</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">।</span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">प्रश्न : शीर्षक ' अधूरे अफ़साने ' चुनने के पीछे क्या कारण है ?<br /> उत्तर : यही कि हरेक </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">इंसान की कहानी और ज़िंदगानी अक्सर अधू</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">री </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">रह जातीं हैं! </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">किसी व्यक्ति या किसी</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> पात्र के बारे में अभी हम कुछ जानें या </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">समझें, उस के पहले, जीवन के बहते दरिया में दुसरी लहर उभरती </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">है। </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">समय गुजर</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> जाता है। लम्हा बीत</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> जाता है।</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> लहरें लौट जातीं हैं रह जातीं हैं रेत पर पड़ी सीपियाँ या सिर्फ कहानियाँ ! </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> हम बचपन में दादी या नानी से अक्सर पूछा करते थे </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">' फिर क्या हुआ ? ' </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">हर कहानी के खत्म होते, एक प्रश्न, अक्सर अनुत्तरित रह जाता है। एक नई कहानी, एक नई ज़िंदगानी , शेष ~ अशेष ~~ </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">
ज़िंदगानी के चित्रों के कोलाज में, लालटेन की रोशनी से कुछ पलों
के लिए धुंधलके और कोहरे से भरी रात में, रोशनी की लकीरें किसी चेहरे पर पड़
जाएं और आप अपरिचित को अपना समझनें लगें </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">ऐसे </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">रहस्यमय</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> अनुभव,</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> इन कहानियों द्वारा, इन पात्रों द्वारा आप के मन तक पहुंचें</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">! पात्रों के जीवन से</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> कुछ क्षण आपके समक्ष उजागर हों तो</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">उन्हें </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">स्वीकारीयेगा। </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> आप, </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">सफर के साथी</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> हैं।</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> <br />अब इन कहानियों को आप के हवाले कर रही हूँ। </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;"> '
ज़िंदगी ख़्वाब है ' कहानी के रोहित ~ शालिनी हों या कथा ' मन - मीत '
के मोहन ~ मालती हों, या ' जनम जनम के फेरे ' कथा की शोभना और उसका पति
धर्मेश हों या फिर नर्तकी ' कादंबरी' हो, या ' समदर देवा ' कथा के मंजरी
और देवा, किशना और मधु हों, या की कथा ' स्वयंसिद्धा ' की नई दुल्हन 'सिद्धेश्वरी'
हो या ' कौन सा फूल " कहानी के दादाजी और नई नवेली दुल्हन बनी दादाजी की
लाड़ली पोती हो, ये सभी, आप से, अपनापा साधेंगें ! आप को वे अपने लगें, यह कामना
है। </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;"> किताबें,
अक्सर बड़ों के हाथ पहुँचती हैं। तो यही सोच कर के परिवार के शिशुओं के लिए
भी इस किताब में कुछ कहानियाँ हों, ऐसा सोच कर , चार बाल कथाएँ लीं हैं। </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">१) ' सोने का
अनार, २) नृत्य नाटिका ' खिलती कलियाँ ' ,<br />३) ' टूटा हुआ सिपाही' ४) एकाँकी नाटक
' एक पल सर्वनाश से पहले ' [ अंतरिक्ष यात्रा विषय पर लिखी हुई ] ये बाल -
कथाएँ भी आप तक पहुंचा रही हूँ। </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> आपके परिवार के नन्हें मुन्नों को प्यार और आशीर्वाद। उन्हें यह बाल कहानियाँ अवश्य सुनाऐं और हाँ, </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">१४ वर्षीय नाती चिरंजीवी </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> नोआ मेकरेडमंड और ४ साल के पोते चिरंजीव ओरायन सोपान शाह से भी उन्हें जरूर मिलवाऐं। दोनों शिशुओं के</span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"> चित्र संलग्न हैं। </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">अंत में विनम्र अनुरोध है कि अपने विचारों से भी अवश्य अवगत करवाऐं । </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;"><br />मेरा ई मेल : <a href="mailto:Lavnis@gmail.com" target="_blank">Lavnis@gmail.com</a> </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">खुदा हाफ़िज़ ! </span><span style="font-family: georgia,serif; font-size: medium;">ईश्वर आपको सदा सुखी रखें ~ </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">सद्भावना एवं स्नेह सहित ,</span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;">~ लावण्या </span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia, serif; font-size: medium;"> </span><b><span style="color: #cc0000;"> Mrs Lavanya Deepak Shah <br /> Ohio USA </span></b></div>
<div>
<b><span style="color: #cc0000;"> From : ओहायो , उत्तर आमेरिका </span></b></div>
</div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-37876195449729706232019-06-18T20:35:00.000-04:002019-06-18T20:35:07.985-04:00सिने-संगीत इंद्र का घोड़ा है : 'विविध भारती' के प्रधान नियोजक और कवि नरेंद्र शर्मा से इन प्रश्नों के उत्तर सुनिए<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="gmail_quote">
<br /><strong style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.666666984558105px; text-align: center;"><span style="color: blue;">शीर्षक : </span></strong></div>
<span class="im">
<span style="color: blue; font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="font-size: medium;">सिने-संगीत इंद्र का घोड़ा है, <br />उसे रेस का घोड़ा बनाना क्या उचित है?</span></span></span><span class="im"><div style="border-color: rgb(212,221,131); font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px; text-align: center;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;">क्या
सिने-संगीत प्रभावशाली नहीं, लोकप्रिय नहीं? क्या सिने-संगीत मनोरंजन नहीं
करता? क्या सिने-संगीत स्तर का नहीं होता? क्या सेंसरबोर्ड की तीक्ष्ण
दृष्टि के आगे से वह नहीं गुज़रता? फिर क्या कारण है कि सेंसर हुए सिने गीत
भी कई बार रेडियो से प्रसारित नहीं होते ? 'विविध भारती' के प्रधान
नियोजक और कवि नरेंद्र शर्मा से ही अपने इन प्रश्नों के उत्तर सुनिए,
विशेष रूप से लिखे लेख में...</span></span></div>
<span style="background-color: white;"></span></span><span class="im"><div style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px; margin: 10px 0px; padding: 0px;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;"><span style="font-size: 20pt; padding-left: 24px;">र</span>जत-पट
हो या रेडियो पर मनोरंजन के साधनों में सिने-संगीत का स्थान बहुत महत्त्व
का है। सिने-संगीत निस्संदेह लोकप्रिय है। सिने-संगीत में विविधता है।
कार्यकौशल ऊँचे दर्जे का होता है और प्रतिभा तथा परिश्रम का मणि
प्रबाल-संयोग भी दर्शनीय होता है। रजत-पट पर मधुर धुन को सुंदर अक्षर चार
चाँद लगा देते हैं। गायक-गायिका, संगीतकार-गीतकार, वाद्य-यंत्रों के
हुनरमंद कलावंत और यंत्रों से ध्वन्यांकन करने वाले अञ्जयस्त इंजीनियर और
फिर भरपूर आर्थिक साधन सिने-संगीत सचमुच बहुमूल्य बना देते हैं।</span></span></div>
</span><span class="im"></span><span class="im"></span><span class="im"><span style="background-color: white;"></span></span><span class="im"><span style="background-color: white;"></span></span><span class="im">
</span><div style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px; margin: 10px 0px; padding: 0px;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;"> सिने-संगीत
हर तरह की रुचि को संतोष देने की क्षमता रखता है। इसकी एक विशेषता यह भी
है कि उत्तर और दक्षिण भारत में एक-सी ही इसकी शैली है। इसकी रचना में
सामूहिक प्रयास और प्रयोग होता है, यानि टीमवर्क। इस प्रकार सिने-संगीत
मध्ययुगीन की अपेक्षा आधुनिक है। अपने देश में ही नहीं, भारतीय संगीत एशिया
और अफ़्रीक़ा के अन्य देशों में भी लोकप्रिय है। रजत-पट की यह ध्वन्यात्मक
उपलद्धि रेडियो पर भी समान रूप से लोकप्रिय है और रेडियो पर लाखों
श्रोताओं के मनोरंजन का साधन है।</span></span></div>
<span class="im">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;"><strong style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;"><q style="margin: 0px; padding-bottom: 0px; padding-left: 1px; padding-right: 1px; quotes: none; word-spacing: 1px;">अपने ही घर पराये ~ </q></strong><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
</span></span><div style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px; margin: 10px 0px; padding: 0px;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;">औसत
दर्जे का सिने-संगीत ख़ासा अच्छा होता है। अखरता सिर्फ़ वह है कि ऊँचे
दर्जे की उपज इसमें अपेक्षाकृत कम और अनुकरण की प्रवृत्ति अंधाधुंध बहुत
अधिक होती है। इसलिए शिखर को छू सकने वाली रचनाएँ इनी-गिनी और औसत से नीचे
दर्जे की या घटिया रचनाएँ बहुत अधिक होती है। स्थिति और भी विषम इसलिए हो
जाती है कि सिने-गीतों की पैदावार, फिल्मों की संख्या के अनुपात में,
ज़रूरत से ज़्यादा होती है।</span></span></div>
<div style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px; margin: 10px 0px; padding: 0px;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;">इतनी
अधिक संख्या में सिने-गीतों की रचना करता हँसी-खेल नहीं है। परंपरागत सुगम
शास्त्रीय संगीत, लोक संगीत, रंगमंच-संगीत, रवींद्र संगीत, इत्यादि
नयी-पुरानी शैलियों का तो आधार लिया ही जाता है, अरबी और पाश्चात्य सुगम
संगीत से भी प्रेरणा ग्रहण की जाती है। कभी-कभी तो ऐसा भी देखने में आता है
कि एक ही आधार पर दो-चार संगीतकार कई एक संगीत-रचनाएँ तैयार कर डालते हैं।
नयी रचनाओं के लिए कभी-कभी अपनी निजी सूझ से भी काम लिया जाता है, पर
विदेशी धुनों का अनुकरण बढ़ता ही जाता है।</span></span></div>
</span><span style="background-color: white;"><span style="color: blue;"><span class="im"><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">संगीत
में स्वदेशी और विदेशी का विचार नैतिक और अनैतिक के आधार पर न भी करें, तो
भी इतना तो सोचना ही होगा कि भारतीय श्रोता के रुचि-संस्कार के हिसाब से
कैसा संगीत, कितना अनुकूल पड़ता है। अपने देश के दृश्यों और ध्वनि-वैभव से
कतराकर क्या हम अपने ही घर में पराये नहीं बन रहे हैं? क्या हम अपने ही
दर्शक-श्रोता समाज को अपने ही देश से अपरिचित नहीं बना रहे हैं? अपनी भूमि
के दृश्यों से आँख चुराना और अपने देश की ध्वनियों को अनसुना करना क्या
उचित है? क्या यह अतिपरिचय की प्रतिक्रिया है जो हम अब अवज्ञा और अपरिचय की
दिशा में अविवेक के साथ आगे बढ़े चले जा रहे हैं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">गाँव-देहात
को तो हम बिसरा ही चुके हैं, छोटे क़स्बे और प्रादेशिक नगरों पर भी अब
हमारे आँख-कान नहीं लगते। बड़े शहर ही दिखाई देते हैं और वे भी ऐसे रूप कि
पेरिस, न्यू यार्क और लंदन के उपनगर प्रतीत हों। सारे जहाँ से अच्छा
हिंदोस्ताँ हमारा आज हमारे मन की बात नहीं कहता। आज हिंदुस्तान से बाक़ी
जहान अच्छा है, या यों कहिये की वह साम्राज्यवादी संपन्न देश, जो एशिया और
अफ़्रीक़ा को दास बनाये हुए थे, वही हमें आकर्षित करते हैं। पहले हम उनके
राजनीतिक दास थे, अब हम उनके सांस्कृतिक दास हैं। विदेशी के प्रति मोह इसी
तरह से बढ़ता रहा तो अजब नहीं कि हम अपनों के लिए अजनबी बन जाएँ।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">संगीत
की ध्वनियाँ नाभि से निकलती हैं और प्राणों में समा जाती है। संगीत का असर
बहुत ही गहरा होता है। इसलिए आवश्यक है इस संगीत के विषय में खिलवाड़ की
अपेक्षा विवेक और विचार से काम लिया जाये। क्यों न हम सिनेमा और रेडियो के
प्रभाव-क्षेत्र, लक्ष्य, उद्देश्य और दर्शक और श्रोता की आवश्यकताओं पर
विचार करें? सिनेमा देखने वालों और रेडियो सुनने वालों की परिस्थिति और
मन:स्थिति में बहुत अंतर होता है। आँख और कान में चार अंगुल का अंतर तो
होता ही है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><strong style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;"><q style="margin: 0px; padding-bottom: 0px; padding-left: 1px; padding-right: 1px; quotes: none; word-spacing: 1px;">घर और बाज़ार ~ </q></strong><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">सिनेमा
देखने वाले अपने पूर्व-निर्धारित कार्यक्रम के अनुसार घर से बाहर निकलकर
किसी सिनेमाघर में जाते हैं। मनोरंजन का यह साधन नि:शुल्क नहीं होता।
सिनेमाघर में पहले पैसे रखवा लिये जाते हैं। सिनेमाघर के भीतर हम सपरिवार
बैठे हुए भी, अपरिचितों की संगत में बैठते हैं। वहाँ आत्मीय और परिचित कम
और अजनबी अधिक होते हैं। इसका परिणाम यह होता है कि वैयक्तिक और पारिवारिक
रुचि-संस्कार गौण हो जाते हैं और लज्जा और लिहाज़ के बिना तमाशा देखने की
प्रवृत्ति मुख्य हो जाती है। अपरिचितों के बीच, अँधेरे में तमाशा देखने से
इस प्रवृत्ति को बल मिलता है। गाँव की अपेक्षा हम शहर में अधिक स्वच्छंद
होते हैं, क्योंकि शहर में भी आत्मीय कम और अजनबी ज़्यादा होते हैं। यही
बात मेले-ठेले के विषय में भी कही जा सकती है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
</span><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">सिनेमाघर
में हम स्वेच्छा से नज़रबंद रहते हैं। ऐसे दर्शक प्रेक्षक समाज को
पाश्चात्य समाजशास्त्री 'कैप्टिव ऑडियेंस' कहते हैं। परायी जगह में पराधीन
होकर बैठने वालों का व्यक्तिगत और पारिवारिक दायित्व भाव बहुत कम हो जाता
है और सामूहिक निर्वैयक्तिक भाव जादू की तरह सिर पर चढ़कर बोलने लगता है।
ऐसी परिस्थिति में बहुत कुछ चल जाता है। मन:स्थिति तमाशबीन की हो जाती है,
विवेकी व्यक्ति या गृहस्थ की नहीं।</span><span class="im"><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">रेडियो
सुनने वालों का समाज इस प्रकार एक साथ नहीं बैठता। वह पारिवारिक एकांशों
में बँटा हुआ, अलग-अलग स्थानों में बंट-छंट कर, घरों के भीतर बैठता है। यह
घरेलू श्रोता-समाज है। पूरा परिवार या परिवार के कुछेक सदस्य
रेडियो-कार्यक्रम सुनते हैं। जो अन्य किसी काम में लगते है, वे भी अपने
कानों में रुई नहीं डाल लेते। बड़े छोटों के प्रति उत्तरदायी हैं और छोटों
को बड़ों का लिहाज़ है। बहन-भाई, बाप-बेटी, माँ-बेटों, सास-बहू न जाने
कितने आत्मीय संबन्धों के तार श्रोता-समाज के हर एकांश के ताने-बाने में
सदैव विद्यमान रहते हैं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
</span><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">यह
वह परिस्थिति नहीं है, जो अजनबी-दर्शकों के समूह में बैठे हुए व्यक्ति या
छोटे से परिवार की होती है। इसलिए स्वाभाविक है कि रजत-पट के दर्शक से
रेडियो के श्रोता की मन: स्थिति भिन्न हो। उत्तान-शृंगार, ज़रूरत से
ज़्यादा बेतकल्लुफ़ी की बातें और ज़ूमानी पंक्तियाँ श्रोता-परिवार को अधिक
असहनीय हो सकती है। बहुत कुछ है, जो बाहर चलता है, लेकिन घर में नहीं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
</span></span><span class="im"><div style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px; margin: 10px 0px; padding: 0px;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;">सिनेमाघर
नगरों और बड़े-बड़े क़स्बों तक ही सीमित हैं, पर इसके विपरीत, दूर-दूर
विस्तृत जनपदों के ग्रामों और गिरिवन-प्रांतरों और अन्य प्रादेशिक अंचलों
में, रेडियो सुनने वाले यत्र-तत्र-सर्वत्र बिखरे पड़े हैं। उन सुनने वालों
की आवश्यकताएँ और रुचि-संस्कार शहर के शौक़ीन दर्शकों की तुलना में बहुत
भिन्न हैं। भारत में घर और बाहर, ग्राम और नगर, आत्मीय और अजनबी और छोटे और
बड़े की दुनिया में बहुत अंतर है। रेडियो सुनने वालों के लिए 'ए' और 'यू'
की कोटि में बँटे हुए कार्यक्रम सुन सकने की सुविधा भी नहीं है। घर और
बाजार के विचार-व्यवहार और नियम-क़ायदे अलग-अलग हैं।</span></span></div>
<div style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px; margin: 10px 0px; padding: 0px;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: blue;">सिने-संगीत
में बोल का महत्त्व शास्त्रीय-संगीत की अपेक्षा बहुत अधिक होता है। बोलों
के कहने का ढंग भी कम महत्त्व नहीं रखता। एक ही बात को कई एक तरह से कहा जा
सकता है, सहज स्वाभाविक ढंग की शालीनता से भी और हेकड़ी और शोहदेपन से भी।
कहानी के मोड़ और चरित्र-चित्रण के जोड़-तोड़ गीतों की शैली को प्रभावित
करते हैं। गीतों का रंग रजत-पट की आवश्यकताओं के अनुसार बदलता रहता है।
बोल, धुन और वाद्य-यंत्र तथा उनका प्रयोग कहानी में बदलती हुई परिस्थिति के
अनुसार बदलता रहता है।</span></span></div>
</span><span style="background-color: white;"><span style="color: blue;"><span class="im"><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">रेडियो
पर सिने-संगीत सुनने वालों के लिए कहानी, चरित्र-चित्रण और परिस्थितिगत
वातावरण की उपस्थिति नहीं है। उसके लिए तो गीत केवल एक गीत है। किसी
चरित्रहीन पात्र का गीत कहानी में शायद इसलिए रखा गया है कि अंतत: उस पात्र
को कुपात्र सिद्ध होना है। किंतु कहानी के सदंर्भ के बिना रेडियो
सुनने-वाला उसे कैसे ग्रहण करेगा? पागल, शराबी, हत्यारा कहानी में अपने
चरित्र-चित्रण के अनुसार गा सकता है, लेकिन उसके गाये हुए गीत का कहानी के
संदर्भ के बिना क्या अर्थ है? किसी वर्ग विशेष का कोई व्यक्ति किसी घृणित
पात्र की भूमिका में है और उसके विरोध में शिकायती गीत गाया जाता है, जिसकी
लपेट में पूरा वर्ग आ जाता है। रेडियो सुनने वाले का उससे क्या प्रयोजन
है? प्रादेशिक उच्चारण या गायन पद्धति का विद्रूपगत प्रयोग रेडियो पर
वर्जित होना ही चाहिए, क्योंकि ऐसी चीज़ों से रेडियो सुनने वाले को ठेस भी
पहुँच सकती है और उनके मन में पारस्परिक विद्रूप की भावना भी भड़क सकती है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
</span><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">संगीत
की ध्वनियाँ और लयकारियाँ मन को शांत भी कर सकती हैं और अशांत भी।
अफ़्रीक़ा के वनवासियों के वासना-विह्वल और कामोद्दीपित उन्मत्त संगीत का
प्रभाव पाश्चात्य संगीत पर पड़ा और उससे मन को भड़काकर, तन के
चिथड़े-चिथड़े कर देने वाले संगीत की सृष्टि हुई। सुना है कि उसे सुनकर
युवतियाँ बेहोश होने लगीं और युवक कपड़े फाडऩे लगे। उस संगीत की लहरें,
पागल हाथी की सांढ़ों की तरह भारतीय सिने-संगीत से भी आ टकरायीं। ऐसे
कामोन्मादक संगीत को किस हद तक प्रोत्साहित किया जाये, संगीतकार के लिए यह
विचारणीय होना चाहिए।</span><span class="im"><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">युग-संधि
और वय-संधि की बेला में एक विचित्र प्रकार का मानस-मंथन होता है। जैसे
समुद्र-मंथन से अमृत, विष और सुरा की उत्पत्ति होती है, वैसे ही मानस-मंथन
से भी कल्याणकारी और अकल्याणकारी भावों की निष्पत्ति होती है। आज कालकूट को
पीने वाले शिव दिखायी नहीं देते; कालकूट को बेचने वाले और बाँटने वाले
बहुत हैं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><strong style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;"><q style="margin: 0px; padding-bottom: 0px; padding-left: 1px; padding-right: 1px; quotes: none; word-spacing: 1px;">इंद्र के घोड़े की नियति?</q></strong><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">कैबरे
और नाइट-क्लब देश में बहुत नहीं हैं, लेकिन सिनेमा में इनकी संख्या बढ़ती
ही जा रही है। इनके वातावरण में जो संगीत प्रस्तुत किया जाता है, उसे कहानी
में तो शायद दूसरे प्रकार के संगीत के द्वारा संतुलित भी कर दिया जाता है,
लेकिन रेडियो-कार्यक्रम में ऐसी संभावना नहीं होती, क्योंकि वहाँ कहानी का
संदर्भ नहीं है। एक गीत सिर्फ़ एक गीत है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">रेडियो सुनने वाला अपने घर में बैठा हुआ सुनता है। वह शायद ही पसंद करे कि उसका घर सिनेमाघर, अजायबघर, कैबरे या नाइट-क्लब बन जाये।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">भारतीय
जीवन का ढर्रा इतना बदल गया है कि ढिक-त्योहार, विवाहोत्सव की धूम-धाम,
तीर्थयात्रा, मेला-दसहरा, देव-मंदिर, देवलीलाएँ, शाम की सैर, बाग़बहार,
लावणी-कजली, ख़याल के दंगल, महफ़िल, मुजरा इत्यादि जीवन के रंगारंग पहलू अब
रजतपट पर ही शेष हैं। रजतपट से बहुत कुछ आशा की जाती है। भारतीय जीवन के
इन और अन्यान्य पहलुओं की ओर से आँख चुराकर भारतीय सिनेमा घटिया पाश्चात्य
सिनेमा का अंधानुकरण करे, तो परिणाम भला नहीं हो सकता। सिने-संगीत की
सृष्टि में रचनाकारों को इस विषय में सोच-विचार अवश्य करना चाहिए।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">सोच-विचार
को बिसारकर सिने-संगीतकार प्रचार और पैसे के लिए और उनके बल पर व्यावसायिक
होड़ में फँसते जा रहे हैं, पर धंधे की धांधली भारतीय सिने-संगीत को कहाँ
ले जायेगी? उनके पास एक अत्यंत शक्तिशाली और लोकप्रिय माध्यम है।
सिने-संगीत इंद्र का घोड़ा है, उसे रेस का घोड़ा बनाना क्या उचित है?</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">कहा
जाता है कि यह धंधा है। यह पारस्परिक प्रतिद्वंद्विता या होड़ाहोड़ी की
व्यावसायिक दुनिया है। यह करोड़ों को प्रभावित करने वाला, लाखों का खेल है।
हो सकता है कि यह ठीक हो, लेकिन रेडियो के माध्यम को धंधे-व्यवसाय की
घुड़दौड़ में घसीटना कहाँ तक ठीक होगा, विचारशील व्यक्ति इस पर विचार करें।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">सिने-संगीतकार-सम्मेलन
के प्रधान श्री सी. रामचंद्र ने कल्याणजी-आनंदजी अभिनंदन-समारोह में ठीक
ही कहा था कि सिने-संगीत के क्षेत्र में धंधेबाज़ी की धांधली अच्छे-बुरे
संगीत के विषय में खोटे सिक्के उछलते हैं और टकसाली खरे सिक्के दब जाते
हैं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">रजतपट
व्यावसायिक है, किंतु भारत में रेडियो लोक-सेवा का नि:शुल्क माध्यम है।
दोनों की रीति-नीति और मानदण्ड अलग-अलग हैं। सिने-गीतों के बल पर चल-चित्र
चलते हैं और रेडियो-प्रसारण से सिने-गीत चलते हैं। लेकिन क्या किसी व्यक्ति
या वर्ग के लाभ के लिए नि:शुल्क रेडियो-प्रसारण का उपयोग होना चाहिए?
रेडियो इस व्यापारिक और व्यावसायिक होड़ में पड़ेगा, तो पैसे और प्रचार को
प्रबल शक्तियाँ जीतेंगी और अच्छे सिने-संगीत की हार होगी। मेरे गीत चलाओ,
इतना लो और मेरे प्रतिद्वंद्वी के गीत न चलाओ, इतना लो। इस ले-दे में
रेडियो पड़ेगा, तो और किसी का हित हो न हो, श्रोता का हित तो नहीं ही होगा।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">कहा
जाता है कि भारतीय सेंसरबोर्ड ने रजतपट पर सार्वजनिक प्रदर्शन के लिए जो
कुछ निरापद माना है, उसे रेडियो-प्रसारण के लिए भी ठीक मानना चाहिए। कहने
वाले यह भूल जाते हैं कि सार्वजनिक प्रदर्शन और सार्वजनिक प्रसारण दो अलग
चीज़ें हैं। प्रदर्शन का लक्ष्य दर्शक है और प्रसारण का लक्ष्य श्रोता है।
दोनों की परिस्थिति और मन:स्थिति का भेद स्पष्ट किया जा चुका है। इसके साथ
ही यह भी न भूलना चाहिए कि प्रदर्शन व्यावसायिक धंधा है और वर्ग नि:शुल्क
नहीं है। रेडियो का प्रसारण लोक-सेवा का अंग है और हमारे देश में यह
नि:शुल्क सेवा है, जिसका प्रेरणा-वाक्य या 'मोटो' 'बहुजन हिताय, बहुजन
सुखाय' है। थोड़े से लोगों के मुनाफ़े और हित-सुख के लिए रेडियो माध्यम का
उपयोग अब तक तो उचित नहीं ही माना गया है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">भारतीय
सेंसरबोर्ड पटकथा को संपूर्णता से, सम्यक दृष्टि से, देखता है। भले-बुरे
तत्त्वों का नाटक में एक संतुलन रहता है। संदर्भ से हटा दीजिए, तो बुरा ही
रहेगा। रेडियो-प्रसारण गीत को कहानी के संदर्भ के बिना एक गीत की तरह से ही
प्रसारित कर सकता है। रेडियो को बिना पासंग की तोल से बचना ही पड़ेगा। ऐसी
परिस्थिति में यह प्रस्ताव किया जा सकता है कि जैसे रजतपट पर सार्वजनिक
प्रदर्शन के लिए अच्छे बुरे का विवेक करने वाला एक सेंसर बोर्ड है, वैसा ही
एक सेंसरबोर्ड सार्वजनिक उपयोग की श्रवण सामग्री के लिए भी नियुक्त किया
जाये। रजतपट और रेडियो दो अलग-अलग माध्यम हैं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><strong style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;"><q style="margin: 0px; padding-bottom: 0px; padding-left: 1px; padding-right: 1px; quotes: none; word-spacing: 1px;">शृंगार और शृंगार का भेद ~ </q></strong><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">रेडियो
से बहुत तरह के कार्यक्रम प्रस्तुत किये जाते हैं। मोटे तौर पर कहें तो
रेडियो का कार्यक्रम पंचसूत्री होता है। इसमें राष्ट्रीय महत्त्व के मौलिक
और मूल्यगत कार्यक्रम होते हैं, जिनमें साहित्य, संगीत, चिंतन की आधारभूत
उपलब्धियाँ प्रस्तुत की जाती हैं। सूचना और समाचार देने वाले कार्यक्रम
होते हैं। क्षेत्रीय महत्त्व के व्यक्तित्व और कृतित्व को सामने रखने-वाले
कार्यक्रम होते हैं, जिनमें क्षेत्र की भाषा, संस्कृति और भूमि को महत्त्व
दिया जाता है। विशेष श्रोता-वर्गों के लिए कार्यक्रम होते हैं, जैसे
स्त्रियों और बच्चों के लिए या मज़दूरों और श्रमिकों के लिए या स्कूल और
कॉलेज के छात्रों के लिए। सार्वजनिक मनोरंजन के विविधतापूर्ण कार्यक्रम
पाँचवाँ सूत्र प्रस्तुत करते हैं। मनोरंजन का यह कार्यक्रम सिने-संगीत को
अधिक प्रस्तुत करता है और सामग्री के उपयोग के लिए मालिक या निर्माता को
पूर्वनिश्चित शुल्क देता है, लेता कुछ नहीं है कि उससे धंधे के
प्रचार-प्रसार की अपेक्षा की जाये।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">रेडियो-प्रसारण
के लिए गीतों का चुनाव और सेंसर का फ़ैसला दो अलग बातें हैं। रेडियो चुनाव
या चयन करता है, सेंसर या बैन नहीं करता। रेडियो के कार्यक्रम
पत्र-पत्रिकाओं के विभिन्न स्तंभों के समान होते हैं, जिनके लिए उपयुक्त और
आवश्यक सामग्री का चयन-संकलन संपादक की सूझ-बूझ रुचि-अरुचि और पत्र या
पत्रिका की रीति-नीति पर निर्भर रहता है। रेडियो के कार्यक्रम-नियोजक और
पत्र-संपादक की स्थिति बहुत-कुछ मिलती-जुलती है। संपादक अपने संस्थान के
उद्देश्य और पाठक के हित-सुख के प्रति जागरूक रहता है। इसी प्रकार की
मर्यादाएँ और सीमाएँ रेडियो के कार्यक्रम-नियोजक के लिए मान्य होनी चाहिए।
संपादक की दृष्टि में जो पाठक का स्थान है, नियोजक के लिए वही स्थान श्रोता
का है। मुद्रित सामग्री के लिए संपादक पारिश्रमिक देता है। प्रसारित गीतों
के लिए रेडियो रॉयल्टी देता है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">यह
तर्क भी सामने आता है कि काव्य-साहित्य और लोक-साहित्य में भी शृंगार की
कमी नहीं है। शृंगार जीवन का संजीव अंग है, जिसे झुठलाया नहीं जा सकता।
नारी-सौंदर्य के प्रति आकर्षण अस्वाभाविक नहीं है और न इसको वर्णित करना
वर्जित है। किंतु शृंगार-शृंगार में भेद करना होगा। सौंदर्य-कलिकाओं को
मसलने का भाव या उन्हें रौंद डालने की वासना शृंगार नहीं है। अजी, जाओ
तुमसे बहुत देखे! यह है ऐसी मनोवृत्ति का परिचायक, जिससे उद्दण्ड छिछोरापन
सामने आता है और शृंगार दब जाता है। जीवन-सौंदर्य और भाव गरिमा के प्रति
अवज्ञा, नर-नारी के संबंधों में हलका पन और प्रेमाकर्षण को बायें हाथ का
खिलवाड़ बना देना बहुत आसान है, लेकिन इसके बुरे-भले पक्ष पर विचार करना आज
कठिन हो गया है। किंतु क्या हम अपने जीवन-मूल्यों की ओर से बहुत दिनों तक
बेख़बर रह सकते हैं? सिनेमा और रेडियो का संबंध बहुजन-समाज से है। इनकी
चपेट में पूरा समाज आता है, जिसमें छोटी-बड़ी आयु और परिपक्व-अपरिपक्व
बुद्धि के बहुत लोग शामिल रहते हैं। साहित्य का संबंध समाज के एक छोटे से
वर्ग से होता है। साहित्य का उपयोग वैयक्तिक होता है। साहित्य एकांत में
पढ़ा जाता है। साहित्य के प्रसार की सीमाएँ हैं। बाज़ारूपन या भद्दी भड़क
साहित्य में असहनीय है और इसके साथ ही यह भी स्मरणीय है कि साहित्य का भी
सब कुछ प्रसारणीय नहीं होता। इस क्षेत्र में भी चयन और चुनाव प्रसारणार्थ
होता है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><strong style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;"><q style="margin: 0px; padding-bottom: 0px; padding-left: 1px; padding-right: 1px; quotes: none; word-spacing: 1px;">वर्ग का हित या समाज का हित ~ </q></strong><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">अलिखित
लोककाव्य भौगोलिक दृष्टि से परिबद्ध और अपने प्रचार-प्रसार में सीमित होता
है। भोले लोगों का सामयिक ग्राम्य विलास बनफूल की तरह खिलता और बुझता है।
उसे व्यापार की वस्तु बनाकर, शहरी फूलदान में रखना कहाँ तक उचित है?
परिश्रमी किसान जिसे कल सबेरे तक भूल जाएँगे, शहरी निठल्ले उसका महीनों मजा
लेंगे। स्थायी भाव को क्षणिक और क्षणिक को स्थायी बनाने की व्यवसायी भावना
अप्राकृतिक ही कही जायेगी। सहज स्वाभाविक रूप में यथार्थ चित्रण एक बात है
और व्यावसायिक हित में 'शॉप विंडो' सजाना दूसरी बात है।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">सिनेमा,
रेडियो, टी.वी. सार्वजनिक महत्त्व के अत्यंत शक्तिशाली माध्यम हैं। टी.वी.
में तो रेडियो और सिनेमा की संयुक्त शक्ति का समावेश है। इन माध्यमों के
साथ समाज के हित और सुख का प्रश्न सदा जुड़ा रहेगा। किसी व्यक्ति और वर्ग
का स्वार्थ, सार्वजनिक हित और सुख से बढ़कर नहीं समझा जा सकता। जो सिद्धांत
शरीर को पुष्ट और स्वस्थ बनाने वाले भोजन के संबंध में मान्य हो, वही
सिद्धांत मन की भूख बुझाने यानी भारत के सामान्य जन का मनोरंजन करने वाले
संगीत के विषय में भी मान्य होना चाहिए। रजतपट पर प्रदर्शन होटल या
रेस्तराँ के षड्रस छत्तीस व्यंजनों के समान शुल्क-साध्य और घर के बाहर
प्राप्त होने वाला है। उसकी तुलना में रेडियो-प्रसारण घर की रसोई है,
नि:शुल्क और सहज सुलभ। दोनों के हेतु और मानदण्ड अलग-अलग हैं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" /><span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">कहा
जाता है कि प्रसारणीय न समझे जाने वाले बहुत से मज़ेदार सिने-गीतों को
छोटे बच्चे भी गाते हैं। इस तर्क के उत्तर में दो बातें कही जा सकती हैं।
एक तो यह कि कहीं-कहीं छोटे बच्चे भी सिगरेट पीते दिखाई देते हैं, लेकिन
इसका यह अर्थ नहीं कि सिगरेट पीना उनके लिए लाभदायक है। दूसरी बात यह है कि
भोले-भोले छोटे शिशु तो सांप से भी खेल लेते हैं और सांप भी उन्हें नहीं
काटता। भोले की रक्षा भगवान करते हैं।</span><br style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;" />
<span style="font-family: Verdana,Geneva,Arial,Helvetica,sans-serif; font-size: 14.399999618530273px;">भगवान
कृष्ण ने रास और गोपी-विलास करने से पहले कालिया नाग को नाथा। क्या सिने
गीतकार-संगीतकार नाथे हुए नाग को नाथ और पगहे से मुक्त करके अनाथ जनता पर
छोड़ना चाहेंगे? <br />(माधुरी, 21 अप्रैल, 1967 में प्रकाशित)</span></span></span></span></div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-41750979122099317022019-06-17T17:25:00.003-04:002019-08-13T10:11:12.286-04:00प्रवासी साहित्य पर केंद्रित पत्रिका में लावण्या शाह का साक्षात्कार <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span style="color: red;">प्रवासी साहित्य पर केंद्रित पत्रिका में लावण्या शाह का साक्षात्कार ~ </span><br /></b></span></span><span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;">हिंदी
-साहित्य की सुपरिचित कवयित्री लावण्या शाह,<br /> <br />सुप्रसिद्ध कवि </b></span></span><span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"> पण्डित
नरेन्द्र शर्मा जी की सुपुत्री हैं। </b></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;">निवास :
उत्तर अमेरिका में रहतीं हैं। अपने पिता से प्राप्त </b></span><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;">काव्य-परंपरा को <br /><br />हिंदी साहित्य सृजन रत रह कर विदेश में रहते हुए भी अपनी जड़ों से जुड़ें रहीं <br /><br />हैं तथा सच्ची श्रद्धांजलि देतीं रहीं हैं । </b></span><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><br /><br />समाजशा्स्त्र
और मनोविज्ञान में बी. ए.(आनर्स) की उपाधि प्राप्त <br /><br />लावण्या जी ने प्रसिद्ध
पौराणिक धारावाहिक ”महाभारत” के लिये कुछ दोहे <br /><br /> लिखे हैं । </b></span></span><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;">इनकी कुछ
रचनायें और स्व० नरेन्द्र शर्मा तथा <br /><br /> स्वर-साम्राज्ञी लता मंगेशकर जी से
जुड़े संस्मरण रेडियो से प्रसारित हुए हैं। </b><br /><br /><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">लावण्या शाह की प्रथम साहित्यिक कृति </span></b></span><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">“फिर गा उठा </span></b></span><span style="font-family: Verdana, sans-serif;"><span class="im"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;">प्रवासी” </b></span><span class="im"><span class="im"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;">है। <br /><br />अपने
पिता, पंडित नरेंद्र शर्मा जी की सर्वाधिक लोकप्रिय काव्य पुस्तक <br /><br />”प्रवासी के गीत” को</b></span></b></span></span></span><span style="font-family: Verdana, sans-serif;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;"> विनम्र श्रद्धांजलि देते हुये
लिखी गयी है। </b></span></b></span></span><span class="im"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im">
</span></b></span></span><br />
<div>
<div>
<span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><span style="font-family: Verdana, sans-serif;"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><br />दुसरी पुस्तक ’ सपनों के साहिल ' </b></span><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><span style="font-family: Verdana, sans-serif;"><b style="color: black; line-height: 16.8px; text-align: justify;">उपन्यास है। </b></span><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><br /></b></span></b></span></span></b><b><span style="color: #cc0000;"> </span></b></span></b></span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><b><span style="color: #cc0000;">प्रकाशन : </span></b><span class="im"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><b><span style="color: #cc0000;">श्रीमती गायत्री राकेश एम. ए. एम. फिल. </span></b></span></b></span></span></span></b></span></span><br />
<div>
<span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;">पता : ' कविता ' भारती नगर , मैरिस रोड, </span></b><b><span style="color: #cc0000;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><b><span style="color: #cc0000;">अलीगढ़ - २०२००१ </span></b></span></b></span></span><br />संपादक : प्रो . शिवकुमार शांडिल्य </span></b></span></div>
<div>
<span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;">पूर्व अध्यक्ष , हिन्दी विभाग , ए. एम. यू. अलीगढ़ </span></b></span></div>
<div>
<span style="font-size: small;"><b><span style="color: #cc0000;">मंगलाभवन, शताब्दी नगर, अलीगढ़ </span></b></span></div>
<span style="font-size: small;"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;">तीसरी पुस्तक कहानी संग्रह ‘ अधूरे अफ़साने ‘ </b></span><span style="font-size: small;"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span style="font-size: small;"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;">कहानी संग्रह </b></span> है। <br /><br />गत वर्ष सुन्दर ~ काण्ड : भावानुवाद का प्रकाशन हुआ। </b></span></div>
<span style="font-size: small;"></span><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><br />आगामी पुस्तक " अमर युगल पात्र " पुस्तक शीघ्र प्रकाशित होगी। </b><br /><span style="font-size: small;"><div>
<b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><br />जीवन से जुड़े </b><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;">' संस्मरण ' प्रकाशाधीन हैं। </b></span></b></span></span></b></div>
<div>
<b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"><br /></b></div>
</span></div>
<span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"></b></span><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"></b></span><span class="im">
</span></span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><span class="im"><b style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px; text-align: justify;"></b><span style="color: black; font-family: "georgia" , "georgia";"><span style="line-height: 16.8px;"></span></span><span class="im"></span><span class="im"></span><b>प्रश्न—</b>लावण्या जी आप कवयित्री कैसे बनीं ?</span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span class="im"><br />उत्तर– कवियित्री कैसे
बनी प्रश्न के उत्तर में यही कह सकती हूँ कि , उस एक अज्ञात का ही किया –
करना है जो सब कुछ घटित होता है इस सृष्टि मे उसकी डोर किसी ओर के हाथ मे
है !</span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span class="im">गुजरात के संत कवि नरसिंह मेहता ने कहा, ” हूँ करूं , हूँ करूं , ए ज
अज्ञानता शकट नो भार जेम श्वान ताणे ” </span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span class="im"><br />जिसे हिन्दी मे कहें तो, ” मैं
ने किया, मैं ने किया , यह अज्ञानताभरे वचन हैं। <br /><br />जैसे एक बैलगाडी के नीचे चल
रहा श्वान या कुकर यह समझे कि बैल गाडी, उसकी वजह से चल रही है “</span></span></div>
<span style="font-size: small;"><span class="im">
</span></span><br />
<div style="text-align: justify;">
<span class="im"><span style="font-size: small;"></span></span><span class="im"></span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span class="im"><span style="font-size: small;">सो, हम क्या करेंगें, करवानेवाला तो वही एक – अज्ञात - प्रभु है !</span></span></div>
<span class="im">
</span><span class="im"></span><span class="im"></span><span class="im">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<br /></div>
<div>
<div class="im">
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><b>प्रश्न</b>—आपको क्या अपनी कोई प्रारंभिक रचना याद है ? याद है तो सुनाईये।</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br />उत्तर– : प्रारंभिक रचनाओं मे से एक याद आ रही है,</span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<span style="font-size: small;">
</span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<span style="font-size: small;"><i><br />चाँद मेरा साथी है..</i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i>और अधूरी बात सुन रहा है,</i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i>
चुपके चुपके, मेरी सारी बात!<br />चाँद मेरा साथी है..</i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i>चाँद चमकता क्यूँ रहता है ?<br />क्यूँ घटता बढता रहता है ?<br />
क्योँ उफान आता सागर मेँ ?<br />क्यूँ जल पीछे हटता है ?<br />चाँद मेरा साथी है..</i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i>और अधूरी बात<br />सुन रहा है, चुपके चुपके,<br />
मेरी सारी बात!</i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i><br /></i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i>
क्योँ गोरी को दिया मान?<br />क्यूँ सुँदरता हरती प्राण?<br />क्योँ मन डरता है, अनजान?<br />क्योँ परवशता या अभिमान?</i></span></div>
<span style="font-size: small;"><i>
</i></span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i>चाँद मेरा साथी है..</i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><i>
और अधूरी बात<br />सुन रहा है, चुपके चुपके,<br />मेरी सारी बात!</i></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<i><span style="font-size: small;">क्यूँ मन मेरा है नादान ?<br />क्यूँ झूठोँ का बढता मान?<br />
क्योँ फिरते जगमेँ बन ठन?<br />क्योँ हाथ पसारे देते प्राण?</span></i></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<i><span style="font-size: small;">चाँद मेरा साथी है…<br />और अधूरी बात<br />सुन रहा है, चुपके चुपके,<br />
मेरी सारी बात! …</span></i></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<span style="font-size: small;"><b>प्रश्न—</b>साहित्य की किस – किस विधा में आप लिखती है ? <br /> कौन सी विधा आपको अधिक प्यारी है।<br /><b>उत्तर– </b>
यात्रा वृन्तांत, संस्मरण, कहानी, कविता, निबंध इत्यादि सभी लिखा है
और जो भी लिखा है। <br /> सच्ची अनुभूति और अभिव्यक्ति से ही संभव हुआ है।
<br />विधा कोई भी हो, अपनी बात कहने की प्रक्रिया आत्म संतुष्टि और सुख का कारण
होने के कारण, सदा ही, भली व सुखकर लगती है ।</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">
<b>प्रश्न</b>–पंड़ित नरेन्द्र शर्मा जी (एक महान गीतकार) की बेटी होना आपको कैसा महसूस होता है ?<br />
<b><br />उत्तर</b>—शायद यह एक सत्य मेरे नन्हें से जीवन का परम सौभाग्य रहा है ऐसा महसूस करती हूँ ।</span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">
<b>प्रश्न </b>— आपके पिताश्री नरेन्द्र शर्मा महान गीतकार थे। उनका कोई ऐसा गीत जिसने आपके मन पर अमिट प्रभाव छोड़ा हो ।<br /><b><br />उत्तर</b>– पूज्य पापा जी के कई सारे गीत, मेरे मन मे समाये हुए हैं परंतु इस एक
गीत को सुन, मैं बहुत ज्यादा भावुक हो जाती हूँ …<br />शायद आपने भी सुना हो ….</span><span style="font-size: small;">फिल्म
है ' भाभी की चूडीयां ' <br />और मशहूर अदाकारा मीना कुमारी जी अंतिम साँसें गिन
रहीं हैं। <br />उनके सामने बैठे देवर अपनी भाभी माँ के लिए गा रहे हैं <br />यह गीत
जिसे स्वर दिया, </span><span style="font-size: small;">स्वर्गीय श्री मुकेश चन्द्र जी ने, शब्द हैं<br />‘ दर भी था , थीं दिवारें भी , तुमसे ही घर , घर कहलाया …<br />
माँ , तुमसे , घर , घर कहलाया ….’<br /><br />लिंक : <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://www.youtube.com/watch?v%3Dv323AKmk5E0&source=gmail&ust=1560890921382000&usg=AFQjCNFYT6wWUHt0QSOuI2zhVuWtKjx-VQ" href="http://www.youtube.com/watch?v=v323AKmk5E0" style="text-decoration: none;" target="_blank">http://www.youtube.com/<wbr></wbr>watch?v=v323AKmk5E0</a></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
</div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><b><br />प्रश्न</b>—
आपने बी .आर . चोपड़ा के महाभारत सीरियल में कुछ दोहे लिखे हैं । पाठकों
के मनोरंजन के लिए कृपया उस के एक – दो दोहे सुनाईये ।</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br />उत्तर—
: मैंने , ये दोहे लिखकर दिए जिन्हें , महाभारत टी वी धारावाहिक में ,
शामिल किया गया । हाँ, मेरा नाम , कहीं शीर्षक में ना ही देखा होगा आपने ।
परन्तु , मुझे आत्म संतोष है इस बात का कि मैं अपने दिवंगत पिता के कार्य
में अपने श्रद्धा सुमन रूपी , ये दोहे , पूजा के रूप में , चढ़ा सकी । </span></div>
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">ये एक पुत्री का पितृ – तर्पण था। <br /><br />श्री #बी #आर #चोपड़ा जी के </span><span style="font-size: small;"><span style="font-size: small;">टीवी धारावाहिक " महाभारत " में ये दोहे <br /><br />लिए गए </span></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">
<br />दोहा : -<br /><br />१) </span><span style="font-size: small;"><span style="font-size: small;">सबसे प्रथम दोहा सुभद्रा हरण के प्रसंग पर लिखा था- शब्द हैं ।</span></span><br />
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br />‘ बिगड़ी बात संवारना , सांवरिया की रीत ,<br /> <br /> पार्थ सुभद्रा मिल गए , हुई प्रणय की जीत '<br /><br />यूट्यूबलिंक - <br /><br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://www.youtube.com/watch?v%3DufGYTrmb3Gc%26feature%3Dplayer_embedded&source=gmail&ust=1560890921382000&usg=AFQjCNGsGvUsXAHBoePk-6YxtoPAMmB71A" href="http://www.youtube.com/watch?v=ufGYTrmb3Gc&feature=player_embedded" style="text-decoration: none;" target="_blank">http://www.youtube.com/watch?<wbr></wbr>v=ufGYTrmb3Gc&feature=player_<wbr></wbr>embedded</a></span></div>
<span style="font-size: small;"></span><br />
<span style="font-size: small;"></span><br />
<span style="font-size: small;"><br /><b>२) दुसरा प्रसंग </b>था - द्रौपदी और सुभद्रा का सर्व प्रथम मिलन !<br /> <br />” गंगा यमुना सी मिलीं , धाराएं अनमोल ,</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"> <br /> द्रवित हो उठीं द्रौपदी, सुनकर मीठे बोल “ </span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">
</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><b>३) तीसरा प्रसंग</b> था -- जरासंध – वध ~ <br /> <br /> ' अभिमानी के द्वार पर, आए दीन दयाल,<br /> स्वयं अहम् ने चुन लिया, अपने हाथों काल “</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<span style="font-size: small;">
<b>४) चौथा प्रसंग </b>: द्रौपदी चीर हरण के दृश्य के पश्चात </span><span style="font-size: small;">श्री कृष्ण द्रौपदी को <br /> सांत्वना
देते हुए पांडवों का वनवास गमन </span><span style="font-size: small;"><br /><br /> ” सत असत सर्वत्र हैं , अबला सबला होय</span><br />
<span style="font-size: small;"> नारायण पूरक बनें, पांचाली जब रोये “</span><br />
<span style="font-size: small;"> <br /> मत रो बहना द्रौपदी , जीवन है संग्राम</span><br />
<span style="font-size: small;"> धीरज धर , मन शांत कर, सुधरेंगें, बिगड़े काम ' </span><br />
<span style="font-size: small;"><br /><br /><br /><b>५) पांचवा प्रसंग</b> : </span><span style="font-size: small;">कीचक वध ~~ </span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br />” चाहा छूना आग को गयी कीचक की जान,<br /> </span><br />
<span style="font-size: small;"> द्रौपदी के अश्रु को मिला आत्म -सम्मान ! “<br /><br /><br />भीष्म पितामह जब घायल हुए उस प्रसंग के लिए मैंने यह दोहा लिखा था,<br />
जो [ ये सिर्फ़ मेरी डायरी में कैद है ] ,<br /> </span><br />
<span style="font-size: small;">‘ जानता हूँ, बाण है यह प्रिय अर्जुन का,<br /> नहीं शिखंडी चला सकता एक भी शर ,<br />बींध पाये कवच मेरा किसी भी क्षण,<br /> बहा दो संचित लहू, तुम आज सारा …’</span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<br />
<span style="font-size: small;"><b>प्रश्न</b>– क्या कविता छंद में लिखी जानी चाहिए ?<br /> </span><br />
<span style="font-size: small;">उत्तर— : ‘ कविता ‘ , सच
कहूं तो , स्वत : उभरती है ! <br /> कविता अगर छंद मे हो तो अच्छी बात है पर महाप्राण निराला जी ने हिन्दी भाषा की गरिमा बढाने वाली कविताओं से, छंद
मुक्त काव्य का प्रसाद दिया है। जो आज भी उनकी रम्य भव्यता लिए, मनीषा को मुग्ध
करने मे सक्षम है। </span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">सो, सच्चा काव्य वही होता है जो सदा सर्वदा ह्रदय को छूता है। </span><br />
<span style="font-size: small;"><b><br />अर्थ लाघव भाषा के प्राण हैं और काव्य है , प्राणों का कम्पन </b>!</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br /><b>प्रश्न</b>–
कविता में कई बदलाव आए हैं. कभी वह प्रयोगवादी बनी और कभी अकविता आजकल
गज़ल का वर्चस्व है। गज़लकारों की भीड़ ही भीड़ है। इस भीड़ में कौन-कौन
से गज़लकार अपनी राह बनाते हुए आपको दिखाई देते हैं ?</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br />उत्तर
–ग़ज़ल विधा मे लिखने वाले कइयों की ग़ज़लें बेहद खूबसूरत हैं जिन्हें
पढ़कर या अगर किसी ने उसे आवाज़ दे कर संजोया हो तो दिल को बड़ा सुकून मिलता है. <br /><br />श्री राजेन्द्रनाथ रहबर जी के अलफ़ाज़ को रोशनी देनेवाले
जगजीत सिंह की अदायगी दिल थाम के …सुनें …<br />
लिंक : http://<a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://www.lavanyashah.com/&source=gmail&ust=1560890921382000&usg=AFQjCNF7iu5f8_5fn31bHCwZ5SDFJk45-g" href="http://www.lavanyashah.com/" style="text-decoration: none;" target="_blank">www.youtube.com</a></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
</div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<br />
<span style="font-size: small;"><b>प्रश्न</b>—-
हिन्दी के कुछ विद्वान हिन्दी की दशा और दिशा की बात करतें हैं लेकिन वे
स्वयं लम्बे-लम्बे पत्र अंग्रेजी में लिखते हैं इससे बढकर हिन्दी की और
क्या दुर्दशा होगी ? इस बारे में आपका क्या कहना है ?</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><b><br />उत्तर</b> –
: हिन्दी भाषा को भारत सरकार द्वारा प्रतिष्ठित करना अत्यंत आवश्यक है।
हिन्दी भाषीय प्रान्तों मे भी अंग्रेजी हुकूमत और आम जनता की हिन्दी के
प्रति उपेक्षा व उदासीनता की भावना पनप रही है जी के कारण आज हिन्दी की ये
दशा है जो हम ऐसे प्रश्न पूछ रहे हैं ।<br />
बाजारवाद , भूमंडलीकरण वैश्विक दूर संचार के विविध उपकरणों की पहुँच ने ,
एक तरह से , अधिकाँश लोगों को स्व- केन्द्रीत और पहले से अधिक , स्वार्थ रत बनाया
है। <br /><br />साथ साथ हम या आप , किसी पर , अपनी बात मनवाने के लिए दबाव तो कर
नहीं सकते हां हिन्दी भाषा जब वित्त व्यवस्था के संसाधनों से जुड़ेगी और
मान्यता प्राप्त कर लेगी उस दिन, वास्तव में भारत का स्वर्णोदय भी होगा उस
मे संशय नहीं ।</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><b><br />प्रश्न</b>—आजकल
हिन्दी में युवा लेखकों की स्थिति क्या है ? क्या वे ऐसा साहित्य रच रहे
हैं जैसा कबीरदास, तुलसीदास, सूरदास ,बिहारीलाल, भारतेन्दुहरिश्चन्द्र
,रामचंद्र शुक्ल, मैथिलीशरण गुप्त, सुमित्रानंदन पंत, सूर्यकांत त्रिपाठी
निराला , नरेन्द्र शर्मा इत्यादि-इत्यादि साहित्य रचे गए हैं ?<br />
<b><br />उत्तर</b>— : प्रत्येक रचनाकार अपने समय और समाज की उपज है और उसी समाज और समय से जुडा हुआ उसका अपना अस्तित्त्व भी होता है। </span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">
<br />आपने जो नाम ऊपर लिखे हैं वे सभी प्रात : स्मरणीय व प्रणम्य हैं ।आजकल के
युवा, आज के समय को अपने अनुभव से तराशकर ,पेश कर रहे हैं जो उनकी सोच
समझ पर निर्भर है। <br /> उनके सामाजिक परिवेश तथा उनके निजी अनुभवों से उभरा
बिम्ब है ये साहित्य,कि जिसकी स्थिति तो अच्छी ही है। <br /><br /> देखिये न, आजकल
के आपाधापी और कोलाहल भरे युग मे भी, बांसुरी की टेर सरीखा कोई काव्य, कोई
गीत, कोई छंद उभर कर सामने आ ही आ जाता है । ये मेरी समझ से, युवा रचनाशील
पीढी की उपलब्धि ही कहलायेगी ।</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<span style="font-size: small;">
<b>प्रश्न–</b>अमेरिका में हिन्दी भाषा की उन्नति को लेकर उसका कैसा भविष्य दिखाई देता है ?</span><br />
<span style="font-size: small;"><b><br />उत्तर</b>– : इस बात से संतोष है कि, यहां बसे भारतीय भरसक प्रयास कर रहे हैं
कि हिन्दी भाषा जीवित रहे, फूले – फले ! … <br /><br /> कवि सम्मलेन, हिन्दी नृत्य
नाटिकाएँ, हिन्दी फिल्मों पर बच्चों द्वारा किये नाच गाने ये सभी हिन्दी
को, भारतीय प्रवासी समाज के सम्मुख रखने मे सफल हुए
हैं।कई विश्वविद्यालयों मे हिन्दी एक विषय के तौर पर पढ़ाया जाता है कई सारे अध्यापक हैं जो कड़ी मेहनत करते हैं । <br /> <br />कई घरों मे , मंदिरों मे,
हिन्दी भाषा पढ़ाने का काम भी हो रहा है । कई हिन्दी पत्रिकाएँ भी निकलतीं
हैं जिनमें से ‘ विश्वा ‘ त्रैमासिक के कुछ अंकों का सम्पादन मैंने किया
है और सहयोग दिया है। <br /> <br />अपना हिन्दी ब्लॉग ” लावण्यम –
अंतर्मन ” मैं नियमित रूप से लिख अपने <br /><br />अनुभवों को साझा करती हूँ: लिंक : <a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=http://www.lavanyashah.com/&source=gmail&ust=1560890921382000&usg=AFQjCNF7iu5f8_5fn31bHCwZ5SDFJk45-g" href="http://www.lavanyashah.com/" style="text-decoration: none;" target="_blank">http://www.lavanyashah.com</a></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;">मुझ
जैसे और भी कई समर्पित हिन्दी प्रेमी अमरीका में रहते हैं परंतु सवाल है <br /><br />अगली
पीढी का! क्या आनेवाली नस्लें, हिन्दी भाषा से हम सा प्रेम करेंगीं ?</span>
</div>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"><br />इस
प्रश्न का उत्तर, भविष्य ही बतलायेगा ! अन्यथा , अमरीका मे अमरीकी
प्रयोग मे प्रचलित अंग्रेज़ी ( जो ब्रिटेन की अंग्रेज़ी से भिन्न है ) उसी
का बोलबाला और वर्चस्व है । सत्य – वक्ता हूँ इस कारण जो देखा है
वही कह रही हूँ। भविष्य ही अपना निर्णय लेगा जिसे आप और हम
देखेंगें। हिंदी भाषा के विकास व प्रसार के लिए हमारे प्रयास जारी रहेंगें।</span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<span style="font-size: small;"><b>प्रश्न</b>– अंत में एक व्यक्तिगत प्रश्न-आप लावण्या शर्मा से लावण्या शाह कब और कैसे हुईं ?<br />
<b><br />उत्तर</b>–: सन १९७४ के ९ नवम्बर के दिन बंबई स्थित आर्यसमाज मंदिर में , <br /><br /> मेरी गुजराती
स्कूल के सहपाठी , दीपक शाह से, विवाह हुआ और मैं <br /><br />‘ कुमारी लावण्या
नरेंद्र शर्मा ‘ से, श्रीमती लावण्या दीपक शाह कहलाने लगी। <br /> <br />मैं व
दीपक जी, पहली कक्षा से, एक ही स्कूल में साथ पढ़कर बड़े हुए
हैं । <br /> <br />मेरी अम्मा गुजराती परिवार से थीं। पापा ने हम ३ बहनों को गुजराती
माध्यम की पाठशाला मे शिक्षा ग्रहण करने भेजा था। <br /><br />पापाजी का कहना था, ‘
मातृभाषा सीख लो, तो आगे चल कर तुम्हें, विश्व की हर भाषा आसान लगेगी
‘ <br /><br />पापा जी हम बच्चों से हमेशा हिन्दी भाषा मे बातचीत किया करते थे और हमने
अम्मा से गुजराती और पापा जी से हिन्दी में बोलना होश सम्भालने के साथ ही
सीख लिया था। खैर ! वह दिन कुछ और आज का दिन है भी कुछ और है वर्तमान
है, आज का दौर है !</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span>
<div style="color: black; font-family: Georgia, Georgia; line-height: 16.8px;">
<span style="font-size: small;"> आज
हमारे परिवार मे अमरीकी दामाद ब्रायन भी शामिल है अब मेरे परिवार में, हिन्दू जाट परिवार की बहूरानी भी आयीं हैं ! <br />१३ वर्ष के बालक ' नोआ '
तथा ५ वर्ष के ओरायन "की मैं नानी व् दादी हूँ। <br /><br />जीवन मे आज भी बहुत कुछ नया अनुभव कर रही हूँ और सीख
रही हूँ .. <br /><br />अब आपने मुझे आज अवसर प्रदान किया और मेरी बातों को सुना
जिसके लिए आपका … सच्चे ह्रदय से आभार कहते हुए सभी को राम राम ।<br /><br />विनीत<br /><br />– लावण्या शाह</span></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: Georgia,Georgia; font-size: 12px; line-height: 16.799999237060547px;">
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-39833934151749495302019-05-17T10:43:00.003-04:002020-09-29T10:41:48.984-04:00फिल्म निर्माण संस्था #बॉम्बे #टाकीज़ में गीतकार #नरेंद्र #शर्मा,<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">ॐ </span></span></span><br />
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">गीतों की रिम झिम, यादों की गलियों में जब् जब् अपनी सुमधुर कर्णप्रिय किंकिणी ध्वनि लिए बजतीं हैं तब अतीत के चलचित्र सजीव होकर उभर आते हैं। आज एक विहंगम दृष्टिपात करेंगें मेरे परम आदरणीय पिता, सुप्रसिद्ध रचनाकार पंडित नरेंद्र शर्मा की साहित्यिक कृतियों के बारे में ! गीतकार एवं साहित्यकार नरेंद्र शर्मा के सृजन की ! <br /> पंडित नरेंद्र शर्मा जी की १९ काव्य पुस्तकें, अब पंडित नरेंद्र शर्मा सम्पूर्ण रचनावली ' में संगृहीत हो चुकीं हैं। यह स्तुत्य कार्य उनके पुत्र श्री परितोष नरेंद्र शर्मा की १६ वर्षों से अधिक समय तक किये गए अथक परिश्रम, समर्पण एवं निस्वार्थ पितृभक्ति से ही संभव हो पाया है। धन भी परितोष ने स्वयं ही एकत्रित कर इस महत्वपूर्ण कार्य में लगाया है। </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> <b>१/ प्रथम काव्य संग्रह : शूल - फूल</b> सं. १९३४ </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>२/ द्वितीय काव्य संग्रह :</b> <b>कर्ण फूल।</b> सं.१९३६ की सुकोमल युवा कवि ह्रदय की कोमल अभिव्यक्ति से आरम्भ होती हुई भावनाएँ </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> <b>३/ तृतीय काव्य संग्रह :</b> <b>प्रभात - फेरी - </b>सं. १९३८ स्वाधीनता संग्राम के देशप्रेम से सभर गीतों को संगृहीत किये पुस्तक है इस की कवितायेँ भारत के प्रधानमंत्री श्री अटल बिहारी बाजपेयी जी को अत्यंत प्रिय थीं। स्व. श्री अटल जी ने ख़ास तौर से उल्लेख किया है इन पंक्तियों का ' आओ हथकड़ियां तड़का दूँ , जागो रे नतशिर बंदी ! '</span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>४/ चतुर्थ काव्य संग्रह : </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">" प्रवासी
के गीत "- सं. १९३९ </span></span></span></b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">जिसे साहित्य प्रेमी सुधी पाठकवर्ग ने अत्याधिक सराहा व
यह काव्य संग्रह कवि नरेंद्र शर्मा की सभी काव्य पुस्तकों में सबसे
ज्यादा लोकप्रिय सिद्ध हुई है। इसी पुस्तक की एक कविता," आज के बिछुडे न
जाने कब मिलेंगें " जैसे विरह कातर ह्रदय को उर्मि तरंगों से उद्वेलित करता
हुआ एक सर्वोत्तम विरह गीत आज भी श्रगय पाठकों के मन को बाँध लेने में
सक्षम है। कालजयी सिद्ध हुआ है। इस संग्रह में हिन्दी काव्य जगत के शीर्ष
प्रेम गीत मौजूद हैं। तथा अन्य असंख्य लय व छन्द में बंधे सुमधुर गीत
हैं। </span></span></span> </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><br />५/ पञ्चम काव्य संग्रह : </b></span></span></span></b></span></span></span>पलाश वन :</b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><br />६/ षष्ठम काव्य संग्रह : </b></span></span></span></b></span></span></span>मिटटी और फूल :<br /> </b></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>७/ सप्तम काव्य संग्रह </b></span></span></span></b></span></span></span>: लाल निशाँन : </b></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">( </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">जन-गीतों</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">का</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">संग्रह)</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"> </span></b></b></span></span></span></b></span></span></span><br />
<span style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>८/ अष्टम काव्य संग्रह : </b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></b></span><span style="font-size: small;"><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;"> (</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">खंडकाव्य)</span></b></span><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"><span style="font-size: small;"><b><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><b><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><b><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><b><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><b> </b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></b></span><span style="font-size: small;"><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">कामिनी</span></b><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;">' ('</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">मनोकामिनी</span></b><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;">') </span></b></span><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"><br /><span style="font-size: x-small;"><span style="font-family: "arial";"> </span></span></span></b><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"><span style="font-family: "arial";"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span"><b><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span"><b>कामिनी खण्ड काव्य : स्वतंत्रता सेनानी पंडित नरेंद्र शर्मा द्वारा ब्रिटिश जेल से लिखी हुई पुस्तक है। </b></span></span></span></b>
देवली दीटेंशन जेल राजस्थान व आगरा की ब्रिटीश जेल की सलाखों के पीछे मर्म
मधुर " कामिनी " काव्य संग्रह, जेल में दिए गए, पन्नों पर, एक छोटी सी
खुली खिड़की से यदा क</span><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="gmail-Apple-style-span">दा </span><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="gmail-Apple-style-span">
झांकते चंद्रमा के नीचे खिली मधुर गंध लिए पुष्पित कामिनी की तरह, <b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"><span style="font-family: "arial";"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="gmail-Apple-style-span"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"><span style="font-family: "arial";"><span class="gmail-Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="gmail-Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="gmail-Apple-style-span">कवि नरेंद्र की कविता के रूप में आज भी महकती हुई </span></span></span></span></span></span></span></b>आज भी
सजीव है। </span></span></span></span></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></b></span><br /><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "arial";"> </span></span></span></b><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>९ / नवम काव्य संग्रह </b></span></span></span></b></span></span></span>: </b></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>सं १९४६ </b></span></span></span></b></span></span></span>'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">हंसमाला</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;">' (</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">कविता-संग्रह)</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"> </span></b></b></span></span></span></b></span><span class="Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"></span></span></span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>१०/ दशम काव्य संग्रह</b></span></span></span></b></span></span></span> </b></span></span></span>: </b></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b><span style="font-size: small;"><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;"> (</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">कविता-संग्रह)</span></b></span><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;"><span style="font-size: small;"> </span> </span></b></b></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>" रक्त चन्दन "</b> </span></span></span></span></b></b></span></span></span></b></span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">सं.१९४९ महात्मा गाँधी बापू के निर्मम हत्याकाण्ड से व्यथित हो उनके निधन पर लिखी श्रद्धांजलि स्वरूप काव्यांजलि रूपी पुस्तक। </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><br /></b></span></span></span></b></span></span></span></span></b></b></span></span></span></b></span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b>११ / एकादश काव्य ग्रन्थ</b></span></span></span></b></span></span></span> : </b></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b>सं. १९५०<span style="font-size: small;"> </span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><b><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">अग्निशस्य</span></b><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;">' (</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;">कविता-संग्रह)</span></b><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;"> </span></b></b></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><br />इस वर्ष द्वितीय पुत्री, लावण्या का ( मेरा ) जन्म हुआ। </span></span></span></b></span></span></span> </span></b></b></span></span></span> </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><br />१२/ द्वादश काव्य संग्रह</b></span></span></span></b></span></span></span> </b></span></span></span>: </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>सं १९५३ </b></span></span></span></b></span></span></span><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">कदली-वन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">' (</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;">कविता-संग्रह)</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"> </span></b><br />
<b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; font-size: 12pt; line-height: 19.2px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">( कवि नरेंद्र के विवाहीत जीवन की खुशियाँ समेटे कविता संग्रह )</span></span></span></span></b><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>१३/ त्रयोदश काव्य संग्रह</b></span></span></span></b></span></span></span>: </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>द्रौपदी खण्ड काव्य : सं. १९६० </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><br /></b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>१४ / चतुर्दश काव्य संग्रह</b></span></span></span></b></span></span></span> </b></span></span></span>: </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>प्यासा निर्झर सं. १९६४ </b></span></span></span>१५/ पञ्चादश काव्य संग्रह</b></span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span>: </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>उत्तर जय : खंड काव्य </b></span></span></span> </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><br /></b></span></span></span></span></span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>उत्तर - जय ' </b>जय गाथा ' महाभारत' की विशाल कथा के अंत में आनेवाला प्रसंग दुर्योधन की मृत्य के पश्चात की कथा है। </span></span></span></b></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></b></span></span></span><br />
<div style="text-align: left;">
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>१६ / शष्टादश काव्य संग्रह </b></span></span></span></span></span></span>: </b></span></span></span><span style="font-size: small;"><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>बहुत रात गये :सं. १९६७ </b></span></span></span></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;"></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;"></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"></span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;"></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"></span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: DVW-TTSurekhEN; line-height: 19.2px;"> </span></b></span></div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>१७/ सप्तदश काव्य संग्रह</b></span></span></span> </b></span></span></span>: </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>सुवर्णा : सं. १९७१ : <br /> </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>सुवर्णा नामक मिथकीय बृहत काव्य </b>!</span></span></span></b> सुवर्णा एक ऐसा विस्तृत मिथकीय काव्य है कि जिसकी नायिका ' सुवर्णा ' महाभारत के मुख्य पात्र महारथी कर्ण द्वारा, शिविर में बंदी
बनाई गयी एक राज कन्या है। राज कुमारी के पिता महाराज को तथा सुवर्णा के
राज्य को पराजित करने के पश्चात ' कर्ण ' इस राजकन्या पर आसक्त हुआ। मगर
सुवर्णा ने, पिता के हत्यारे को रोष सहित, तिरस्कृत किया। महाभारत कथा के
ग्रन्थ में कुरुक्षेत्र के रण में कौरव शिविर में कर्ण के शिविर में बंदी
बनाकर राखी गई राजकन्या सुवर्णा अन्तत: कर्ण से समय बीत्तते</span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">प्रेम करने लगती है तथा कर्ण के वध के पश्चात्, यही सुवर्णा, विलाप करती हुई कर्ण की चिता में सती हो जाती है ऐसी लोक कथा है । </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><br /></b></span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">'
सुवर्णा कथा का बीज या उपज एक लोक कथा के मूल में है। दक्षिण भारत के
एक ग्रन्थ में यह जनश्रुति का रूप लिए लघु बीज रूप में, लोक कथा आती है
जिसे पंडित नरेंद्र शर्मा ने अपने दक्षिण भारत के प्रवास में सुनी थी।
सुवर्णा की कथा तथा प्रेम में विरोधाभास लिए यह अलौकिक कथा कवी पंडित
नरेंद्र शर्मा के मन मस्तिष्क में कहीं गहरा प्रतिसाद छोड़ कर सुरक्षित रही।
धरती में गड़े बीज की भाँति कथा - बीज, प्रस्फुटन की कामना </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">लिए रह तो गया था किन्तु रह रह कर ' सुवर्णा ' का पात्र मुखर होना चाहता था । अतः कुछ समय के अंतराल के पश्चात <b>' सुवर्णा ' का पात्र एक बृ</b>हत काव्य रूप ले कर अवतरित हुआ। सुवर्णा पुस्तकाकार में सुवर्णा को उभरना
था। अतः पापा जी पंडित नरेंद्र शर्मा के कवि मन ने इसे एक काव्य पुस्तक कारूप दे ही दिया। </span></span></span></span><br />उसी वर्ष </b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">मोहन दास करमचंद गांधी ( जीवनी १९६७ ) कथा में महात्मा गाँधी बापू की जीवनी अत्यंत सरल एवं रोचक ढंग से लिखी गई। </span></span></span><br />१८ / अष्टादश काव्य संग्रह : <span style="font-size: large;"> </span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><b><span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 19.2px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: xx-small;"><b> सुवीरा सं. १९७३ कथा काव्य राजमाता सुवीरा</b> के मुख्य पात्र पर केंद्रित है। वे अपने भीरु व कायर राज पुत्र को वीरता का पाठ सीख्लातीं हैं। </span></span></span></span></span></b></span><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;"> <br /><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> </span></span></b></b></span></span></span><span style="font-size: large;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: xx-small;"><b>१९ / उन्नीसदाश काव्य पुस्तक : </b></span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: xx-small;"><b><span style="font-size: x-small;"><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;">'</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;">मुट्ठी</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;"> </span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;">बन्द</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;"> </span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;">रहस्य</span></b><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;">' (</span></b></span><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;"><span style="font-size: x-small;">कविता-संग्रह)</span><br /><br /><span style="font-size: x-small;">२० / बीसवीं मरणोपरांत काव्य पुस्तक : </span></span></b></b></span></span></span></span><span style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: small;"><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;">' देश</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;"> </span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 19.2px;">द्वादशी</span></b></span><b><span lang="EN-US" style="line-height: 19.2px;"><span style="font-size: small;">' :</span> </span></b></span></span></span><br />
<div>
<div>
<div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-small;"><span style="font-size: xx-small;"><br /><span style="font-size: small;">पंडित नरेंद्र शर्मा जी कवि रूप से अधिक प्रसिद्ध हैं किन्तु</span></span><span style="font-size: small;"> <span style="font-size: xx-small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="font-size: xx-small;">कवि ने सरस कथाएँ भी रचीं हैं जिन्हें </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: xx-small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: xx-small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;">संगृहीत किया गया</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size: xx-small;">१) " <b>कड़वी मीठी बातें " व<br /> २) ज्वाला परचूनी पुस्तक </b>में </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><b><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"> </span></span></span>~ </b></span></span></span></span><span style="font-size: xx-small;"><span style="font-family: "arial";"> </span><br /><span style="font-size: small;">उस वक्त </span></span><span style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: small;">इलाहाबाद कहलानेवाला तीन नदियों के पवित्र संगम स्थल पर शताब्दियों से बसे आज ' </span></span><span style="font-size: xx-small;">प्रयाग राज ' के अपने पुरातन नाम से पुनः पहचाने जानेवाले सांस्कृतिक शहर से, उदयीमान कवि नरेंद्र शर्मा ने काव्य रचनाओं का सृजन आरम्भ किया था। </span><span style="font-size: xx-small;"><br /></span></span></span></div>
</div>
</div>
</div>
<div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: xx-small;"><span style="font-size: small;">पंडित नरेंद्र शर्मा जी की आरंभिक काल की कविताएँ सुप्रसिद्ध हिंदी साहित्य के मानदंड सामान </span><b><span style="font-size: small;">" सरस्वती " पत्रिका में तथा पत्रिका " चाँद " में छपीं थीं</span></b><span style="font-size: small;">। </span></span></span></span></span></span></div>
<div>
<b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">सं. १९३४ में वे अभ्युदय पत्रिका के लिए प्रयाग में उपसंपादक पद पर कार्यरत रहे। </span></span></span></b><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>सं. १९३८ से सं १९४० </b>पर्यन्त वे, "अखिल भारतीय कांग्रेस कमिटी" में, हिन्दी अधिकारी के पद पर आनंद भवन इलाहाबाद उ. प्र. में कार्य करते थे। </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">सं. १९४० से सं. १९४२ इन दो वर्ष की अवधि में नरेंद्र शर्मा ब्रिटीश जेल में स्वतंत्रता सेनानी रहे तथा ब्रिटिश बंदी गृह में कैद रहे यह कवि मानस की अग्नि परिक्षा का काल रहा। देवली डिटेंशन जेल राजस्थान प्रांत तथा आगरा जेल में, कवि नरेंद्र शर्मा जी ने कारावास भोगा। </span> <span style="font-size: small;">जहां १४ दिन के अनशन किया जिस में, प्राण गंवाने की घड़ी आते ही, जेल के गोरे अधिकारीयों ने, उन्हें जबरन सूप पिलाकर, हाथ पैर, निर्ममता से बाँध कर नलियों द्वारा मुंह से द्रव्य पिलाकर, देशभक्त नरेंद्र को, जेलरों ने " एक और शहीद न हो जाए " यह सोचकर, उन्हें, जीवीत रखा। देवली जेल से लिखी कामिनी पुस्तक से काव्य " बंदी की बैरक " से यह पंक्तियाँ बंदी जीवन अनुभव समेटे हुए है ~ <br />" यहां कँटीले तार और फिऱ खींची चार दीवार <br /> मरकत के गुम्बद से लगते हरे पेड़ उस पार " और </span><br /><span style="font-size: small;">" एक और दिन आया प्यारे, यह जीवन दिनमान जैसे </span></span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> हुई सुबह पीलो उड़ आई मेरे पुलकित प्राण जैसे !<br /> खींचे कँटीले तार सामने, चुभते से से शूल जैसे ! "</span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> <br />गाँव जहांगीरपुर में नरेंद्र की माता जी गंगादेवी को एक सप्ताह पश्चात पता चला के उनके लाडले इकलौते पुत्र ने अन्न त्याग किया है और आहार छोड़ दिया है! अब देशभक्त बेटा भूखा हो तब माँ कैसी खातीं ? सो, अम्मा जी ने भी १ सप्ताह के लिए अन्न त्याग कर दिया। </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">जेल से बीमार और कमजोरी की हालत में नरेंद्र को मुक्त किया तो वे सीधे गाँव,अपनी स्नेहमयी अम्माँ जी के दर्शन करने, </span><span class="Apple-style-span" style="line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">खु</span><span class="Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">र्जा से जहांगीरपुर आ पहुंचे।</span> </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;">देशभक्त नरेंद्र शर्मा का, गाँव के लोगों ने मिलकर बन्दनवारों को सजा कर भव्य स्वागत किया। </span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;">अम्माँ जी अपने साहसी, देशभक्त पुत्र नरेन को गले लगा कर रोईं तो गँगा जल
समान पवित्र अश्रुकणों ने यातनाभरे ब्रिटिश जेल का सारा अवसाद धो कर स्वच्छ
कर दिया। अचानक हिंदी साहित्य जगत के बँधु,श्री भगवती चरण वर्मा जी,
उपन्यास “चित्रलेखा” के सुप्रसिद्ध लेखक - गीतकार नरेंद्र शर्मा की तलाश में
वहाँ आ पहुंचे। भगवती बाबू ने बतलाया कि बॉम्बे टॉकीज़ फिल्म निर्माण संस्था
की मालकिन अभिनेत्री, निर्देशिका, निर्मात्री देविका रानी ने आग्रह किया
है कि, ” भगवती बाबू अपने संग गीतकार नरेंद्र शर्मा को बंबई ले आएं।"</span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;">भगवती बाबू का प्रस्ताव सुन, नरेंद्र शर्मा को बड़ा आश्चर्य हुआ। <br />
बंबई जाने का निमंत्रण बॉम्बे टाक़ीज़ संस्था से सामने से आया था। गीतकार नरेंद्र शर्मा के लिए अपनी प्रतिभा दिखलाने का अवसर आया था। हिंदी फिल्म चित्रपटों के लिए गीत लेखन का बुलावा आया था, परन्तु नरेंद्र शर्मा के मन में कुछ संकोच था। चित्र : श्री भगवती चरण वर्माजी गीतकार नरेंद्र शर्मा के साथ ~ <br />
</span></span></span><br />
<div class="irc_mimg irc_hic">
<a class="irc_mil i3597" data-noload="" data-ved="2ahUKEwiEue-L14DiAhUQeawKHZSbA_gQjRx6BAgBEAU" href="http://radioplaybackindia.blogspot.com/search/label/pandit%20narender%20sharma" rel="noopener" tabindex="0" target="_blank"><img alt="narendra sharma with devika rani के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1556931843781" height="354" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhJtXH6eLhsibuh2zCIBv5uhvzInC4jLtbEzdW-fbiY3Y33kmqwZAbNDibMZ5UysbgCoAaMVhbrpRNffq4_XEde0FYrtSIyIUkyA4lGZFgH-Y8eCsmvGtg0cKmYdynkWCp_0-5p5uaP1ME/s1600/photo-1.jpg" style="margin-top: 0px;" width="246" /></a></div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">सं
१९४० में, देविका रानी जी के पति श्री हीमान्शु रोय का देहांत हो गया और देविका रानी को, सहायता थी अच्छे कार्यकर्ताओं की! ताकि, वे, कम्पनी का ा१)
http://www.lavanyashah.com/2019/05/blog-post_17.htmlर्य, फिल्म निर्माण जारी रख सकें। इसी हेतु से,लेख़क और कवि श्री भगवती
चरण वर्मा ने कवि नरेंद्र को भी आमंत्रित किया के ' बंधू, आप भी मेरे संग,
बंबई चलिए 'इस प्रकार नरेंद्र शर्मा का उत्तर प्रदेश से बंबई की मायानगरी
में आना हुआ था। </span></span></span></span></span></span></span>भगवती बाबू के आग्रह पर, कवि नरेंद्र शर्मा अपने युवा जीवन में अब कुछ नया अनुभव लेने कुछ नया सीखने के इरादे से मायानगरी बंबई के लिए ट्रेन में बैठकर, चल दिए .....</span></span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">रेलगाडी की छुक छुक की ताल से, ऊंगलियों का ठेका लगाते हुए, </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">उर्दु भाषा के शब्द लिए एक गीत का मुखडा भी वहीं यात्रा में लिखा ....<br />" अय बादे सबा ....इठलाती न आ ...मेरा गुंचाए दिल तो सूख गया " </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">सं १९४३ से सं. १९४६ की अवधि तक " बोम्बे टाकिज फिल्म निर्माण संस्थाने मालकिन निर्मात्री व सिने तारिका तारिका " देविका रानी "द्वारा कवि नरेंद्र शर्मा को गीत व पटकथा लेखन के लिए अनुबंधित किया । <br /> </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">सं. १९३४</span></span></span> बॉम्बे टॉकीज़, उस वक्त बंबई कहलानेवाले महानगर के उपनगर मलाड में था। इस प्रकार नरेंद्र शर्मा के कवि कर्म में सिनेमा जगत के लिए गीत लेखन का नया अध्याय आरम्भ हुआ। <br /> </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">बंबई
आगमन के पश्चात कवि नरेंद्र शर्मा जी ने असंख्य फिल्मी गीत लिखे जिन्हें
स्वर कोकीला सुश्री सुब्बलक्ष्मी जी,स्वर साम्राग्नी लता मंगेशकर जी,
बंगाल की सुमधुर बुलबुल, सुश्री पारुल घोषजी जो सुप्रसिध्ध बांसुरी वादक
पन्ना लाल घोष की पत्नी थीं तथा फिल्म संगीत के जो भीष पितामह रहे हैं ऐसे
संगीत संयोजक श्री अनिल बिस्वास जी की वे बहन थीं। <br />संगीतज्ञ श्री अनिल
बिस्वास जी ने ही गायक तलत महमूद तथा मुकेश जी को पहली बार अपने स्वर
संयोजन में गीत गवाकर सिने संसार में प्रसिध्धि दिलवाई थी और स्वर कोकिला
आदरणीया लता जी तो यह भी कहतीं हैं के उन्हें सांस पर कंट्रोल करना अनिलदा ने ही सिखलाया था ! </span></span></span><b>बॉम्बे टॉकीज़ फिल्म निर्माण संस्था</b> : भारतीय सिने जगत की यशस्वी आधारशिला स्वरूप संस्था थी। </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">निर्माता हिमांशु राय और देविका रानी ने मिलकर बांबे टॉकीज बैनर की स्थापना की। इसी संस्था से अनेकानेक मशहूर व गुणी कलाकारों ने अपने कार्य का आरम्भ किया था। मशहूर गायिका </span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">सुरैया, राज कपूर , अशोक कुमार, लीला चिटनिस, दिलीप कुमार, मधुबाला, मुमताज़
आदि कलाकार फ़िल्म जगत् को बांबे टाकीज की ही देन हैं। अनिल बिस्वास,
संगीतज्ञ, उनकी बहन गायिका पारुल घोष, गीतकार नरेंद्र शर्मा, बांसुरी बादक
पन्ना लाल घोष जैसे नाम उभरते हैं। <br />मुख्य फ़िल्में : </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">अछूत कन्या' १९३६, 'इज्जत' (१९३७ ), 'सावित्री' १९३८ , 'निर्मला' १९३८ आदि।
</span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="color: rgb(34 , 34 , 34); line-height: 20px;"><a class="albumname" href="http://my.opera.com/Roerich/albums/show.dml?id=130456" style="color: #176b9b;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="color: black; font-size: small;">देविका रानी चौधरी रोरिच </span></span></a><span style="color: black; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> ~</span></span></span></span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> </span></span></span></span></span><span style="font-size: small;"><b><span style="font-size: small;">नायिका, निर्मात्री, गायिका एवं अद्भुत कलाकार देविका रानी चौधरी रोरिच </span></b><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="color: rgb(34 , 34 , 34); line-height: 20px;"><a class="albumname" href="http://my.opera.com/Roerich/albums/show.dml?id=130456" style="color: #176b9b;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="color: black;"> को सर्व प्रथम भारत रत्न उपाधि से अलंकृत भारतीय होने का गौरव प्राप्त है। </span></span></a></span></span></span></span></span><br />
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> </span></span></span></span></span><br />
<table align="right" cellspacing="3" class="infobox artists"><tbody>
<tr class="mergedrow"><td><b> </b>
</td>
<td><br />
<table align="right" cellspacing="3" class="infobox artists"><tbody>
<tr class="mergedrow"><td><br /></td>
<td><br /></td></tr>
</tbody></table>
</td></tr>
<tr class="mergedrow">
<td><br />
<br /></td>
<td><br /></td></tr>
</tbody></table>
<div class="irc_mimg irc_hic">
<a class="irc_mil i3597" data-cthref="/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&ved=2ahUKEwjRiK7thJ7iAhUHGDQIHbSyCgUQjRx6BAgBEAU&url=%2Furl%3Fsa%3Di%26rct%3Dj%26q%3D%26esrc%3Ds%26source%3Dimages%26cd%3D%26ved%3D2ahUKEwjZgYayhJ7iAhV9HDQIHUPLA00QjRx6BAgBEAU%26url%3Dhttps%253A%252F%252Fwww.geni.com%252Fpeople%252FDevika-Rani-Roerich-Chaudhuri%252F6000000017936455383%26psig%3DAOvVaw3utip3GkjhUGAHjnk-FyhG%26ust%3D1558025799178502&psig=AOvVaw3utip3GkjhUGAHjnk-FyhG&ust=1558025799178502" data-noload="" data-ved="2ahUKEwjRiK7thJ7iAhUHGDQIHbSyCgUQjRx6BAgBEAU" href="https://www.google.com/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&ved=2ahUKEwjRiK7thJ7iAhUHGDQIHbSyCgUQjRx6BAgBEAU&url=%2Furl%3Fsa%3Di%26rct%3Dj%26q%3D%26esrc%3Ds%26source%3Dimages%26cd%3D%26ved%3D2ahUKEwjZgYayhJ7iAhV9HDQIHUPLA00QjRx6BAgBEAU%26url%3Dhttps%253A%252F%252Fwww.geni.com%252Fpeople%252FDevika-Rani-Roerich-Chaudhuri%252F6000000017936455383%26psig%3DAOvVaw3utip3GkjhUGAHjnk-FyhG%26ust%3D1558025799178502&psig=AOvVaw3utip3GkjhUGAHjnk-FyhG&ust=1558025799178502" rel="noopener" tabindex="0" target="_blank"><img alt="Devika Rani Chaudhuri Roerich के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1557940427439" src="http://photos.geni.com/p13/dd/da/41/4a/5344483a19717bd5/220px-devika_rani_2_large.jpg" height="324" style="margin-top: 22px;" width="220" /></a></div>
<div class="irc_mimg irc_hic">
<a class="irc_mil i3597" data-cthref="/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&ved=2ahUKEwi3tb67hJ7iAhUFHTQIHbqvAQUQjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fnakarajan.blogspot.com%2F2018%2F03%2Fdevika-rani-first-lady-of-indian-cinema.html&psig=AOvVaw3utip3GkjhUGAHjnk-FyhG&ust=1558025799178502" data-noload="" data-ved="2ahUKEwi3tb67hJ7iAhUFHTQIHbqvAQUQjRx6BAgBEAU" href="https://www.google.com/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&ved=2ahUKEwi3tb67hJ7iAhUFHTQIHbqvAQUQjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fnakarajan.blogspot.com%2F2018%2F03%2Fdevika-rani-first-lady-of-indian-cinema.html&psig=AOvVaw3utip3GkjhUGAHjnk-FyhG&ust=1558025799178502" rel="noopener" tabindex="0" target="_blank"><img alt="Devika Rani Chaudhuri Roerich के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1557940435992" height="324" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgczhtaq_fgNwvlsP7ubGRfBZZ1kTl2Kcas9tpl0DeE2t-tA7M8d2EF5uVeYnWSHaIh6t9hPdPsMjNRAE69jUNo3fl253VaPCVdDWCfwyWOd46fPYZNyB0Gm8V2eToGlV0sT3TClWsP5yrr/s1600/Devika-Rani-with-Jawaharlal-Nehru.jpg" style="margin-top: 22px;" width="250" /></a></div>
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="color: rgb(34 , 34 , 34); line-height: 20px;"><a class="albumname" href="http://my.opera.com/Roerich/albums/show.dml?id=130456" style="color: #176b9b;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><br /><span style="color: black; font-size: small;">देविका रानी चौधरी रोरिच </span></span></a><span style="color: black; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> ~</span></span></span></span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> जन्म- ३० मार्च, सं. १९०८ विशाखापत्तनम - मृत्यु- ९ मार्च, सं. १९९४ बैंगलोर में~ </span></span></span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> देविका रानी के <b>पिता </b></span></span></span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> कर्नल मन्मथ नाथ (एम.एन.) चौधरी, <br />ब्रिटिश राज्य काल के प्रथम भारतीय नस्ल के सर्जन जनरल थे। <br />तथा </span></span></span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">देविका रानी कवि शिरोमणि <span style="color: black;">गुरुदेव रवीन्द्रनाथ ठाकुर
के परिवार से थीं। </span></span></span>रवींद्र नाथ टैगौर की बहन, सुकुमारी देवी के पुत्र थे। <br />देविका रानी की माँ श्रीमती लीला चौधरी व
इंदुमती चौधरी एवं </span></span></span></span></span><br />
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">सौदामिनी गंगोपाध्याय जी यह तीनों भी रवीन्द्रनाथ टैगौर की बहन थीं। <br /><br />इस नाते, रवींद्र नाथ टैगौर दोनों संबंधों से </span></span></span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="color: rgb(34 , 34 , 34); line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="color: black;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">देविका रानी </span></span></span></span></span><span style="font-size: small;">के प<span style="font-size: xx-small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">ड़ दादा थे। </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><br />देविका रानी, भारतीय रजतपट की पहली स्थापित नायिका हैं। <br />वे अपने <span style="color: black;">युग
से कहीं आगे की सोच रखने वाली अभिनेत्री थीं। <br />उन्होंने अपनी फ़िल्मों के
माध्यम से, जर्जर सामाजिक रूढ़ियों और मान्यताओं को चुनौती देते हुए,</span> नए
मानवीय मूल्यों और संवेदनाओं को स्थापित करने का बीड़ा उठाया था। </span></span><br />
कन्या देविका के शैशव काल में, नव (९) वर्ष की बालिका को, परिवार ने उच्च शिक्षा के लिए इंग्लैंड भेज दिया । जब युवा हुई तब देविका ने सं. १९२० में, रॉयल एकेडमी ऑफ़ ड्रामेटिक आर्ट्स संस्था से कला, स्थापत्य शास्त्र, कपड़ा निर्माण, साज सज्जा जैसे विषय ले कर स्नातक बन उत्तीर्ण हुईं।<br />
" एलिज़ाबेथ आर्डन " नामक सुप्रसिद्ध सौंदर्य प्रसाधन निर्माण की वैश्विक संस्था में भी देविका ने शिक्षा ली। <br />
सं. १९२७ तक देविका कई विविध विषयों की शिक्षा लेतीं रहीं। <br />
सं. १९२८ में हिमांशु राय जो बैरिस्टर भी थे व फिल्म निर्माता भी थे वे <br />
" थ्रो ऑफ़ डाइस " फिल्म के निर्माण में संलग्न थे। हिमांशु राय से देविका की मुलाक़ात यूरोप में हुई। देविका रानी ने फिल्म निर्माण प्रक्रिया में हिमांशु राय का साथ दिया। मुलाकात के बाद वे दोनों जर्मनी गए। जर्मनी की राजधानी बर्लिन शहर में <b> जी. डब्ल्यू पैबस्ट</b> तथा <b>फ़्रिट्ज़ लेंग</b> नामक प्रसिद्ध निर्माताओं से मुलाकातें होने पर उन्हें फिल्म निर्माण की तकनीकी जानकारी व ज्ञान में काफी इजाफा हुआ। <br />
हिमांशु राय देविका रानी ने एक नाटक में साथ ~ साथ काम किया जिसे <b><br /># स्वीट्ज़रलैंड </b>व <b>स्केंडिनेविया </b>जैसे मुल्कों में अपार ख्याति मिली। <br />
अब देविका रानी व हिमांशु राय ने विवाह कर लिया। <br />
सं. १९३३ में फिल्म ' कर्मा ' प्रथम इंग्लैण्ड में निर्मित किसी भारतीय निर्माता की बनीहो ऐसी पहली फिल्म थी। फिल्म ' कर्मा ' भारतीय, जर्मन व इंग्लैण्ड इन तीन देशों के साझा सहकार से निर्मित किया गया था। फिल्म "कर्मा" से देविका रानी ने नायिका तथा अंग्रेज़ी व हिंदी गीत की गायिका के रूप में अपनी कारकिर्दी शुरू की थी। फिल्म ' कर्मा ' को हिंदी भाषा में,' नागिन की रागिनी ' नाम से रुपहले परदे पर उतारा गया। किन्तु यह फिल्म, विदेश में सफल रहते हुए भी भारत में असफल रही। इंग्लैण्ड स्थित <b>ब्रिटिश </b>रेडियो प्रसारण सेवा<br />
<b>बी. बी. सी. </b> ने देविका रानी को अपने एक विशिष्ट प्रसारण कार्यक्रम के लिए आमंत्रित किया। <b> <br />यह लिंक है देविका रानी : अनजान फिल्म का गीत गाते हुए ~~ https://www.youtube.com/watch?v=fPzGFWNYZs4</b><br />
<br />
सं. १९३४ में, हिमांशु राय ने " बॉम्बे टाकीज़ फिल्म निर्माण संस्था " <br />
को बंबई शहर में स्थापित किया। संस्था के फिल्म निर्माण स्टूडियो,<br />
उस वक्त समस्त भारत में तकनीकी उपकरणों से लैस थे ये सर्वश्रेष्ठ संस्था थी । बॉम्बे टॉकीज़ द्वारा बंगाली <b>निरंजन पाल </b>को बतौर पटकथा लेखक व <b>फ्रांज़ ऑस्टीन </b>को छायांकन विशेषज्ञ के रूप में अनुबंधित किया गया। <br />
<span style="color: red; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b>Bombay Talkies</b></span>" बॉम्बे टाकीज़"- संस्था की प्रथम फिल्म ' जवानी की हवा ' का छायांकन एक ट्रेन में हुआ था। इसी फिल्म में देविका रानी के साथ <b>नज़्म उल हक्क नामक एक </b>नायक काम कर रहे थे। दोनों में परिचय बढा। <br />
बॉम्बे टॉकीज़ संस्था की दुसरी फिल्म ' जीवन नैया ' में फ़िर दोनों को नायक नायिका लेकर निर्माण शुरू हुआ। जीवन नैया शीर्षक के अनुरूप, असल जीवन में यह फिल्म <b>जीवन नैया </b>हिमांशु राय व देविका रानी के जीवन मंझधार में हिचकोले लेती हुई आयी । क्योंकि फिल्म आधी अधूरी ही बन पायी थी तब देविका रानी अपने फिल्म के नायक नज़्म उल हक्क के संग बंबई से कलकत्ता भाग गयीं ! अब तो कलाकारों की फिल्म जीवन नैया, उनके असल जीवन और फ़िल्मी जीवन, दोनों में डावांडोल होने लगी ! <br />
बॉम्बे टाकीज़ में उस समय बंगाली बाबू शशधर मुखर्जी ( नायिका काजोल के दादा जी हैं) स्वर संधान के सहकारी कर्मचारी पद पर कार्य कर रहे थे। <br />
देविका रानी व शशधर मुखर्जी दोनों बंगाली भाषी होने से, शशधर के समझाने बुझाने पर, देविका रानी, किसी तरह पुनः बंबई, हिमांशु राय के घर लौटने को राज़ी हुईं परन्तु दोनों के सम्बन्ध अब, मात्र औपचारिक रह गए थे। <br />
देविका रानी की ' गैरउपस्थिति से, बॉम्बे टाकीज़ संस्था की फ़िल्में रुक गईं थीं और लेनदारों से, पैसे उधार लेने के कारण, संस्था को भारी नुक्सान भी हुआ था। आखिरकार, कलाकार <b>अशोक कुमार </b>को नायक बनाकर, फिल्म <br />
<b>जीवन नैया </b>को जैसे तैसे पूरा कर, प्रदर्शित किया गया। <br />
उसके बाद सं. १९३६ में बनी फिल्म <b>" अछूत कन्या" </b>नायक अशोक कुमार व देविका रानी को दुबारा साथ लेकर बनाई गई । <br />
सं. १९३७ में फिल्म <b>जीवन प्रभात </b>में फिर दोनों की जोड़ी तीसरी बार, परदे पर लाई गयी। आगे के वक्त में, अशोक कुमार के साथ देविका रानी ने कुल १० अन्य फिल्मों में भी काम किया। <br />
सं. १९३७ में फिल्म <b>' इज़्ज़त' </b> आई। सं. १९३८ में २ और फ़िल्में <b>- ' निर्मला ' व ' 'वचन' </b>आयी। सं. १९३९ में फिल्म <b>' दुर्गा '</b> बनी। अचानक सं. १९४० में हिमांशु राय का निधन हो गया।<br />
सं. १९४१ में, बॉम्बे टॉकीज़ द्वारा शशधर मुखर्जी के सहकार से फिल्म<b><br /> ' अनजान ' </b>नायक अशोक कुमार के साथ बनायी गयी । <br />
सं. १९३४ में निर्मित फिल्मों <b>' बसंत ' व 'किस्मत </b>'को अच्छी सफलता मिली । यह फ़िल्में देविका रानी की नायिका के किरदार में बनीं अंतिम फिल्म थी। <br />
<br />
सं. १९४३ में निर्मित हुई फिल्म<b> " हमारी बात " </b>! "हमारी बात" युवा कवि नरेंद्र शर्मा के गीतों से सजी, नरेंद्र शर्मा हिंदी सिनेमा जगत में पदार्पण <br />
करवाती हुई, कवि की यशस्वी कारकिर्दी को आरम्भ करती सर्व प्रथम फिल्म थी। सुप्रसिद्ध अभिनेता, निर्माता, निर्देशक <b>श्री राज कपूर साहब</b> ने इसी फिल्म <b>हमारी बात </b>के लिए, एक छोटे से पात्र में पहले पहल अभिनय किया था। <br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>श्री #राज #कपूर </b>ने सं १९३० में इसी <b>बोम्बे टोकीज़ में क्लप्पेर बॉय तथा सहायक कर्मचारी बन कर अपनी फिल्मी कारकीर्दी की शुरुआत की थी। मशहूर गायिका व तारिका सुरैया ने भी बाल कलाकार
के रूप में, बॉम्बे टाकीज़ से काम करना शुरू किया था। </b></span></span></span><br />
<b>सं. १९४४ में एक नवोदित कलाकार #दिलीप #कुमार को लेकर फिल्म <br />" ज्वार - भाटा" का निर्माण हुआ जिस के सभी गीत #नरेंद्र #शर्मा जी ने लिखे - </b> युसूफ खान को यह नाम दिलीप कुमार नरेंद्र शर्मा ने ही सुझाया था। <br />
३ नाम चुने गए थे १) जहांगीर २) वासुदेव ३) दिलीप कुमार ! <br />
ज्योतिष शसस्त्र के अच्छे जानकार नरेंद्र शर्मा ने आग्रह किया कि दिलीप कुमार नाम से कारकिर्दी शुरू कीजिए तब अपार सफलता हासिल होगी ! नरेंद्र शर्मा जी ने यह कहा था कि, " दिलीप कुमार नाम चुन लो ~ इसी नाम से, तुम्हारे नाम का डंका बजेगा ! " और समय साक्षी है इस भविष्यवाणी का और यह नरेंद्र शर्मा जी की कल कही बात, आज सौ / १०० प्रतिशत सच निकली है यह हम सब जानते और मानते हैं। <br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> संगीतकार श्री अनिल दा और नरेंद्र शर्मा के गीत संगीत से सजी फिल्म <br />"
ज्वार - भाटा " में, एक नया चेहरा बतौर नायक पेश किया गया जिनका नामकरण
भी नरेंद्र शर्मा ने किया था और वह थे युसूफ खान यह भी हम पढ़ चुके हैं !!
जिन्हें विश्व आज दिलीप कुमार के मशहूर नाम से पुकारता है! </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">फिल्म :<b> " ज्वार - भाटा " </b>में, नया चेहरा बतौर नायक पेश किया गया उन सुप्रसिद्ध नायक दिलीप कुमार का नाम - </span></span></span>इसके अलावा आकाशवाणी के सुगम संगीत कार्यक्रम विविधभारती का नामकरण नरेंद्र शर्मा जी ने किया है। <br />भारत अनेकों सुविख्यात पार्श्व गायकों ने भी आगे के समय म ें गीतकार नरेंद्र शर्मा रचित अनेक गीत गाये। संगीतकार अनिल दा की पत्नी, गायिका मीना कपूर जी ने विविधभारती के सुगम संगीत कार्यक्रम के लिए यह गीत गाया~ </span></span></span><br />
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> " चौमुख दीवला बाट धरूंगी, चौबारे पे आज, </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> जाने कौन दिसा से आयें, मेरे राज कुमार "</span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> ( ये गीत आकाशवाणी रेडियो सेवा से आज भी अकसर बजता रहता है ) </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">गायिका छाया गांगुली जी ने गाया <br />" मेरी माटी की कुटिया में, हे राम राटी भर दीप जले " </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">मीना कपूर जी की आवाज़ सुनिए - फिल्म परदेसी का एक सुमधुर गीत~ </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"> <span style="font-size: small;">संगीत अनिल दा का और नायिका थीं नर्गिस दत्त </span></span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><a href="http://www.youtube.com/watch?v=-Uu9pcgTgdI&feature=related"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">http://www.youtube.com/watch?v=-Uu9pcgTgdI&feature=related</span></a></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">भारत
के अन्य सभी श्रेष्ठ गायिकाएँ व गायकों ने नरेंद्र शर्मा के लिखे गीतों का
अपना स्वर दिया है। हमारी लाडली, श्री आशा ताई भोंसले जी, श्री मन्ना डे
बाबू, श्री हेमंत कुमार, श्री मुकेश चन्द्र माथुर से लेकर सुरेश वाडकर
तक के गायकों ने, पण्डित नरेद्र शर्मा रचित गीतों को गाया है। सुरीली गायिका
सुरैया जी का गाया तथा गीतकार नरेंद्र शर्मा का लिखा यह गीत सुनिए~~ </span></span></span></div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: normal;"><a href="http://www.downmelodylane.com/suraiyya.html"><span class="Apple-style-span"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">http://www.downmelodylane.com/suraiyya.html</span></span></a></span></span></span><br />
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: normal;"><span class="Apple-style-span"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"> </span></span></span></span></span></div>
<br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: normal;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: normal;"><span class="Apple-style-span"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">" नैना दीवाने एक नहीं माने, करे मन मानी, माने ना ! " </span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<span style="color: red; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b>Bombay Talkies : </b></span><br />
<br />
<span style="color: red; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEju-EY75Pc1YPETcgIQwJZYkexwleYfZRrOMInd7upK_F1yxeJoeSwAXrjvPyeGgaBznyfxVS72sSYCvsvX35Z-I6e5sD9D44-d5Kpx8TvgETjbFmwR5AL9rgf4GOnfzeTKtGR95zrMXJU8/s1600/images.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="194" data-original-width="259" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEju-EY75Pc1YPETcgIQwJZYkexwleYfZRrOMInd7upK_F1yxeJoeSwAXrjvPyeGgaBznyfxVS72sSYCvsvX35Z-I6e5sD9D44-d5Kpx8TvgETjbFmwR5AL9rgf4GOnfzeTKtGR95zrMXJU8/s1600/images.jpg" /></a></b></span>देविका ने दस वर्ष के अपने फ़िल्मी
कैरियर में, कुल जमा १५ फ़िल्मों में काम किया। लेकिन उनकी हर फ़िल्म को
क्लासिक का दर्जा हासिल है। विषय की गहराई और सामाजिक सरोकारों से जुड़ी
उनकी फ़िल्मों ने, अंतरराष्ट्रीय स्तर पर और भारतीय फ़िल्म जगत् में नए मूल्य और
मानदंड स्थापित किए। देविका रानी को '<b> सत्यम शिवम् सुंदरम ' </b> चरितार्थ करनेवालीं एक अनुभवी, दूरद्रष्टा व सफल नारी के दृष्टांत से, भारत ही नहीं विश्व भर में प्रत्येक वर्ग से दृढ मान्यता प्राप्त हुई। <br />
देविका रानी हिंदी फ़िल्मों की<b> पहली ' स्वप्न सुंदरी' क</b>हलाईं गईं। <br />
उन्हें प्यार भरा एक और विशेषण <b>' पटरानी ' </b> भी दिया गया ! देविका रानी <br />
<b> ' ड्रैगन लेडी ' </b>
जैसे विशेषणों से भी अलंकृत हुईं। देविका को उनकी ख़ूबसूरती, शालीनता तथा धाराप्रवाह
अंग्रेज़ी सम्भाषण पर प्रभुत्त्व के लिए, आज भी याद किया जाता है। अभिनय कौशल के लिए, देविका रानी को, अंतर्राष्ट्रीय स्तर पर, जितनी लोकप्रियता
और सराहना मिली है उतनी कम ही अभिनेत्रियों को नसीब हो पाती है। अपनी निर्माण संस्था बॉम्बे टाकीज़ में फिल्मों में नायिका बनने से संन्यास लेने के कुछ समय पश्चात, देविका रानी की मुलाकात एक संभ्रांत, कुलीन ने रशियन चित्रकार रोरिच से हुई तथा रोरिच के संग , देविका रानी ने विवाह कर लिया।<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwGMgYuEI2KlQnWJJwyj5M7PTKBWWKA8bxlHGT53sIuhFRRA9v-EHinbVvuDlwWRgE3MMNk_UGx95KhJaOXbF5_nv3zNZLtvQMmu_J_uxqPn-3db0a_d5euFefU1RpdJZPMzkK62GEv4gf/s1600/Z.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="201" data-original-width="251" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwGMgYuEI2KlQnWJJwyj5M7PTKBWWKA8bxlHGT53sIuhFRRA9v-EHinbVvuDlwWRgE3MMNk_UGx95KhJaOXbF5_nv3zNZLtvQMmu_J_uxqPn-3db0a_d5euFefU1RpdJZPMzkK62GEv4gf/s1600/Z.jpg" /></a></div>
<span style="color: lime; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b><br /></b></span>
<span style="color: lime; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b><br /></b></span>
<span style="color: lime; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b><br /></b></span>
<span style="color: lime; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b><br /></b></span>
<span style="color: lime; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b><br /></b></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"></span></div>
<div>
<div>
<br />
<span style="background-color: white; font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">विवाहोपरांत दक्षिण भारत के कर्नाटक प्रांत में, ४५० एकड़ फैले, अति विशाल ऐसे " टाटागुनी एस्टेट <b>" </b></span></span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="background-color: white;"><span style="color: orange; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b> </b></span>नाम से पहचाने जाते एस्टेट में देविका रानी व रोरिच रहने लगे तथा मृत्यु पर्यन्त रहे। </span> </span></span></span></span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: small; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">क्या अब आप </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: small; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: small; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">" सत्यम शिवम् सुंदरम " संस्कृत सुभाषित का </span></span></span></span>यह सम्बन्ध या कहें तो कनेक्शन समझ रहें हैं ? देविका रानी ने फिल्म निर्माण से, रुपहले परदे पर बतौर नायिका के रूप से अपना कार्यकाल समाप्त किया उस के <br />कई वर्षों पश्चात, हिंदी सिनेमा जगत के " ग्रेटेस्ट शो मेन " कहलानेवाले सुप्रसिद्ध निर्माता, निर्देशक तथा नायक, श्री राज कापूरजी ने अपनी फिल्म <br />" सत्यम शिवम् सुंदरम " शीषक लेकर फिल्म बनाई थी ! <br />उन की फिल्म उक्त फिल्म का शीर्षक गीत भी तब राज सा'ब ने,<br />मेरे पापाजी पं. नरेंद्र शर्मा जी से ही लिखवाया ! <br /> फिल्म </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: small; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: small; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">" सत्यम शिवम् सुंदरम " </span></span></span></span> शीर्षक से बनी। इस घटना से यही सिद्ध होता है कि श्री राजकपूर जी अपनी पहली फिल्म में काम किया था उस बॉम्बे टाकीज़ फिल्म निर्माण संस्था को भूले नहीं थे नाही भूले थे बॉम्बे टाकीज़ की मालकिन देविका रानी को जिन्हें हिंदी फिल्म सँसार ने इसी </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: small; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "trebuchet ms" , "lucida grande" , "lucida sans unicode" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: small; line-height: 20px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>" सत्यम शिवम् सुंदरम " </b>उपाधि से नवाज़ा था </span></span></span></span>! </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="font-size: small;"> <br />गीतकार नरेंद्र शर्मा ने, <b> देवानंद , चेतनानन्द</b> की नई फिल्म कम्पनी <b><br />" नवकेतन " </b>का नाम सुझाया था तथा नवकेतन द्वारा निर्मित प्रथम फिल्म: <b>अफसर </b>के गीत लिखे जिसे सुरैया ने गाये। </span></span></span></span> <a href="https://www.blogger.com/null" id="Afsar_(1950).jpg"><img alt="Afsar (1950).jpg" data-file-height="270" data-file-type="bitmap" data-file-width="370" height="161" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/0/02/Afsar_%281950%29.jpg/220px-Afsar_%281950%29.jpg" width="220" /></a> <span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="font-size: small;"><b>नवकेतन निर्माण संस्था की दुसरी फिल्म : आँधियाँ</b> के लिए भी गीत लेखन किया था। संगीतज्ञ <b>अली अकबर खां </b>ने नरेंद्र शर्मा जी के गीतों को संगीतबद्ध किया । </span>भारतीय शास्त्रीयसंगीत के महान गुरु, <b>बाबा अल्लाउद्दीन खां</b> के, अली अकबर खां सुपुत्र हैं। सगीत विशारद, संतूर विशेषज्ञ अन्नपूर्णा जी, अली अकबर खां की बहन हैं और सुप्रसिद्ध सितार वादक श्री रविशंकर जी, सुप्रसिद्ध बाबा अल्लाउद्दीनन खां साहब के शिष्य रहे। </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><a href="http://connect.in.com/andaz-apna-apna/play-video-koi-banaa-aaj-apna-lata-malti-madhav-1951-315610-8957412d5b5321d70d1d2c9776c988c41928a9a9.html"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">1951-315610-8957412d5b5321d70d1d2c9776c988c41928a9a9.html</span></span></a></span></span> </span></span></span><br />
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">सं. १९५१ में बनी </span></span></span>फिल्म ' मालती माधव' चित्रपट की पटकथा नरेंद्र शर्मा ने लिखी। उसी फिल्म का यह कर्णप्रिय गीत <br />" बाँध प्रीति फूल डोर, मन लेके चित्त चोर, दूर जाना ना,"</span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">का यह गीत, संगीतकार श्री सुधीर फडकेजी और स्वर साम्रागी पूज्य लता मंगेशकर जी ने अत्यंत मनमोहक स्वरों से सजाया है~</span> </span></span></span></div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><a href="http://connect.in.com/andaz-apna-apna/play-video-koi-banaa-aaj-apna-lata-malti-madhav-1951-315610-8957412d5b5321d70d1d2c9776c988c41928a9a9.html"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">http://connect.in.com/andaz-apna-apna/play-video-koi-banaa-aaj-apna-lata-malti-madhav-</span></span></a></span></span></div>
</div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">स्व. सुधीर फडके और पापा -- दूरदर्शन पर एक साथ देखिये -- </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><a href="http://www.youtube.com/watch?v=1B5KKkNsuTQ"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">http://www.youtube.com/watch?v=1B5KKkNsuTQ</span></a></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; font-family: "arial" , sans-serif; line-height: normal;"><span style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"><br />फिल्म : भाभी की चूडियाँ का मेरा सबसे प्रिय गीत भी सुन लीजिये~~ </span></span></span></span></span></span></div>
<div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="border-collapse: collapse; font-family: "arial" , sans-serif; line-height: normal;"><span style="line-height: 32px;"><a href="http://www.youtube.com/watch?v=v323AKmk5E0&feature=related" style="color: #074d8f;" target="_blank"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">http://www.youtube.com/watch?</span><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><wbr></wbr>v=v323AKmk5E0&feature=related</span></a></span></span></span></span></div>
</div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"> <br />अपनी में युवावस्था में नरेंद्र शर्मा एक बार काशी गए थे। वहां युवा कवी के ह्रदय में वैराग्य की प्रबल भावना जाग उठी। उनका आत्म कथन है कि गँगा मैया की धारा के मध्य द्वीप बना हुआ था जहां एक प्रखर सन्यासी बाबा जप तप किया करते थे। एक दिन नरेंद्र शर्मा उनकी शरण में सादर उपस्थित हुए। संत बाबा ने स्नेह सहित युवक का स्वागत किया तथा उस युवक नरेंद्र के के यह कहने पर कि, ' आप मुझे संन्यास दीक्षा दें ' तब सन्यासी बाबा ने हंस कर उत्तर दिया " ना तुम लौट जाओ ईश्वर की आज्ञा यही है कि अभी तुम्हें कई महत्त्वपूर्ण कार्य पूर्ण करने हैं। अत: संसार त्याग की बात मन से निकाल दो " ~~ युवक नरेंद्र शर्मा ने इसे ईश्वरीय संकेत व सन्यासी बाबा का पवित्र आदेश समझ कर, संत की कही बात मान ली थी तथा इस घटना के पश्चात नरेंद्र शर्मा का आगमन बंबई में हुआ तथा फिल्म निर्माण संस्था बॉम्बे टाकीज़ से कार्य आरम्भ हुआ। <br /> <b>नरेंद्र शर्मा जी का विवाह : </b>बंबई के संभ्रांत गुजराती परिवार के मुखिया श्री गुलाबदास गोदीवाला जी जो सेन्ट्रल रेलवे में चीफ कैरीज और वेगं इन्स्पेक्टर के पद पर भारत के विविध नगरों में जैसे रतलाम, गंगानगर इत्यादि में रेलवे की सेवा से निवृत्त होकर बंबई नगरी में स्थायी हुए थे उनसे एक रोज़ अचानक गीतकार नरेंद्र शर्मा की मुलाक़ात कवी सम्मलेन में हुई। <br />श्री गोदीवाला के आग्रह निवेदन से नरेंद्र शर्मा, गोदीवाला परिवार के अतिथि बन कर पधारे। श्रीमती कपिला गुलाबदास गोदीवाला का ननिहाल सूरत शहर में रहता था। घायल वकील भी उनके नज़दीकी रिश्तेदार थे -<br /> कपिला बा अति धर्म परायण थीं व लड्डू गोपाल की अनन्य उपासिका थीं वे फिल्म निर्माण से सम्बंधित युवा कवि को बुलाने पर रुष्ट हुईं तथा पास के मंदिर में चलीं गईं। श्री गुलाबदास जी ने अपने युवा अतिथि गीतकार नरेंद्र शर्मा का स्नेह पूर्वक स्वागत किया तथा इसी परिवार की ५ वीं संतान कलाकार बिटिया, कुमारी सुशीला गोदीवाला से, युवा गीतकार नरेंद्र शर्माजी का अगले ७ वर्ष पश्चात विधिवत विवाह सं. १९४७ की १२ मई के शुभ दिवस संपन्न हुआ। </span></span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"> सं. १९४६ से सं. १९५३ तक कवि नरेंद्र शर्मा ने बॉम्बे टाकीज़ के अलावा अपना स्वतन्त्र लेखन करते हुए काव्य पुस्तकों का उपहार हिंदी साहित्य जगत को प्रदान किया । <br /> सं. १९५३ से सं. १९७१ तक नरेंद्र शर्मा आकाशवाणी के मुख्य प्रबंधक, व निर्देशक के पद पर रहते हुए, कार्य करते रहे। </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"> </span> <br /><span style="font-size: small;"> मेरे अनुज परितोष
ने स्वयं, देहली के प्रकाशकों से, आकाशवाणी स्टाफ से, दूरदर्शन से, कई सारी दुर्लभ जानकारियां एकत्रित कर, उन्हें पंडित नरेंद्र शर्मा सम्पूर्ण रचनावली में समाहित किया है। <br />बंबई निवास के दौरान ~ </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">भारतीय जन नाट्य संघ संस्था </span><span style="font-size: small;">या </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">इंडियन पीपल्स थियेटर असोसिएशन या " इप्टा "
संस्था से भी गीतकार कवि नरेंद्र शर्मा जी सम्बंधित रहे थे। </span></span></span></span>
<br />
<div class="image">
<img alt="ipta event" itemprop="image" src="https://spiderimg.amarujala.com/assets/images/2018/04/11/750x506/ipta-event_1523426694.jpeg" title="पटना में होगा इप्टा का राष्ट्रीय प्लैटिनम जुबली समारोह" />
</div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"></span></span></span></span><br />
<br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: "arial";">औपनिवेशीकरण, साम्राज्यवाद व फासीवाद के विरोध में<b> ‘इप्टा’</b> की स्थापना 25 मई 1943 को की गयी थी।<b> </b><b>‘इप्टा’</b> का यह नामकरण सुप्रसिद्ध वैज्ञानिक होमी जहाँगीर भाभा ने किया था। </span> </span></span></span></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"> सुप्रसिद्ध सितारवादक श्री रविशंकर जी द्वारा स्वर बध्ध किया एशियाड खेलों का स्वागत गीत ' स्वागतम शुभ स्वागतम आनंद मंगल मंगलम ' नरेंद्र शर्मा जी ने लिखा तथा नृत्य सम्राट श्री उदय शंकर जी ~ </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">के छोटे भाई <b><br />श्री सचिन शंकर जी</b></span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span style="font-size: small;"> </span><span class="Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">की नृत्य नाटिकाओं के लिए पं. नरेंद्र शर्मा जी ने गीत लेखन कार्य किया। </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 54px;"><span style="font-size: small;">नृत्य विशारद सचिन शंकर जी </span><span class="Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">की नृत्य नाटिका के लिए पंडित नरेंद्र शर्मा जी ने कई पटकथाएं लिखीं। ~ नाम है ~ </span></span></span></span></span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 54px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 45px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"><img align="RIGHT" src="http://www.narthaki.com/info/profiles/images/prof54a.jpg" height="250" hspace="5" width="166" /></span><span style="font-size: small;"><b>१ -</b></span></span><span style="font-size: small;"><b><span class="Apple-style-span" style="line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> मछेरा और जलपरी </span></span></b></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: small; line-height: 38px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><b>:</b>
जिसका संगीत सलिल चौधरी ने दिया है। गीत पंडित नरेंद्र शर्मा के थे और अन्य २ और नाटिकाएँ भी थीं इनके नाम भूल रही हूँ! </span></span></span></span></span></span></div>
<div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><br /><br /><br />आगे विविधभारती रेडियो प्रसारण सेवा के लिए असंख्य रूपक पंडित नरेंद्र शर्मा जी ने लिखे। विविधभारती प्रसारण सेवा में कार्यकारी रहे <br /> जनाब </span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"><b><span style="color: #000099;">रिफत सरोश जी</span></b> के शब्दोँ मेँ आगे की कथा सुनिये ~~ </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"><br />" नरेन्द्र जी हमारे हिन्दी विभाग के कार्यक्रमोँ मेँ स्वेच्छा से आने लगे - एक बार नरेन्द्र जी ने एक रुपक लिखा <b><span style="color: #3333ff;">" चाँद मेरा साथी "</span></b>
उन्होँने चाँद के बारे मेँ अपनी कई कवितायेँ जो विभिन्न मूड की थीँ, एक
रुपक लडी मेँ इस प्रकार पिरोई थी कि मनुष्य की मनोस्थिति सामने आ जाती थी।
वह सूत्र रुपक की जान था ! मुझे रुपक रचने का यह विचित्र ढँग बहुत पसँद
आया और आगे इस का प्रयोग भी किया। मैँ बम्बई रेडियो पर हिन्दी विभाग मेँ स्टाफ
आर्टिस्ट था और अब्दुल गनी फारुकी प्रोग्राम असिस्टेँट !</span> <span style="font-size: small;">फारुकी साहब
नरेन्द्र जी से किसी प्रोग्राम के लिये कहते, </span></span></span></span><span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">वे फौरन आमादा हो जाते !आते, और अपनी मुलायम मुस्कुराहट और शान्त भाव से हम सब का मन मोह लेते ! आकाशवाणी की रंगारंग सेवा विविध भारती का शुभारम्भ हुआ। सर्व प्रथम प्रसार - गीत, जो रेडियो से बजावह यह गीत था ~~ </span></span></span></div>
</div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> " नाच रे मयूरा<br /> खोल कर </span><span class="Apple-style-span" style="line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">सहस्त्र </span><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> नयन, <br />देख सघन गगन मगन</span></span></span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">देख सरस स्वप्न <br />जो के आज हुआ पूरा, <br />नाच रे मयूरा "</span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"> <span style="font-size: small;">श्री मन्ना डे के स्वर में गूंजा इसी गीत से AIR / ए. आई. आर. रेडियो प्रसारण सेवा विविध भारती का श्री गणेश हुआ ! </span></span></span></span><b><span style="font-family: "nirmala ui" , sans-serif; font-size: 13.5pt;">'विविध
भारती' के साथ-साथ, इसके अन्य कार्यक्रमों जैसे 'हवामहल', 'मधुमालती',
'जयमाला', 'बेला के फूल', 'चौबारा', 'पत्रावली', 'वंदनवार', 'मंजूषा',
'स्वर संगम', 'रत्नाकार', 'छायागीत', 'चित्रशाला', 'अपना घर' आदि का नामकरण
भी नरेन्द्र शर्मा ने ही किया और देखते-देखते देश भर में रेडियो सीलोन के
श्रोता 'विविध भारती' सुनने लगे। 'आकाशवाणी' के इतिहास में 'विविध भारती'
की यह सफलता स्वर्णिम अक्षरों में लिखी जायेगी, जिसका श्रेय नरेन्द्र जी के
अतिरिक्त और किसी को नहीं मिल सकता।</span></b><span style="font-family: "nirmala ui" , sans-serif; font-size: 13.5pt;"> <br /><b> पण्डित </b><b> नरेन्द्र शर्मा जी ज्योतिषी के प्रकांड ज्ञाता भी थे। 'विविध भारती' प्रोग्राम २ अक्टूबर १९५७ को शुरू होने वाला था। फिर तारीख़ बदली। आख़िर </b></span><b><span lang="EN-IN" style="color: black; font-family: "nirmala ui" , sans-serif; font-size: 13.5pt;">उन्होंने</span></b><b><span lang="EN-IN" style="font-family: "nirmala ui" , sans-serif; font-size: 13.5pt;"> </span></b><b><span style="font-family: "nirmala ui" , sans-serif; font-size: 13.5pt;">अपनी ज्योतिष विद्या की रोशनी में तै किया कि यह प्रोग्राम ३ अक्टूबर १९५७ के शुभ दिन शुरू होगा और प्रोग्राम का शुभारंभ हुआ</span></b><b><span style="color: black; font-family: "nirmala ui" , sans-serif; font-size: 13.5pt;">।<br />फिल्म हो, रेडियो रूपक हो या रंगमंच पे प्रस्तुत नृत्य नाटिका हो या पुस्तकें हों </span></b></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;">इन विविध कला क्षेत्रों के लिए लिखे गए समस्त लेखन के अलावा, पापा जी पंडित नरेंद्र शर्मा जी के निजी कागजातों से छांट कर,४० पुस्तक तैयार हों उतनी सामग्री, एकत्रित हुई है। <br /> प्रचुर साहित्यिक सामग्री को सुव्यवस्थित ढंग से संपादित करने के बाद, १६ खण्डों में पण्डित नरेंद्र शर्मा : सम्पूर्ण रचनावली : उनके पुत्र श्री परितोष नरेंद्र शर्मा के १८ वर्षों के अथक परिश्रम से साहित्यकार की साधना स्वरूप नरेंद्र शर्मा समग्र रचनावली तैयार हो कर प्रकाशित हो चुकी है तथा भारत की विभिन्न संस्थाओं व विश्व विद्यालयों के पुस्तकालयों में पहुँच चुकी हैं। </span></span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">मेरे अनुज परितोष ने आभार तथा प्राक्कथन लिखा है। परितोष को, अम्मा और पापा जी के पत्र भी मिलें हैं। उसका कहना है के वे अद्`भुत हैं !! </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">अम्मा, पापा जी, पिछले जन्म के कर्म पूरे करने इस जन्म में आकर मिले थे। दोनों की पवित्र आत्माएं, घुलमिल गयीं थीं। <br />ऐसे पवित्र माता और पिता की संतान होना मेरे इस छोटे से जीवन का परम सौभाग्य है, मैं तो यही मानती हूँ। उनकी पवित्र छत्रछाया तले बड़े होते हुए मैंने उन्हें कभी ऊंची आवाज़ में हमारे घर में बोलते हुए सुना नहीं ! </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: medium;"><span style="font-size: small;"> पापा जी बेहद संवेदनशील, दुसरे की भावनाओं की क़द्र करनेवाले और उन्हें आदर देनेवाले,परम दयालु, परोपकारी, सांसारिक बंधनों से निर्लिप्त, कँवल की तरह, निर्लिप्त थे ~ विश्व की हर गंदगी से बहुत ऊपर खिले रहकर एकमात्र ईश्वर में अपनी चेतना को पिरोये, सादा तथा सात्विक जीवन जीने वाले महापुरुष थे, परम योगी थे एवं एक संत कवि थे। <br /> मेरी अम्मा उन्हीं की प्रतिछाया सी थीं!</span> <span style="font-size: small;">मानों वे दोनों अमर युगल आधुनिक कालखण्ड के ऋषि वसिष्ठ व् उनकी धर्मपत्नी अरुंधती थे ! - <br /> मेरी अम्माँ कहानियाँ भी बहुत सुन्दर लिखतीं थीं और प्रसिद्ध पत्रिकाएं नवनीत तथा धर्मयुग में श्रीमती सुशीला नरेंद्र शर्मा की कहानियाँ छपीं थीं ! पर चित्रकला में अम्मा की रूचि सर्वादिक मुखर हुई। हमारे घर की सुरुचिपूर्ण देखभाल करना, हम ४ बच्चों की स्नेह मिश्रित अनुशाशन से हमारी परवरीश करना, पाक कला में तो मेरी अम्माँ साक्षात अन्नपूर्णा थीं उन्हें जो भी व्यक्ति मिला कदापि भूल नहीं पाया ! </span></span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"><span style="font-size: small;">अम्माँ पापाजी की कुटिया के द्वार पर पधारे, हर अतिथि के लिए, दिनचर्या व समय के अनुसार भोजन, चाय, नारियल का ताज़ा शीतल जल, गर्मियों में नीम्बू का शरबत, स्वादिष्ट नाश्ता, सभी शुद्ध शाकाहारी~ ऐसा सुस्वादु भोजन हमेशा सुलभ रहता था। -आज सोचती हूँ कि सीमित संसाधनों के रहते गृहस्थी का यह सारा प्रबंध करना अम्माँ के लिए कितना कठिन रहा होगा! ... अब यूं समझ लिजीये कि हमारा </span> ये छोटा सा घर, श्री द्वारिकाधीश श्रीकृष्णजी के सखा सुदामा के घर जैसा ही तो घर था। घर भी कैसा था ? यदि कहूं के , ' आश्रम जैसा ' - शांति और सात्विक पवित्रता से भरा - भरा घर था ! घर के कमरों में अम्माँ द्वारा सजाये हुए अम्मा की बागबानी के हुनर से मुस्कुराते, सजीले, सुगन्धित पुष्प स्वस्तिक या ॐ आकार से सजे हुए रहते थे तथा उन मोगरे जूही, चमेली के फूलों के साथ मंद महकतीं हुईं मंद अगरबतीयों की महक भी घुलमिल जाती थी और अम्मा की बगिया के सुगंधी पुष्पों से सजा हुआ हर कमरा इतनी शांति बिखेरता था कि प्रत्येक आगंतुक का ह्रदय प्रसन्न हो उठता था। ऐसा घर था हमारी प्यारी अम्माँ के जतन से सुसज्जित वह घर के यहां पधारनेवाला हर आगंतुक कुछ पल के लिए, यहां प्रवेश करते ही, मानसिक व शारीरिक विश्राम पा लेता था। </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;">हमारे अम्माँ पापा जी के घर का नंबर था -- ५९४ ! १९ वे रास्ते खार उपनगर में बसा यह घर, जिस का वातावरण ऐसा सात्विक था उस का कारण मेरी अम्मा का अथक परिश्रम तथा एक कुशल गृहिणी का न्याययुक्त उदार मना शासन था। </span></span></span></div>
<div>
<span class="Apple-style-span" style="font-family: "arial"; font-size: small; line-height: 25px;"><span class="Apple-style-span" style="line-height: 32px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: small;"> हमारे पापा जी तो, भोले भंडारी थे! उनकी पुस्तकें, उनके मित्र, साहित्य, कला जगत, सुबह में चाय और अखबार, सादा भोजन यही, बस, यही सब तो उन्हें प्रिय था! मेरे कोटि शत कोटि प्रणाम करते हुए, अब आज्ञा ~~ <br />~~ लावण्या </span></span></span></div>
</div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-3100460896908067362019-05-02T20:09:00.001-04:002020-04-26T19:31:57.620-04:00बचपन के दिन भी क्या दिन थेः लावण्या शाह <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<br />
<span style="background-color: #4c1130;"><span style="font-size: large;"><span style="background-color: white;"><span style="color: #cc0000;">ॐ </span></span></span></span><br />
<b><span style="color: purple;">बचपन के दिन भी क्या दिन थेः लावण्या शाह
</span></b><br />
<br />
<article class="post-9818 page type-page status-publish hentry" id="page-9818"><div class="entry-content clearfix">
<img alt="" class="alignnone size-full wp-image-10001" data-attachment-id="10001" data-comments-opened="1" data-image-description="" data-image-meta="{"aperture":"0","credit":"","camera":"","caption":"","created_timestamp":"0","copyright":"","focal_length":"0","iso":"0","shutter_speed":"0","title":"","orientation":"0"}" data-image-title="लावण्या 1" data-large-file="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-1.jpg?fit=420%2C534" data-medium-file="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-1.jpg?fit=236%2C300" data-orig-file="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-1.jpg?fit=420%2C534" data-orig-size="420,534" data-permalink="http://www.lekhni.net/%e0%a4%b2%e0%a5%87%e0%a4%96%e0%a4%a8%e0%a5%80-lekhni-may-june-19/%e0%a4%ac%e0%a4%9a%e0%a4%aa%e0%a4%a8-%e0%a4%95%e0%a5%87-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%ad%e0%a5%80-%e0%a4%95%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%be-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%a5%e0%a5%87%e0%a4%83/%e0%a4%b2%e0%a4%be%e0%a4%b5%e0%a4%a3%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%be-1/" height="534" src="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-1.jpg?resize=420%2C534" width="420" /><br />
बचपन के दिन भी क्या दिन थे! जी हाँ, बचपन ! इंसान के जीवन का सबसे सुकोमल हिस्सा ! आहा शैशव का वह निर्दोष आनंद भूलाये नहीं भूलता ! <br />
मेरी जीवन यात्रा के ऐसे पड़ाव हैं कि जिन्हेँ, मैं, दशकों में बँटा
देखती हूँ।<br />
आज उन स्मृतियों का स्मरण करते हुए ऐसा महसूस हो रहा है कि
मेरे बचपन की स्मृतियाँ अत्यंत पवित्र और सुकोमल हैं। मानो, मंद्र मंद्र
जलता, मंदिर का दीपक हो ! आज यह मेरा चित्र (तीन वर्ष की आयु में लिया हुआ)
साझा करते हुए आश्चर्य मिश्रित हर्ष मन में उमड़ घुमड़ रहा है। चित्र अवश्य
ही मेरी अम्माँ सुशीला जी ने बड़े प्यार से खिंचवाया होगा। सिल्क टॉफेटा के
कपड़े की सिली फ्रॉक पे अम्माँ की सुँदर कसीदाकारी है। मेरे गले में असली
मूँगे के मोतियों की माला सजी हुई है। मेरे केश सेटीन की रीबन से बंधे हुए
हैं। हाथ में जो घड़ी उठाये हुए हूँ उस की सुईयां ३ के अंक पर स्थित हैं और
मेरी तीन नन्ही उँगलियाँ भी उठी हुई हैं। यह मेरी कलाकार अम्माँ के
निर्देशन में, सदा के लिए इस सीपिया रँग की आभा लिए चित्र में कैद हो गया है। चित्र मेरे मधुर बचपन को उजागर कर रहा है। <br />
मेरा जन्म हुआ था भारत के पश्चिम छोर पर अरब समुद्र की उत्ताल तरंगों से
सदा वेष्टित रहते महानगर बम्बई शहर में ! पहले बंबई के नाम से मशहूर इस शहर को
उपनगरों में विभाजित किया गया है। शिवाजी पार्क, ‘ माटुँगा उपनगर’ में
स्थित सार्वजनिक उद्यान ‘ शिवाजी पार्क ‘ इलाके से बस ७ मिनट के फासले पर
एक पहले मंजिल पे आये फ़्लैट में, मेरे पापाजी, पण्डित नरेंद्र शर्मा ,
सुविख्यात कवि, गीतकार, अपनी धर्मपत्नी सुशीला जी के संग रहते थे। शर्मा
दम्पति का विवाह सं. १९४७ में हुआ था। विवाहोपरांत उन के संग, हिंदी
साहित्य के जगमगाते नक्षत्र, श्रद्धेय सुमित्रानंदन पंत जी भी कई वर्ष
इलाहाबाद से बंबई आकर उसी फ़्लैट में रहे थे। <br />
बंबई के उपनगर माटुंगा के तैकलवाड़ी इलाके से
आगे चलो तो अगला उपनगर आता है ‘ दादर ‘ ! इस दादर के दिवाकर अस्पताल मेँ
मेरा जन्म सं. १९५० में हुआ। मुझसे बड़ी वासवी का जन्म सं. १९४८ में तब तक हो चुका था ।
हम दोनों बहनों को पास ही के एक ‘ शिशुविहार ‘ किण्डरगार्डन स्कूल में भेजा गया। मेरी उम्र ४, ५ वर्ष की हुई होगी तब तक मुझसे छोटी बाँधवी का जन्मसं.
१९५३ में हुआ। सं. १९५५ में हमारा भाई परितोष भी आ गया तो परिवार मानों
संतोष से भर गया। तब तक पापाजी अम्माँ ने अपने निजी आवास में बसने के इरादे
से मुम्बई के एक ' खार' नामक उपनगर में हमारे अपने बंगलो में स्थानांतरण किया । <br />
मेरे पूज्य पिता जी हिन्दी के प्रसिद्ध गीतकार आकाशवाणी के
प्रोड्यूसर-डायरेक्टर पण्डित नरेन्द्र शर्मा थे और अम्माँ गुजरात प्रांत
की सुशील कन्या सुशीला ! वे चित्रकार थीं। उनकी शीतल, सुखद छाया मेँ बचपन
मानों तितलियों से बातें करते हुए, फूलों के सँग सँग खेलते हुए, सुमधुर
स्वप्न सा बीता। आज पुराने दिनों को याद करते हुए, सुदर्शन फ़ाकिर की ग़ज़ल <br />
"वो
काग़ज़ की क़श्ती, वो बारिश का पानी " को बहुत याद कर रही हूं। <br />
<br />
हमारे परिवार के “ज्योति -कलश” हैं मेरे पापा और फिल्म “भाभी की
चूडीयाँ” फिल्म के गीत मेँ, “ज्योति कलश छलके” शब्द भी उन्हीँ के लिखे हुए
हैँ। स्वर साम्राज्ञी लता दीदी ने भूपाली राग मेँ इस अमर गीत को अपना
सुमधुर स्वर दे कर फिल्म ~ सँगीत मेँ, शुध्ध हिंदी शब्दों का सौंदर्य
समाहित किये हुए, इस गीत को गा कर स्वर्णिम साहित्य का चमकीला पृष्ठ ही
मानों हिंदी सिनेमा जगत के इतिहास में जोड दिया है ! <br />
हमारे परिवार के सूर्य हैं मेरे पापाजी ! पूज्य पापाजी के
उज्जवल व्यक्तित्व से हमेँ, ज्ञान, भारतीय वाँग्मय, साहित्य, कला, सँगीत,
कविता तथा शिष्टाचार के साथ, इन्सानियत का बोध पाठ भी सहजता से मिलता गया ।
यह उन के व्यक्तित्त्व का प्रचण्ड सूर्य ही है जिस के प्रभामँडल से
विकीर्ण हुईं ओजस्वी किरणों से “ज्योति कलश” की भाँति, उर्जा स्त्रोत, हमेँ
सदैव सीँचता रहा है । <br />
<img alt="" class="alignnone size-full wp-image-10002" data-attachment-id="10002" data-comments-opened="1" data-image-description="" data-image-meta="{"aperture":"0","credit":"","camera":"","caption":"","created_timestamp":"0","copyright":"","focal_length":"0","iso":"0","shutter_speed":"0","title":"","orientation":"0"}" data-image-title="narendra sharma" data-large-file="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/narendra-sharma.jpg?fit=200%2C297" data-medium-file="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/narendra-sharma.jpg?fit=200%2C297" data-orig-file="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/narendra-sharma.jpg?fit=200%2C297" data-orig-size="200,297" data-permalink="http://www.lekhni.net/%e0%a4%b2%e0%a5%87%e0%a4%96%e0%a4%a8%e0%a5%80-lekhni-may-june-19/%e0%a4%ac%e0%a4%9a%e0%a4%aa%e0%a4%a8-%e0%a4%95%e0%a5%87-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%ad%e0%a5%80-%e0%a4%95%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%be-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%a5%e0%a5%87%e0%a4%83/narendra-sharma/" height="297" src="https://i2.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/narendra-sharma.jpg?resize=200%2C297" width="200" />मेरे
पापा जी उत्तर भारत, खुर्जा, जिल्ला बुलँद शहर के जहाँगीरपुर गाँव के
पटवारी घराने मेँ जन्मे थे। उनकी प्राँरभिक शिक्षा खुर्जा मेँ हुई।
ईल्हाबाद विश्वविध्यालय से अँग्रेजी साहित्य मेँ एम. ए. कर, वे विविध
प्रकार की साहित्यिक गतिविधियोँ से जुडे रहे। आनंद भवन इलाहाबाद में
कोँग्रेस के हिंदी अधिकारी के पद पर कार्य किया। साथ साथ कांग्रेस अध्यक्ष,
पँडित जवाहरलाल नेहरु के कार्यालय में, उनके निजी सचिव के पद पर भी कार्य
करते रहे। <br />
<b>जैसा यहाँ सुप्रसिध्ध लेखक</b><b> मेरे चाचा जी श्री अमृत लाल नागर जी लिखते हैँ</b><b>,</b><b>"</b><b>अपने छात्र जीवन मेँ ही कुछ पैसे कमाने के लिये नरेन्द्र जी कुछ दिनोँ तक "भारत" के सँपादीय विभाग मेँ काम करते थे। </b><b></b><b>शायद "अभ्युदय" के सँपादीकय विभाग मेँ भी उन्होने काम किया था। </b><b></b><b> M.A </b><b>पास कर चुकने के बाद</b><br />
<b>वह अकेले भारतीय काँग्रेस कमिटी के दफ्तर मेँ भी</b><b> हिन्दी अधिकारी के रुप मेँ काम करने लगे। उस समय जनता राज मेँ राज्यपाल रह चुकनेवाले श्री सादिक अली</b><b> जी का संस्मरण : लिंक : </b><b> http://antarman-antarman.blogspot.com/2006/12/some-flash-back.html</b><b><br /><br />भारत के दूसरे या तीसरे सूचना मँत्री के रुप मेँ काम कर चुकनेवाले </b>
<br />
<b>स्व. बालकृष्ण केसकर भी उनके साथ काम करते थे। </b><b>एक बार मैँने उन दिनोँ का एक फोटोग्राफ भी बँधु के यहाँ देखा था। </b><br />
<a href="http://antarman-antarman.blogspot.com/2006/12/some-flash-back.html" target="_blank"><br /><b></b></a>
वहीँ से २ साल के लिये, वाइसरॉय के डिरेक्ट ऑर्डिनेंस के तहत,
बिना मुकदमे या किसी प्रकार की अपील को निषेध करते हुए, युवक नरेंद्र शर्मा को, स्वतंत्रता सेनानी
होने की सज़ा देते हुए ब्रिटिश हुकूमत द्वारा कारावास में कैद कर लिया गया। <br />
राजस्थान एवं देवली डिटेंशन कैंप की
ब्रिटिश जेलों मेँ नरेंद्र शर्मा कैद रहे। वहाँ इसी बीच स्वतंत्रता सेनानी
नरेंद्र शर्मा ने भूख हडताल करने का निश्चय किया । १४ दिनो तक नरेंद्र
शर्मा ने आमरण अनशन किया था। <br />
उनके अँगरेज़ अफसरों ने सोचा कि, ” एक और देशप्रेमी कहीं उनकी जेल में शहीद न
हो जाए ” अतः उन्हें पकड़ कर, जबरदस्ती सूप पिलाकर, १४ दिन पश्चात ज़िंदा
रखा गया। फिऱ एक माह पहले उन्हें नजरबँद करते हुए, रिहा कर दिया गया। <br />
छूट कर जब बाहर
आये तो अत्याधिक कमज़ोरी की वजह से वे बीमार हो गए। रिहा किए गए थे अतः
अपने घर, गाँव जहाँगीरपुर, मेरी दादीजी पूज्य गँगादेवी जी से मिलने चले गए। बँदनवारोँ को सजा कर,गाँव भर के लोगों ने
देशभक्त कवि नरेन्द्र का हर्षोल्ल्लास सहित स्वागत किया। गाँव
जहांगीरपुर पहुँचने पर उन्हें यह बतलाया गया कि, ' आपके अनशन की चिठ्ठी एक सप्ताह के
बाद अम्माँजी को पहुँची थी तब से आपकी अम्माँ जी गँगादेवी जी ने भी एक
सप्ताह पर्यन्त अन्न त्याग किया था।'<br />
<br />
अम्माँ जी अपने साहसी, देशभक्त पुत्र नरेन को गले लगा कर रोईं तो गँगा जल
समान पवित्र अश्रुकणों ने यातनाभरे ब्रिटिश जेल का सारा अवसाद धो कर स्वच्छ
कर दिया। अचानक हिंदी साहित्य जगत के एक बँधु,<br />
श्री भगवती चरण वर्मा जी,
उपन्यास “चित्रलेखा” के सुप्रसिद्ध लेखक - गीतकार नरेंद्र शर्मा को तलाशते हुए
वहाँ आ पहुंचे। भगवती बाबू ने बतलाया कि बॉम्बे टॉकीज़ फिल्म निर्माण संस्था
की मालकिन अभिनेत्री, निर्देशिका, निर्मात्री देविका रानी ने आग्रह किया
है कि, ” भगवती बाबू अपने संग गीतकार नरेंद्र शर्मा को बंबई ले आएं।” चित्र : भारत सरकार द्वारा अभिनेत्री सुश्री देविका रानी जी की छवि लिए डाक टिकट~<br />
<div class="irc_mimg irc_hic">
<a class="irc_mil i3597" data-noload="" data-ved="2ahUKEwj8pMvc14DiAhVEnKwKHQV-Bl8QjRx6BAgBEAU" href="https://hyperleap.com/topic/Jwar_Bhata_(1944_film)" rel="noopener" tabindex="0" target="_blank"><img alt="narendra sharma with devika rani के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1556932013032" height="149" src="https://hyperleap.com/images/Devika_Rani%2F200-51b47023bd21af01027a1a016c12778a.jpg" style="margin-top: 103px;" width="200" /></a></div>
<br />
भगवती बाबू का प्रस्ताव सुनकर, नरेंद्र शर्मा को बड़ा आश्चर्य हुआ। <br />
बंबई जाने का निमंत्रण सामने से आया था हिंदी फिल्म चित्रपट के लिए गीत लेखन का बुलावा आया था परन्तु मन में संकोच था। <br />
चित्र : श्री भगवती चरण वर्माजी गीतकार नरेंद्र शर्मा के साथ ~ <br />
<div class="irc_mimg irc_hic">
<a class="irc_mil i3597" data-noload="" data-ved="2ahUKEwiEue-L14DiAhUQeawKHZSbA_gQjRx6BAgBEAU" href="http://radioplaybackindia.blogspot.com/search/label/pandit%20narender%20sharma" rel="noopener" tabindex="0" target="_blank"><img alt="narendra sharma with devika rani के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1556931843781" height="354" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhJtXH6eLhsibuh2zCIBv5uhvzInC4jLtbEzdW-fbiY3Y33kmqwZAbNDibMZ5UysbgCoAaMVhbrpRNffq4_XEde0FYrtSIyIUkyA4lGZFgH-Y8eCsmvGtg0cKmYdynkWCp_0-5p5uaP1ME/s1600/photo-1.jpg" style="margin-top: 0px;" width="246" /></a></div>
तब नरेंद्र शर्मा ने भगवती बाबू से
कहा, ’ भगवती बाबू आप मुझे लिवाने आये हैं आपका स्वागत है किन्तु मुझे फिल्मों के लिए गीत लेखन का अभ्यास नहीं ! मैं भला यह काम कैसे कर पाऊंगा ?
‘<br />
मित्र ने आश्वासन देते हुए कहा,’ बँधुवर मुझे पूरा विशवास है तुम यह काम
आसानी से कर लोगे अब तुम हमारे संग बंबई चलो ! ” <br />
तब नरेंद्र शर्मा के
जीवन में एक नया मोड़ आया। गँगा – यमुना के दोहरे जल से सेवित, उत्तर प्रदेश
से युवा कवि, अब खारे जल से सिंचित अरब सागर के किनारे बसी महानगरी बंबई
के लिए रवाना हुआ। उत्तर भारत से रेलगाड़ी पश्चिम दिशा में चलने लगी। उस छुक
छुक चलती रेलवे के संग कवि मन में एक गीत उभरा ~ ‘ अय बादे सबा इठलाती न आ मेरा गुंचा ए दिल तो सूख गया ‘मेरे प्यासे
लबों को छूए बिना पैमाना खुशी का टूट गया ” ~~<br />
सं १९४३ में फिल्म 'हमारी
बात' में, अनिल बिस्वास के संगीत निर्देशन में उनकी बहन पारुल घोष ने, नरेंद्र
शर्मा रचित इस गीत को तैयार किया।<br />
लिंक :
https://www.youtube.com/watch?v=qg6SyIIIDbI<br />
<div class="irc_mimg irc_hic">
<a class="irc_mil i3597" data-noload="" data-ved="2ahUKEwjp1pDG14DiAhUBd6wKHcSOAP4QjRx6BAgBEAU" href="https://www.cinestaan.com/articles/2016/feb/11/581/who-is-pandit-narendra-sharma" rel="noopener" tabindex="0" target="_blank"><img alt="narendra sharma with devika rani के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1556931965944" src="http://d36k7zwutv9wuw.cloudfront.net/image-bank/640-360/32001-33000/32492.jpg" height="354" style="margin-top: 0px;" width="481" /></a></div>
<br />
नरेंद्र शर्मा के बंबई आगमन पर ” बॉम्बे टाकीज़ फिल्म निर्माण संस्था ”
ने गीतकार के रूप में उन्हें अनुबंधित किया। उसके बाद कई फिल्मों में वे, लगातार गीतलेखन करते रहे और एक सफल गीतकार के रुप मेँ, नरेंद्र शर्मा को
अच्छी ख्याति मिली। उससे भी अधिक ज्योतीषी के रुप मेँ भी उन्होँने वहाँ
बंबई में खूब प्रतिष्ठा पायी। <br />
चित्र : बॉम्बे टॉकीज़ संस्था में नरेंद्र शर्मा: <br />
<div class="irc_mimg irc_hic">
<a class="irc_mil i3597" data-noload="" data-ved="2ahUKEwjwkqOD24DiAhUrmeAKHchpCYMQjRx6BAgBEAU" href="https://medium.com/@Bollywoodirect/tributes-to-pandit-narendra-sharma-the-legendary-poet-hindi-film-lyricist-and-the-founder-of-ea72e98edae3" rel="noopener" tabindex="0" target="_blank"><img alt="narendra sharma in bombay talkies के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1556932899497" height="354" src="https://cdn-images-1.medium.com/max/1200/1*LHKIcy68sYXh39Y8Qvmf6Q.jpeg" style="margin-top: 0px;" width="341" /></a></div>
<br />
उस वक्त की बंबई कहलानेवाली महानगरी में भारतीय सेन्ट्रल रेलवे विभाग
में, चीफ़ वैगन एन्ड कैरेज इन्स्पेक्टर के ओहदे पर, ब्रिटिश राज के समय से
कार्यरत, उच्च अधिकारी, मेरे नानाजी श्री गुलाबदास गोदीवाला जी थे। उनका भरापूरा परिवार था जो
भारत के विभिन्न नगरों में रहने के बाद अब बंबई में स्थायी रूप से रहने
लगा था। <br />
<br />
गोदीवाला परिवार में ३ पुत्र व ३ पुत्रियां थीं। नानी जी ' कपिला बा '
थीं। गोदीवाला दंपत्ति, अंग्रेज़ों के संग कार्य करते रहे थे और गुलाबदास जी
अंग्रेज़ी वेशभूषा पहनते थे किन्तु नानीजी कपिला जी, लड्द्दू गोपाल और
महात्मा गाँधी बापू की परम भक्त थीं अतः उन्होंने अपने पतिदेव को भी अपने समान
खादीधारी एवं शुद्ध स्वदेशी बनने पर मज़बूर कर दिया था।<br />
श्रीमती कपिला गुलाबदास गोदीवाला मेरी नानी जी पूज्य ‘ बा ‘
महिला कोंगेस कमिटी सभा में अपनी बात कहते हुए --
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg306Hrcv_1yry8wX0hY4srS5ZFshjO6CqDCIAnoKFISd4l3QSSogDJS_cLF1K4I2GGeelas3_fneBINrN-Hh0lI6DhO7X_sAFsyfnCZKuSvB2FkUarzQzygZ8fJ5IlS6gXnfD3KZHl7K8/s1600/Ba.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="320" data-original-width="457" height="224" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg306Hrcv_1yry8wX0hY4srS5ZFshjO6CqDCIAnoKFISd4l3QSSogDJS_cLF1K4I2GGeelas3_fneBINrN-Hh0lI6DhO7X_sAFsyfnCZKuSvB2FkUarzQzygZ8fJ5IlS6gXnfD3KZHl7K8/s320/Ba.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<b>वह नानी का घर ~ </b><br />
जहां सुख की छैंया थी<br />
दुबले पतले पेड़ खड़े<br />
जिनसे चुन कर कुछ फूल<br />
नानी पूजा करतीं थीं ! <br />
<b>कुमारी सुशीला जी का नरेंद्र शर्मा के जीवन में आगमन ~ </b><br />
<div class="story-photo" width="259">
<div class="img_caption none" style="float: none; width: 259px;">
<img alt="Sushila" border="0" class="caption" height="400" src="https://www.indiaofthepast.org/images/img/stories/lavanyashah/sushila.jpg" title="सुशीला" width="259" /><br />
<div class="img_caption">
सुशीला गुलाबदास गोदीवाला </div>
</div>
</div>
सं. १९४७
की मई की १२ तारीख को गुजराती गोदीवाला परिवार की पाँचवी संतान, कुमारी
सुशीला गोदीवाला के संग, आदरणीय पँतजी के अतीव आग्रह से व आशीर्वाद से, कवि
नरेंद्र शर्मा जी का पाणि ग्रहण सँस्कार सम्पन्न हुआ।<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBhk5p-TMgJl7wlux_wIVEwVKFnL7Z26AG_uboJ2qLprAU9sdwPj0ymwX5H_6zkOYq11dKHtt0SC_gTTSLstR-XS-BEnL2bNd4cpaTo9C5pCvm2-4orjt2DRM-bD-l1xb-sOcB98mx2GQ/s1600/31755421_10156003470031620_3803941788335472640_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="443" data-original-width="557" height="254" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBhk5p-TMgJl7wlux_wIVEwVKFnL7Z26AG_uboJ2qLprAU9sdwPj0ymwX5H_6zkOYq11dKHtt0SC_gTTSLstR-XS-BEnL2bNd4cpaTo9C5pCvm2-4orjt2DRM-bD-l1xb-sOcB98mx2GQ/s320/31755421_10156003470031620_3803941788335472640_n.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
एक दिन, किसी कवि सम्मलेन सुनने पधारे, श्री गुलाबदास जी से अचानक
उदयमान गीतकार नरेंद्र शर्माजी की मुलाकात हो गयी। गुलाबदास जी के आग्रह
पर, नरेंद्र शर्मा उनके घर आये। <br />
सुप्रसिद्ध कथाशिल्पी श्री अमृतलाल नागरजी चाचाजी के शब्दों में अब आगे
का वृन्तान्त सुनिए ~ ” मैं, भारत कोकिला श्रीमती सुब्बुलक्ष्मी जी की एक
फिल्म “मीरा” हिन्दी मेँ डब कर रहा था और इस निमित्त से वह और उनके पति
श्रीमान्` सदाशिवम्`जी बँबई ही रह रहे थे। बँधुवर नरेन्द्रजी ने उक्त फिल्म
के कुछ तमिल गीतोँ को हिन्दी में इस तरह रुपान्तरित कर दिया कि वे मेरी
डबिँग मेँ जुड सकेँ। सदाशिवंम जी और उनकी स्वनामधन्य पत्नी कोकिलकंठी श्रीमती सुब्बुलक्ष्मी जी तथा बेटी
राधा, हम लोगोँ के साथ व्यावसायिक नहीँ किन्तु पारिवारिक प्रेम व्यवहार करने
लगे थे। उन्होने एक नई शेवरलेट गाड़ी खरीद ली थी।वह जोश मेँ आकर बोले,”इस
गाडी मेँ पहले हमारा यह वर ही यात्रा करेगा!” गाडी फूलोँ से खूब सजाई गई।
उसमेँ वर के साथ माननीय सुब्बुलक्ष्मी जी व प्रतिभा बैठीँ। समधी का कार्य आदरणीय श्री सुमित्रनँदन पँत जी ने किया। <br />
<div class="story-photo" width="279">
<div class="img_caption none" style="float: none; width: 279px;">
<img alt="wedding" border="0" class="caption" height="400" src="https://www.indiaofthepast.org/images/img/stories/lavanyashah/wedding.jpg" title="Poet Sumitra Nandan Pant (left) with Dulha Narendra (centre)" width="279" />श्री सुमित्रनँदन पँत जी के साथ दूल्हे श्री नरेंद्र शर्मा <br />
<div dir="rtl" style="text-align: right;">
बडी शानदार बारात थी! बँबई के सभी
नामचीन्ह फिल्मस्टार और नृत्य -सम्राट उदयशँकर जी उस वर यात्रा मेँ
सम्मिलित हुए थे। बडी धूमधाम से विवाह हुआ। मेरी माता बंधु से बहुत
प्रसन्न् थी और पँत जी को, जो उन दिनोँ बँबई मेँ ही नरेन्द्र जी के साथ रहा
करते थे, वह देवता के समान पूज्य मानती थी । मुझसे बोली, “नरेन्द्र और बहु
का स्वागत हमारे घर पर होगा !” दक्षिण भारत कोकिला : सुब्बुलक्षमीजी,
सुरैयाजी, दीलिप कुमार, अशोक कुमार, अमृतलाल नागर व श्रीमती प्रतिभा
नागरजी, भगवती बाब्, सपत्नीक, अनिल बिश्वासजी, गुरुदत्तजी, चेतनानँदजी,
देवानँदजी इत्यादी सभी इस विलक्षण विवाह मेँ सम्मिलित हुए थे और नई दुल्हन
को कुमकुम के थाल पर पग धरवा कर गृह प्रवेश करवाया गया उस समय सुरैया जी
तथा सुब्बुलक्ष्मी जी मे मँगल गीत गाये थे और जैसी बारात थी उसी प्रकार
बम्बई के उपनगर खार मेँ, १९ वे रास्तेपर स्थित उनका आवास भी ५ वर्ष पश्चात बस गया।</div>
</div>
</div>
<img alt="" class="alignnone size-full wp-image-10003" data-attachment-id="10003" data-comments-opened="1" data-image-description="" data-image-meta="{"aperture":"0","credit":"","camera":"","caption":"","created_timestamp":"0","copyright":"","focal_length":"0","iso":"0","shutter_speed":"0","title":"","orientation":"0"}" data-image-title="sushila devi" data-large-file="https://i1.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/sushila-devi.jpg?fit=690%2C997" data-medium-file="https://i1.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/sushila-devi.jpg?fit=208%2C300" data-orig-file="https://i1.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/sushila-devi.jpg?fit=690%2C997" data-orig-size="690,997" data-permalink="http://www.lekhni.net/%e0%a4%b2%e0%a5%87%e0%a4%96%e0%a4%a8%e0%a5%80-lekhni-may-june-19/%e0%a4%ac%e0%a4%9a%e0%a4%aa%e0%a4%a8-%e0%a4%95%e0%a5%87-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%ad%e0%a5%80-%e0%a4%95%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%be-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%a5%e0%a5%87%e0%a4%83/sushila-devi/" height="494" src="https://i1.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/sushila-devi.jpg?resize=345%2C494" width="345" />नई
दुल्हन सुशीलजी को कुमकुम के थाल पर, पग धरवा कर, गृह ~ प्रवेश करवाया गया। एक एक पग धरतीं हुईं
महालक्ष्मी देवी की भाँति नवपरिणीता सुशीला नरेंद्र शर्मा ने अपने नए घर में गृह प्रवेश किया । उस समय सुरैया जी तथा
सुब्बुलक्ष्मी जी ने विवाह के मँगल गीत गाये थे ! <br />
<br />
जैसी नरेंद्र शर्माजी की
शानदार विवाह की बारात थी उसी प्रकार बम्बई के उपनगर खार मेँ, १९ वे
रास्ते पर स्थित उनका आवास भी, विवाह के चार,पाँच वर्षों में बस गया। <br /> न्यू योर्क स्थित
भारतीय भवन के सँचालक श्रीमान डॉ. जयरामनजी के शब्दोँ मेँ कहूँ तो “हिँदी
साहित्य का तीर्थ -स्थान” बम्बई जैसे गहमागहमी से भरे महानगर मेँ, एक शीतल सुखद धाम मेँ
परिवर्तित हो गया ! <br />
<b>हमारा घर : </b><br />
हमारे घर पर, पापा जी से हिन्दी भाषा में और हमारी प्यारी अम्माँ से हम
बच्चे, गुजराती भाषा में बोला करते थे। हमने स्थानीय भाषा ‘मराठी’ <br />
( मुम्बई
महानगर की मुख्य भाषा है ) भी सीख ली थी यह स्वाभाविक सी बात थी। <br />
मेरी
स्मृतियों में उपस्थित हो रहा है पूज्य अम्माँ व पापाजी का वह सुन्दर
एकमंजिला घर, जो सदा पवित्र और सुगंधित फूलों से मानों घिरा हुआ रहता था। घर को घेरे हुए, बाग़ की बागबानी, मेरी अम्मा सुशीला ही रोज सवेरे उठकर, बडे
जतन से किया करतीं थीं। <br />
<span style="background-color: white;"><b>मेरी कवितांजलि : यादें </b></span><br />
घर से जितनी दूरी तन की,<br />
उतना समीप रहा मेरा मन,<br />
धूप-छाँव का खेल जिँदगी<br />
क्या वसँत, क्या सावन!<br />
नेत्र मूँद कर कभी दिख जाते,<br />
वही मिट्टी के घर आँगन,<br />
वही पिता की पुण्य-छवि,<br />
सजल नयन पढ्ते रामायण!<br />
अम्मा के लिपटे हाथ आटे से,<br />
फिर सोँधी रोटी की खुशबु,<br />
बहनोँ का वह निश्छल हँसना<br />
साथ साथ, रातोँ को जगना!<br />
वे शैशव के दिन थे न्यारे,<br />
आसमान पर कितने तारे!<br />
कितनी परियाँ रोज उतरतीं,<br />
मेरे सपनोँ मेँ आ आ कर मिलतीं.<br />
“क्या भूलूँ, क्या याद करूँ?”<br />
मेरे घर को या अपने बचपन को?<br />
कितनी दूर घर का अब रस्ता,<br />
कौन वहाँ, मेरा अब रस्ता तकता?<br />
अपने अनुभव की इस पुड़िया को,<br />
रक्खा है सहेज, सुन ओ मेरी, गुड़िया!<br />
हम तीन बहनें थीं, सबसे बड़ी वासवी, फिर मैं, लावण्या और मेरे बाद
बाँधवी अंत में हम सबसे छोटा परितोष ! हाँ, हमारे ताऊजी की बिटिया, गायत्री
दीदी भी सबसे बड़ी दीदी थीं जो हमारे साथ-साथ अम्मा और पापाजी की छत्रछाया
में पलकर बड़ी हुईं। <br />
क्या इंसान अपने पुराने समय को कभी भूल पाया है?
यादें हमेशा साथ चलती हैं, ज़िंदा रहती हैं, चाहे हम कितने भी दूर क्यों न
चले जाएँ !<br />
कौन रहा अछूता जग में,<br />
सुख दुःख की छैंया से ?<br />
धूप छाँह का खेल जिन्दगी,<br />
ये सच है जाना पहचाना !<br />
सभी हमारे हैं, सब, अपने,<br />
कौन इस जग में पराया ?<br />
जीवन धारा एक सत्य है<br />
हर साँस ने जिसे संवारा ~<br />
इस छोर खड़े जो,<br />
उस छोर चलेंगे ~ <br />
रह जायेंगे, कुछ सपने!<br />
है मौजों के पार किनारा<br />
कहती, बहती है धारा !<br />
अगम अगोचार, सत्य,<br />
ना जाना, पर, जाना है पार ~<br />
नैन जोत के ये उजियारे<br />
मिल जायेंगे उस में,<br />
जो है बृहत प्रकाश !<br />
* काव्यमय बानी *<br />
मैँ जब छोटी बच्ची थी, तब अम्मा व पापा जी का कहना है कि, अक्सर काव्यमय
वाणी मेँ ही अपने विचार प्रकट किया करती थी! <br />
अम्माँ कभी कभी कहती कि,”सुना
था कि मयुर पक्षी के अँडे, रँगोँ के मोहताज नहीँ होते! उसी तरह मेरे बच्चे पिता की
काव्य सम्पत्ति, विरासत मेँ साथ लेकर आये हैँ!” यह एक माँ का गर्व था जो
छिपा न रह पाया होगा या, उनकी ममता का अधिकार उन्हेँ मुखर कर गया था शायद !
कौन जाने ? <br />
परँतु आज जो मेरी अम्मा ने मुझे बतलाया था वही साझा कर रही
हूँ ~<br />
एक बार मैँ, मेरी बचपन की सहेली लता, बडी दीदी वासवी, हम तीनोँ खेल
रहे थे। वसँत ऋतु का आगमन हो चुका था और होली के उत्सव की तैयारी बँबई शहर
के गली मोहोल्लोँ मेँ, जोर शोरोँ से चल रही थीँ। खेल खेल मेँ लता ने, मुझ
पर एक गिलास पानी फेँक कर मुझे भीगो दीया! मैँ भागे भागे अम्मा पापाजी के
पास दौड कर पहुँची और अपनी गीली फ्रोक को शरीर से दूर खेँचते हुए बोली, “पापाजी, अम्मा! देखिये ना! मुझे लताने ऐसे गिला कर दीया है जैसे मछली पानी
मेँ होती है !” इतना सुनते ही, अम्मा ने मुझे वैसे, गिले कपडोँ समेत
खीँचकर प्यार से गले लगा लिया! <br />
बच्चोँ की तुतली भाषा, सदैव बडोँ का मन मोह लेती
है। माता, पिता को अपने शिशुओँ के प्रति ऐसी उत्कट ममता रहती है कि, उन्हेँ
हर छोटी सी बात, विद्वत्तापूर्ण और अचरजभरी लगती है। मानोँ सिर्फ उन्ही के
सँतान इस तरह बोलते हैँ , चलते हैँ, दौडते हैँ ! <br />
पापा जी भी प्रेमवश, मुस्कुरा कर पूछने लगे, “अच्छा तो बेटा, मछली ऐसे ही गिली रहती है पानी मेँ? तुम्हेँ ये पता है? ”
<br />
“हाँ पापा, एक्वेरीयम (मछलीघर ) मेँ देखा था ना हमने!” मेरा जवाब था ! <br />
<br />
हम बच्चे, सब से बडी वासवी, मैँ मँझली लावण्या, छोटी
बाँधवी व भाई परितोष, अम्माँ पापा जी की सुखी, गृहस्थी के छोटे, छोटे
स्तँभ थे! उनकी प्रेम से सीँची फुलवारी के हम, महकते हुए फूल थे! <br />
<b>एक दिन पापाजी और अम्मा बाज़ार से सौदा लिये </b><b></b><br />
<b>किराये की घोडागाडी से घर लौट रहे थे -</b><b></b><br />
<b>अम्मा ने बडे चाव से एक बहुत महँगा छाता</b><b> </b><b>भी खरीदा था -</b><b></b><br />
<b>जो नन्ही वासवी (मेरी बडी बहन) और साग सब्जी उतारने मेँ</b><b></b><br />
<b>अम्मा वहीँ भूल गईँ -</b><b> जैसे ही घोडागाडी ओझल हुई कि वह छाता याद आ गया! पापा जी बोले</b><b>, "</b><b>सुशीला</b><b>, </b><b>तुम वासवी को लेकर घर जाओ</b><b>,</b><br />
<b>वह दूर नहीँ गया होगा</b><b> मैँ अभी तुम्हारा छाता लेकर आता हूँ !"</b>
<br />
<br />
<b>अम्मा ने बात मान ली और कुछ समय बाद</b><b></b><b> पापा जी छाता लिये आ पहुँचे!</b><b></b>
<br />
<b>कई बरसोँ बाद अम्मा को यह रहस्य जानने को मिला कि</b><b></b><b> पापा जी दादर के उसी छातेवाले की दुकान से </b><b></b><b>हुबहु वैसा ही एक और नया छाता खरीद कर ले आये थे </b><b></b><b>ताकि अम्मा को दुख ना हो! </b><b></b>
<br />
<b>इतने सँवेदनाशील और दूसरोँ की भावनाओँ का आदर करनेवाले</b><b>, </b>
<b>उन्हेँ समझनेवाले भावुक कवि ह्र्दय के इन्सान थे मेरे पापा जी! पूज्य पापाजी की कविता ~ " रख दिया नभ शून्य में किसने तुम्हें मेरे ह्रदय ? <br /> इन्दु कहलाते, सुधा से विश्व नहलाते <br /> फिर भी न जग ने न जाना </b><b><b>तुम्हें मेरे ह्रदय ! "</b></b><br />
<br />
आज जब ये
याद कर रही हूँ तब प्रिय वासवी और मुझ से छोटी बाँधवी, दोनोँ , हमारे साथ स
-शरीर नहीँ हैँ ! मुझे अपने परिवार के बिछुड़े सदस्य बहुत याद आते हैं। उनकी अनमोल स्मृतियोँ की महक, फिर भी मेरे जीवन बगिया को
महकाये हुए है। <br />
हमारे घर पर रसोई में रखी, <b>वो दिल्ली की सुराही ! </b>वो मिट्टी के घड़े का पानी याद आ रहा है। ~ <br />
हमारे घर
हमेशा मिट्टी के घड़े पानी के लिए रखे जाते थे तो सुराही जो पापा जी देहली
से लाये थे, उस का जल भी कमाल का शीतल हुआ करता था। वो आज तक मुझे याद है।
बम्बई शहर में पुराने बस गए लोगों को बंबई के पास आये सरोवरों से, बरखा का सिंचित जल का पानी,
नगर निगम पालिका के वितरण द्वारा प्राप्त होता है। बंबई महानगरी में आजकल बडी-बडी सोसायटी
बनीं हैं और वहाँ पम्प लगाकर पानी ऊपर चढाया जाता है। <br />
<br />
जब मेरा शैशव बीत रहा था
उस वक्त और आज की बम्बई में विस्मयकारी परिवर्तन आ ग़ये हैं ! जैसा कि हर
चीज़ में होता है कुछ भी तो स्थायी नही रहता – जीवन का प्रमुख गुण उसका
अस्थायी होना होना ही है। <br />
<br />
हमारे पड़ौसी थे सिने कलाकार श्री जयराज जी ! जो तेलगु भाषी थे तथा दक्षिण भारत के आन्ध्र प्रदेश प्रांत से वे फ़िल्म में नायक का काम किया करते थे वे भी बंबई आ बसे थे। उनकी पत्नी सावित्री आंटी,
पंजाबी थीं। उनके घर फ्रीज था सो जब भी कोई मेहमान आता, हम बरफ मांग लाते !
शरबत बनाने से पहले ये काम आवश्यक था। हम ये काम खुशी-खुशी किया करते थे।
पर जयराज जी की एक बिटिया को हमारा इस तरह बर्फ मांगने आना पसंद नही था।
एकाध बार उसने ऐसा भी कहा था ~~ “आ गए भिखारी बर्फ मांगने!” जिसे हमने, अनसुना
कर दिया।आख़िर हमारे मेहमान का हमें उस वक्त ज्यादा ख़याल था …ना कि ऐसी
बातों का !! <br />
बंबई की गर्म, तपती हुई जमीन पे नंगे पैर, इस तरह दौड़ कर बर्फ
लाते देख लिया था हमें आदरणीया लता मंगेशकर दीदी जी ने ! …..और उनका मन
पसीज गया ! जिसका नतीजा ये हुआ के एक दिन मैं कॉलिज से लौट रही थी, बस से
उतर कर, चल कर घर आ रही थी तो देखती क्या हूँ कि, हमारे घर के बाहर एक
टेंपो खड़ा है जिस पे एक छोटा सा फ्रिज रखा हुआ है ! रस्सियों से बंधा हुआ !
तेज क़दमों से घर पहुँची, वहाँ पापाजी, नाराज, पीठ पर हाथ बांधे खड़े थे।
हमारी अम्मा, फिर जयराज जी के घर-दीदी का फोन आया था-वहाँ बात करने आ-जा रहीं थीं !
वैसे फोन हमारे घर पर भी था, पर वो सरकारी था जिसका इस्तेमाल पापा जी सिर्फ़
सरकारी काम के लिए ही किया करते थे और कई दफ़े फोन हमें, जयराज जी के घर रिसीव करने दौड़ कर
जाना पड़ता था। पूज्य लता दीदीजी, अम्मा से मिन्नतें कर रहीं थीं, कह रहीं थीं “पापा
से कहो ना भाभी, फ्रीज का बुरा ना मानें। मेरे भाई-बहन आस-पड़ौस से बर्फ
मांगते हैं ये मुझे अच्छा नहीं लगता- छोटा सा ही है ये फ्रीज ..जैसा
केमिस्ट दवाई रखने के लिए रखते हैं …रख लीजिये ” <br />
अम्मा पापा जी को समझा रही थीं।
पापा जी को बुरा लगा था। वे मिट्टी के घडों से ही पानी पीने के आदी थे। <br />
ऐसा
माहौल था मानो गांधी बापू के आश्रम में फ्रीज पहुँच गया हो!! <br />
पापा भी ऐसे
ही थे। उन्हें क्या जरुरत होने लगी भला ऐसे आधुनिक उपकरणों की? वे एक आदर्श
गांधीवादी थे। सादा जीवन ऊंचे विचार रख अपना जीवन जीनेवाले ! आडम्बर से सर्वदा दूर
रहनेवाले, सीधे सादे, सरल मन के इंसान! खैर! कई अनुनय के बाद अम्मा ने,
किसी तरह दीदी की बात रखते हुए फ्रीज को घर में आने दिया और आज भी वह, वहीं
पे है ..शायद मरम्मत की ज़रूरत हो ..पर चल रहा है !
<br />
<b>हमारी स्कूल :</b> खार उपनगर में स्थित एक हाई स्कूल थी इसी में मशहूर नायिका तथा अब ' टीना अंबानी ' के नाम से प्रसिद्ध कन्या भी सहपाठिका थीं पर वह हमारी जूनियर थी। … हमारी स्कूल जाने की उम्र हुई तो एक गुजराती
माध्यम की स्कूल ” प्युपिल्स ओन हाई स्कूल ” मेँ दाखिला दिलाया गया। <br />
श्रीमती इन्दिंरा
गाँधी भी यहाँ पढीं थीं ऐसा सुना है। हमारी पाठशाला का घंटा, कवींद्र श्री रवीन्द्र नाथ का उपहार था। एक मोटे लकडी के टुकड़े पर वह घण्ट टाँग दिया गया था। मुझे याद पड़ता है कि हमारी फीस ६ ठी क्लास में
६ रुपए थे और नौ वी में ९ रुपया थी ! <br />
पाठशाला में मेरा जो जन्मजात रुझान था, वह पल्लवित हुआ ।
अनेक विषयों के संग सँस्कृत, गुजराती, हिन्दी, के साथ साथ अँग्रेज़ी ७ वीं कक्षा में आकर सीखना
आरम्भ किया था, ऐसा मुझे याद है।<br />
समय चक्र चलता रहा हम अब युवा हुए । पापा
आकाशवाणी से सम्बंधित कार्यों के सिलसिले में कुछ वर्ष देहली भी रहे। फिर दुबारा
बंबई के अपने घर पर लौट आए जहाँ हम अम्मा के साथ रहते थे, पढाई करते थे। <br />
<b>प्रायमरी स्कूल का सहपाठी ही बना जीवन साथी </b>~ <br />
हमारी स्कूल का माध्यम
गुजराती था। हमारी स्कूल के सारे शिक्षक बडे ही समर्पित थे और उन्हीं की
शिक्षा के फलस्वरुप मेरा साहित्य के प्रति जो अनुराग है, वह पापाजी पण्डित
नरेंद्र शर्मा जी जैसे, उच्च कोटि के कवि, साहित्यकार, गीतकार के घर पर
जन्म लेने से ही कुछ सुप्त बीज तो अंतर्मन में मौजूद थे ही वे सही वातावरण
पाकर पनपने लगे, फूलने फलने लगे। <br />
उस स्कूल में मेरे भावि पति दीपक जी और
मैं कक्षा – १ से ११ वीं तक अलग कक्षाओं में, किँतु साथ-साथ ही पढते हुए
युवा हुए । हम दोनों सहपाठी रहे हैं। मगर जब हम छोटी कक्षा में पढ़ा करते थे
तब हम में मेल जोल कुछ खास नहीं था। ज्यादा बात-चीत और पहचान, मेरी
होनेवाली ननद जी, देवयानी बेन ने करवाई थी। तब मैं ११ वीँ कक्षा में मेट्रिक
की परीक्षाएँ दे रही थी । <br />
उनके शांत और मधुर स्वभाव ने मुझे बहुत प्रभावित
किया । दीपक जी कम बोलते हैं तो मैं कुछ ज्यादा ही बोलती हूँ ! सो हमारी
मित्रता जल्दी ही अंतरंग और प्रगाढ़ होती गयी। हाँ, हमारा विवाह तो दोनों
के आगे, अलग अलग कोलेज से,उच्च शिक्षा में ग्रेज्युएट होने के बाद ही हुई। <br />
बी.
ए. पाठ्यक्रम में मेरे विषय थे – मनोविज्ञान व समाजशास्त्र ! इन विषयों से मैंने बी.ए.
ऑनर्स के हमारे कॉलेज के विभाग में टॉप किया था और बस्स उम्र के २३ साल
पूरे हुए न थे कि हमारा विवाह हो गया ! <br />
<b>और छूटी मुंबई, अमरीका प्रस्थान…</b> <br />
शादी के १ माह बाद, विवाहोपरांत हम
उत्तर अमरीका के पश्चिम में प्रशांत महासागर किनारे बसे महानगर लॉस ~
एंजिलिस, जो केलिफोर्निया प्रांत में है वहाँ आये। दीपक जी एम.बी.ए. की शिक्षा
पूर्ण कर रहे थे। <br />
दीपक जी की पढाई खत्म होने पर हम पुनः बम्बई लौट आये। ३ वर्ष
अमरीका रहने के बाद हम, श्वसुर जी श्री कांतिलाल शाह व्यापारी थे उन के
आग्रह पर हम दोनों पुनः मुम्बई आए थे । भारत आकर बंबई में विशुद्ध भारतीय संयुक्त कुटुंब में
हम रहने लगे। <br />
हमारी पुत्री, प्रथम संतान ' सिंदूर ' का वहीं जन्म हुआ और फ़िर पुत्र
सोपान भी आ गया। पापाजी, अम्माँ, सास जी सौ. तारा बेन, दो ननंदे, चारुमतीजी,
देवयानीजी, मेरे जेठ जी भरत, मेरी दो बहनें, वासवी व बाँधवी के संयुक्त
परिवार, उनके बच्चों के साथ मौज ~ मस्ती तथा हमारे परिवारों के असंख्य सगे – सम्बन्धी व
मित्रगण, इन सभी के सानिंध्य में, जीवन भरापूरा रहता। दिन भरपूर खुशियाँ
देते थे। अविस्मरणीय हैं उन दिनों की स्मृतियाँ! आज भी ताज़ा हवा के
झोंकों सी सुखद!<br />
<b>पापा की ६०वीं साल गिरह</b> ~ आयी। आदरणीया लता मंगेशकर दीदी जी मेरे शैशव से
इतनी उम्र पार कर लेने पर भी अक्सर हमारे घर आया करतीं थीं। दीदी को बहुत
उत्साह था कहने लगीं, “मैं,एक प्रोग्राम दूंगीं,जो भी पैसा इकट्ठा होगा,
पापा को भेंट करूंगी।”<br />
जब पापा को इस बात का पता लगा वे नाराज हो गए, कहा,
“मेरी बेटी हो, अगर मेरा जन्मदिन मनाना है, घर पर आओ, साथ भोजन करेंगें,
अगर मुझे इस तरह पैसे दिए, मैं तुम सब को छोड़ कर काशी चला जाऊंगा, मत
बांधो मुझे माया के फेर में।” उसके बाद, दीदी जी का प्रोग्राम नहीं हुआ परन्तु हम सब
ने साथ मिलकर, हमारी प्यारी अम्माँ के हाथ से बना उत्तम भोजन खाया था और उस
दिन पापा जी अति प्रसन्न हुए थे यह अब स्मृति पलट पर सदा के लिए अंकित हो गया है। <br />
<br />
आज यादों का काफिला चल पड़ा है और आँखें नम हैं ! …पूज्य पापाजी और स्वर साम्राज्ञी आदरणीया लता मंगेशकर दीदीजी जैसे विरल व्यक्तित्व उन लोगों जैसे विलक्षण
व्यक्तियों से, जीवन को सहजता से जीने का, उसे सहेज कर, अपने कर्तव्य पालन
करते रहने के साथ, इंसानियत न खोने का, दुर्गम व कठिन पाठ सीखा है। उनसे पाई सीख
को अपना कर, सहेज कर, मैं, अपने जीवन में कहाँ तक इन उच्च आदर्शों को जी
पाई हूँ, इस का मुझे अंदेशा नहीं है। हाँ ये कह सकती हूँ कि, प्रयास जारी
है ..<br />
<b>इस लिंक पर आप सुनिए पण्डित नरेंद्र शर्मा जी स्वर साम्राज्ञी आदरणीया सुश्री लता मंगेशकर जी पर क्या कह रहे हैं ~~ <br />https://www.youtube.com/watch?v=BY5v9SIrvQM</b><br />
<b><br />पुनः अमरीका आगमन और मन ही मन इंडिया की तलाश</b>… <br />
राही मासूम रज़ा और पंडित
नरेंद्र शर्मा बी.आर.चोपड़ा के धारावाहिक ‘महाभारत’ से जुड़े थे। एक ही
कमरे में बैठते, चिंतन-मनन-बहस-मुबाहिसे सब होते। एक दिन पंडित जी ने
दुनिया को अलविदा कह दिया। पूज्य पापाजी के असमय आकस्मिक निधन पर राही साहब ने अपने इस साथी पर एक मार्मिक कविता
रची।<br />
<b>“वह पान भरी मुस्कान”</b><br />
वह पान भरी मुस्कान न जाने कहां गई?<br />
जो दफ्तर में, इक लाल गदेली कुर्सी पर,<br />
धोती बांधे, इक सभ्य सिल्क के कुर्ते पर,<br />
मर्यादा की बंडी पहने, आराम से बैठा करती थी,<br />
वह पान भरी मुस्कान तो उठकर चली गई!<br />
पर दफ्तर में, वो लाल गदेली कुर्सी अब तक रक्खी है,<br />
जिस पर हर दिन,अब कोई न कोई, आकर बैठ जाता है<br />
खुद मैं भी अक्सर बैठा हूं<br />
कुछ मुझ से बडे भी बैठे हैं,<br />
मुझसे छोटे भी बैठे हैं,<br />
पर मुझको ऐसा लगता है<br />
वह कुरसी लगभग एक बरस से खाली है !<br />
<b>~ शायर रही मासूम रज़ा </b><br />
<b>सं. १९८९ मेरे पापाजी के असमय निधन </b>के बाद, जिँदगी ने फिर एक करवट बदली
और हम फिर अमरीका आ गये। इस बार यहीँ बसने का इरादा करके ! खैर ! सिलसिला
शुरु हुआ सँघर्ष का! वही परदेस का अपनेपन से रिक्त, वातावरण! <br />
अब मुझे
भारतीय सँस्कृति, परम्पराओं को व एक स्त्री की गरिमा को, हमारी अस्मिता को, न
सिर्फ सहेजना था, उसे आगे बढ़ाना भी शेष था। बच्चोँ का उत्तरदायित्व भी था
जिसे संयत ढंग से निभाना था। जो हो सका वह सब किया।<br />
मेरी प्रिय कविता व साहित्य को मैं सुदूर परदेश में आकर भी तलाशती रही।
जहाँ कही भी भारत या इंडिया का नाम सुनती, मन करता भारत पहुँच जाऊं फिर वही, अपनों के बीच
भाग जाने को मन बैचेन हो जाता।<br />
एक स्त्री का जीवन शाँत नदिया की धारा सा बहता रहता है। गृहस्थी,
परिवार, सगे ~ सम्बन्धी, परिवार की ज़िम्मेदारियाँ तथा रिश्तों का निभाना
और भी बहुत कुछ ! क्या कुछ नहीं करती हरेक स्त्री ! <br />
मेरा मानना है कि
तुलसी के बिरवे के पास रखा हुआ ‘दिया ‘ ही रूपक है<br />
स्त्री जीवन का !<br />
तुलसी के बिरवे के पास, रखा एक जलता दिया<br />
जल रहा जो अकम्पित, मंद मंद, नित नया<br />
बिरवा जतन से उगा जो तुलसी क्यारे मध्य सजीला<br />
नैवैध्य जल से अभिसिक्त प्रतिदिन, वह मैं हूँ ~ <br />
साँध्य छाया में सुरभित, थमी थमी सी बाट<br />
और घर तक आता वह परिचित सा लघु पथ ~<br />
जहां विश्राम लेते सभी परींदे, प्राणी, स्वजन !<br />
गृह में आराम पाते, वह भी तो मैं ही हूँ न !<br />
पदचाप, शांत संयत, निश्वास, गहरा, बिखरा हुआ<br />
कैद रह गया आँगन में जो, सब के चले जाने के बाद<br />
हल्दी, नमक, धान के कण जो सहजता मौन हो कर<br />
जो उलट्त्ता, आंच पर पकाता, रोटियों को, धान को<br />
थपकी दिलाकर जो सुलाता भोले अबोध शिशु को<br />
प्यार से चूमता माथ, हथेली, बारम्बार~ वो मैं हूँ !<br />
रसोई घर दुवारी पास पडौस, नाते रिश्तों का पुलिन्दा<br />
जो बांधती, पोसती, प्रतिदिन वह, बस मैं एक माँ हूँ !<br />
<img alt="" class="alignnone size-full wp-image-10004" data-attachment-id="10004" data-comments-opened="1" data-image-description="" data-image-meta="{"aperture":"0","credit":"","camera":"","caption":"","created_timestamp":"0","copyright":"","focal_length":"0","iso":"0","shutter_speed":"0","title":"","orientation":"0"}" data-image-title="लावण्या 2" data-large-file="https://i0.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-2.jpg?fit=354%2C297" data-medium-file="https://i0.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-2.jpg?fit=300%2C252" data-orig-file="https://i0.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-2.jpg?fit=354%2C297" data-orig-size="354,297" data-permalink="http://www.lekhni.net/%e0%a4%b2%e0%a5%87%e0%a4%96%e0%a4%a8%e0%a5%80-lekhni-may-june-19/%e0%a4%ac%e0%a4%9a%e0%a4%aa%e0%a4%a8-%e0%a4%95%e0%a5%87-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%ad%e0%a5%80-%e0%a4%95%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%be-%e0%a4%a6%e0%a4%bf%e0%a4%a8-%e0%a4%a5%e0%a5%87%e0%a4%83/%e0%a4%b2%e0%a4%be%e0%a4%b5%e0%a4%a3%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%be-2/" height="297" src="https://i0.wp.com/www.lekhni.net/wp-content/uploads/2019/04/लावण्या-2.jpg?resize=354%2C297" width="354" /><br />
( पति दीपक शाह व बच्चे सिंदूर व सोपान के साथ)<br />
– लावण्या शाह<br />
यु. एस. ए. से<br />
ई मेल : Lavnis@gmail.com </div>
</article></div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-58577989882982484592019-04-06T20:59:00.000-04:002019-04-06T20:59:28.337-04:00नित प्रियम भारत भारतम्<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span class="im" style="background-color: white; color: #500050; font-family: "times new roman", "new york", times, serif; font-size: 24px;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68075" style="color: black; font-family: times, serif; font-size: 12pt;"> नित प्रियम भारत भारतम् - </span></span><br />
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yiv7616100009" style="background-color: white; font-family: "times new roman", "new york", times, serif; font-size: 24px;">
<span class="im" style="color: #500050;"><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrMWXDeBUmIRpyIWfYiqkeAPSJSauRi_0U4JMZ5iUoSwRJuwXMk53Seg5LQblUXpR2Gw4CiDbcTdTPOkdug6xFo1L8HuATO8hnZjxqFSWON56ZvOmDNf1OlgBkrg36Zakh11VO2V4N0DKQ/s1600-h/Durga.jpg&source=gmail&ust=1554684158057000&usg=AFQjCNF3uvxfxIdPDwtaL8xvcNvCkTg1Pg" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrMWXDeBUmIRpyIWfYiqkeAPSJSauRi_0U4JMZ5iUoSwRJuwXMk53Seg5LQblUXpR2Gw4CiDbcTdTPOkdug6xFo1L8HuATO8hnZjxqFSWON56ZvOmDNf1OlgBkrg36Zakh11VO2V4N0DKQ/s1600-h/Durga.jpg" id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68074" rel="nofollow" style="color: black; font-family: times, serif; font-size: 12pt;" target="_blank"><img alt="" border="0" class="CToWUd" id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yiv7616100009BLOGGER_PHOTO_ID_5048276529266520562" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrMWXDeBUmIRpyIWfYiqkeAPSJSauRi_0U4JMZ5iUoSwRJuwXMk53Seg5LQblUXpR2Gw4CiDbcTdTPOkdug6xFo1L8HuATO8hnZjxqFSWON56ZvOmDNf1OlgBkrg36Zakh11VO2V4N0DKQ/s400/Durga.jpg" style="display: block; margin: 0px auto 10px; text-align: center;" /></a><br /><a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmGmoD4RuRUrTKebM8OGTsefjqyfcNDFrTBIjI3D0lqS6W1Bx2sNmJfVyAKxzFf9HLEE8-23S8nD5RB97tqrE7G374NiETmvnqyEs2NouCWkvaCWl2KwVNbZAV4TnMGex4jNEV32BUJb4I/s1600-h/i0730.jpg&source=gmail&ust=1554684158057000&usg=AFQjCNGM0RhFFv0b6IKWHLBkniSs2XMEKA" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmGmoD4RuRUrTKebM8OGTsefjqyfcNDFrTBIjI3D0lqS6W1Bx2sNmJfVyAKxzFf9HLEE8-23S8nD5RB97tqrE7G374NiETmvnqyEs2NouCWkvaCWl2KwVNbZAV4TnMGex4jNEV32BUJb4I/s1600-h/i0730.jpg" rel="nofollow" style="color: black; font-family: times, serif; font-size: 12pt;" target="_blank"><img alt="" border="0" class="CToWUd" id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yiv7616100009BLOGGER_PHOTO_ID_5048276533561487874" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmGmoD4RuRUrTKebM8OGTsefjqyfcNDFrTBIjI3D0lqS6W1Bx2sNmJfVyAKxzFf9HLEE8-23S8nD5RB97tqrE7G374NiETmvnqyEs2NouCWkvaCWl2KwVNbZAV4TnMGex4jNEV32BUJb4I/s400/i0730.jpg" style="display: block; margin: 0px auto 10px; text-align: center;" /></a><div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68113" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68135" style="font-size: 20.8px;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68134" style="color: #9d1811; font-size: small;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68133" style="font-size: 43.2px;">नित प्रियम भारत भारतम्</span></span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68112" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68137" style="font-size: 20.8px;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68136" style="color: #9d1811; font-size: small;">मुझे, भारत बडा ही प्रिय है इस तथ्य का कारण बडा सीधा है, </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">चूँकि, भारत , भारत है, और मैँ -मैँ हूँ !</span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68110" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68109" style="font-size: 20.8px;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68108" style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत वह भूमि है, जहाँ पर मैँने जन्म लिया। वहीँ पर मैँ पल कर बडी हुई। <br />मेरी आत्मा, मेरा शरीर, मेरा लहू, मेरी हड्डियोँ का ये ढाँचा और मेरा मन, भारत के आकाश तले ही पनपे। भारत, मेरे पूर्वजोँ की पुण्यभूमि है। भारत मेँ मेरे पित्री जन्मे और चल बसे ! भारत ही वह भूमि है, जहाँ मेरे पिता व माता जन्मे और पल कर बडे हुए। <br />श्री राम ने जब स्वर्णसे दमकती हुई लँकानगरी देखी थी तब उन्हेँ अपनी जन्मभूमि <br />" अयोध्या" याद आई थी तब अपने अनुज लक्ष्मण से कहा था, </span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68110" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">" हे लक्ष्मण ! न मे रोचते स्वर्णमयी लँका !</span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68110" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> जननी ! जन्मभूमिस्च, स्वर्गादपि गरीयसी !"</span></span></div>
</span><div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत ने मुझे यादोँ के भरपूर खजाने दिये हैँ ! मुझे याद आती है उसकी शस्य श्यामला भूमि ! जहाँ घने, लहलहातेवृक्ष, जैसे, विशाल वटवृक्ष, चमकीला कदली वृक्ष, <br />आमोँ के मधुर भार से दबा, आम्रवृक्ष, आकाशको प्रणाम करता देवदारु, शर्मीला नीम, अमलतास, कनेर, नारिकेल, पलाश तथा और भी न जाने कितने ! ऐसे अनेकानेक वृक्ष प्रत्येक भारतीय को स्नेह छाया दे प्यार से सरसराते, झूमते रहते हैँ !</span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">कभी याद आती है, भारतवर्ष के मनोरम फूलोँ की ! वे सुँदर फूल, जैसे, कदम्ब, पारिजात, कमल, गुलाब, जूही, जाई, चमेली, चम्पा, बकुल और भीनी भीनी, रात की रानी ! और भी कितनी तरह के फूल अपने चित्ताकर्षक छटासे, अपनी भोली मुस्कान से, व मदमस्त सुगँध से हर भारतीय की आत्मा को तृप्त करते रहे हैँ !</span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68140" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68139" style="font-size: 20.8px;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68138" style="color: #9d1811; font-size: small;">मुझे याद हैँ वे रस भरे, मीठे फल जो अपने स्वाद व सुगँध मेँ सर्वथा </span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68140" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">बेजोड हैँ ! सीताफल, चीकू, अनार, सेब, आम, अनानास, सँतरा, अँगूर, अमरुद,पपीता, खर्बूजा,जामुन,बेल,नासपाती और भी कई जो मुँहमेँ रखते ही, <br />मनको तृप्ति और जठराग्नि को शाँत कर देते हैँ। </span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68144" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68143" style="font-size: 20.8px;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68142" style="color: #9d1811; font-size: small;">मुझे याद आती है वह भारतीय रसोईघरों से उठती मसालोँ की पोषक सुगँध ! कहीँ माँ, या कहीँ भाभ, तो कहीँ बहन या प्रेयसी के आटे सने हाथोँ पर खनकती वह चूडियोँ की आवाज! साथ, हवा मेँ तैरती, भारतीय घरों की पाकशाला में जीरे, कालिमीर्च, लौँग, दालचीनी, इलायची, लाल व हरी मिर्च, अदरख, हीँग, धनिये, सौँफ, जायफल, जावन्त्री वगैरह से उठती उम्दा गँध! तरकारी व दाल के साथ, फैलकर, स्वागत करती, आरोग्यप्रद, वे सुगँधेँ जिसे हर भारतीय बालक ने जन्म के तुरँत बाद, पहचानना शुरु किया था !</span></span></div>
<span class="im" style="color: #500050;"><div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत की याद आती है तब और क्या क्या याद आता है बतलाऊँ ?</span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">हाँ, काश्मीर की फलो और फूलोँसे लदी वादियाँ और झेलम नदी का शाँत बहता जल जिसे शिकारे पर सवार नाविक </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">अपने चप्पू से काटता हुआ, सपनोँ पे तैरता सा </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">गुजर जाता है ! </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">कभी यादोँ मेँ पीली सरसोँ से सजे पँजाब के खेत हवा मेँ उछलकर</span></div>
</span><div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> मौजोँ की तरँगोँ से हिल हिल जाते हैँ। </span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">उत्तराखँड के पहाडी मँदिरोँ मेँ, कोई सुहागिन प्राचीन मँत्रोँ के उच्चार के साथ शाम का दीया जलाती दीख जाती है। </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">तो गँगा आरती के समय, साँध्य गगन की नीलिमा दीप्तीमान होकर, बाबा विश्वनाथ के मँदिर मेँ बजते घँटनाद के साथ होड लेने लगती है। </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">- मानोँ कह रही है,</span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">" हे नीलकँठ महादेव! आपकी ग्रीवा की नीलवर्णी छाया,</span></div>
<span class="im" style="color: #500050;"><div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> आकाश तक व्याप्त है!"</span></span></div>
</span><div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">कभी राजस्थान व कच्छ के सूनसान रेगिस्तान लू के थपेडोँ से गर्मा जाते हैँ और गुलाबी, केसरिया साफा बाँधे नरवीर, ओढणी ओढे, लाजवँती ललना के संग</span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">,<br />गर्म रेत पर उघाडे पग, मस्ती से चल देता है !</span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">कभी गोदावरी, कृश्णा, कावेरी मेँ स्नान करते ब्राह्मण, सरयू, नर्मदा या गँगा- यमुना मेँ </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">गायत्री वँदना के पाठ सुनाई दे जाते हैँ। </span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> कालिँदी तट पर कान्हा की वेणु का नाद आज भी सुनाई पडता है। यमुना के लहराते जल के साथ, भक्तों की न जाने कितनी ही अनगिनत प्रार्थनाएँ घुलमिल जातीँ हैँ। </span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">आसाम, मेघालय, मणिपुर, अरुणाँचल की दुर्गम पहाडीयोँ से लोक -नृत्योँ की लय ताल, सुनाई पड़ती है और वन्य जँतुओँ व वनस्पतियोँ के साथ ब्रह्मपुत्र के यशस्वी घोष से ताल मिलातीं हुईं घरी भरी घाटियों को गुँजायमान करती हैँ !</span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">सागर सँगम पर बँगाल की खाडी का खारा पानी, गँगामेँ मिलकर, मीठा हो जाता है। </span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> दक्षिण भारत के दोनोँ किनारोँ पर नारिकेल के पेड, लहराते, हरे भरे खेतोँ को झाँककर </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">हँसते हुए प्रतीत होते हैँ। </span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत का मध्यदेश, उसका पठार, ह्र्दय की भाँति पल पल, धडकता है. </span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत के आकाश का वह भूरा रँग, संध्या को जामुनी हो उठता है, गुलाबी, लाल, फिर स्वर्ण मिश्रित केसर का रँग लिये, उषाकाश सँध्या के रँगोँ मेँ </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">फिर नीलाभ हो उठता है। </span><span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">हर रात्रि, काली, मखमली चादर ओढ लेती है जिसके सीने मेँ असँख्य चमकते सितारे मुस्कुरा उठते हैँ और रात गहरा जाती है !<br />कौन है वह चितेरा, जो मेरे प्यारे भारत को </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">इतने, विविध रँगोँ मेँ भीगोता रहता है ?</span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">मुझे प्यार है, भारत के इतिहास से! भारतीय सँस्कृति, सभ्यता तथा भारत की जीवनशैली, गौरवमयी है !</span></span><a class="irc_mil i3597" data-noload="" data-ved="2ahUKEwj8-Muk47zhAhWKn4MKHSvkBOsQjRx6BAgBEAU" href="https://www.alamyimages.fr/photos-images/map-of-andhra-pradesh.html" jsaction="mousedown:irc.rl;focus:irc.rl" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px; color: #660099; cursor: pointer; font-family: arial, sans-serif; font-size: small; text-align: center;" tabindex="0" target="_blank"><img alt="संबंधित इमेज" class="irc_mi" data-iml="1554598654712" height="353" src="https://c8.alamy.com/compfr/cc1ahd/au-cours-de-lexamen-aux-etudiants-indiens-avec-bharat-mata-inde-andhra-pradesh-inde-du-sud-cc1ahd.jpg" style="background-color: white; background-image: -webkit-linear-gradient(45deg, rgb(239, 239, 239) 25%, transparent 25%, transparent 75%, rgb(239, 239, 239) 75%, rgb(239, 239, 239)), -webkit-linear-gradient(45deg, rgb(239, 239, 239) 25%, transparent 25%, transparent 75%, rgb(239, 239, 239) 75%, rgb(239, 239, 239)); background-position: 0px 0px, 10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.65) 0px 5px 35px; margin-top: 0px;" width="226" /></a></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> २१ वीँ सदी के प्रथम चरण के द्वार पर खडा भारत, </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">आज विश्व का सिरमौर देश बनने की राह पर अग्रसर है। </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">उसके पैरोँ मेँ आशा की नई पदचाप सुनाई दे रही है। </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत के उज्ज्वल भविष्य के सपने, </span><span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">प्रत्येक भारतीय की आँखोँ मेँ कैद हैँ ! आशा की नव किरण </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">हर भारतीय बालक की मुस्कान मेँ छिपी हुई है। </span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> भारत की हर समस्या, हर मुश्किल मेरा दिल दहला जातीँ हैँ। </span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत से दूर रहकर भी मुझे उसकी माटी का चाव है ! </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">मेरा मन लोहा है और भारत, सदा से लौहचुम्बक ही रहा !</span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> भारत की रमणीयता, एक स्वछ प्रकाश है और मेरा मन, एक बैचेन पतँगा है ! भारत ही मेरी यात्रा का, अँतिम पडाव है।</span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> भारत भूमि के प्रति मेरी लालसा , मेरी हर आती जाती, साँसोँ से </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">और ज्यादा भडक उठती है। </span><span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">इसी पावन देवभूमि पर, भारत भूमि पर ही, मेरा ईश्वर से साक्षात्कार हुआ। </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">ईश्वर प्र</span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">दत्त, इन्द्रीयोँ से ही मैँने, "पँचमहाभूत" का परिचय पाया और अँत मेँ यह स्थूल शरीर सूक्ष्म मेँ विलीन हो जायेगा ! </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">लय की गति, ताल मेँ मिल जायेगी रह जायेँगेँ बस सप्त स्वर!</span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारतभूमि मेरी, माता है और मैँ एक बालक हूँ </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">जो बिछूड गया है। </span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत, हरे बाँस की बाँसुरी है और मेरे श्वास, उसमेँ समा कर, स्वर बनना चाहते हैँ !<br /> </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">मेरी आत्मा का निर्वाण, भारता ही तो है !</span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> प्रेम व आदर से भरे मेरे यह शब्द, उसका बखान, उसकी प्रशस्ती, मेरे तुच्छ विचार ये सभी </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">मिलकर भी अपने मेँ असमर्थ हैँ जो </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">मैँ, बात सिर्फ इतनी ही कहना चाहती हूँ कि, </span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">मुझे, भारत क्योँ प्रिय है ?</span><a class="irc_mil i3597" data-noload="" data-ved="2ahUKEwjgsezA47zhAhXkxYMKHZx9Ag8QjRx6BAgBEAU" href="http://thebigindianpicture.com/ihcbeta/far-from-being-eternal-bharat-mata-is-only-a-little-more-than-100-years-old/" jsaction="mousedown:irc.rl;focus:irc.rl" rel="noopener" style="background-color: #222222; border: 0px; color: #660099; cursor: pointer; font-family: arial, sans-serif; font-size: small; text-align: center;" tabindex="0" target="_blank"><img alt="bharat mata के लिए इमेज परिणाम" class="irc_mi" data-iml="1554598713997" height="353" src="http://thebigindianpicture.com/ihcbeta/wp-content/uploads/2017/02/bharat-mata-3.jpeg" style="background-color: white; background-image: -webkit-linear-gradient(45deg, rgb(239, 239, 239) 25%, transparent 25%, transparent 75%, rgb(239, 239, 239) 75%, rgb(239, 239, 239)), -webkit-linear-gradient(45deg, rgb(239, 239, 239) 25%, transparent 25%, transparent 75%, rgb(239, 239, 239) 75%, rgb(239, 239, 239)); background-position: 0px 0px, 10px 10px; background-size: 21px 21px; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.65) 0px 5px 35px; margin-top: 0px;" width="529" /></a></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: center;">
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px; text-align: left;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> कितना गर्व है, मुझे, भारत के महान व्यक्तियोँ पर ! </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small; text-align: left;">अनँत दीपशिखा की तरह उनकी लौ, अबाध व अटूट है ! श्री राम, श्री कृष्ण, बुध्ध, महावीर, कबीर, मीराँ, नानक, तुलसीदास, चैतन्य,रामकृष्ण, विवेकानँद, और अन्य कईयोँ की ज्योति, </span></div>
<span style="color: #9d1811; font-size: small;"><div style="text-align: left;">
<span style="text-align: left;"> भारत माता की महाज्वाला को, आज भी प्रकाशित किये हुए है। </span></div>
</span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68100" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68099" style="font-size: 20.8px;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68098" style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत के बहादुर, सूरमा , शूरवीर पुत्रोँ की यशो गाथाओँ से आज भी सीना गर्वसे तन जाता है ! चँद्रगुप्त मौर्य, समुद्रगुप्त, चाणक्य, हर्षवर्धन, पृथ्वीराज, प्रताप, शिवाजी, लक्ष्मीबाई, सुभाषचँद्र बोज़, भगत सिँह की देशभक्ति आज भी गद्`गद्` किये देती है। </span></span><span style="font-size: 20.8px; text-align: left;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भविष्य में कई " महाप्राण "भारत क मँच पर, </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small; text-align: left;">प्रकट होने के लिये तैयार खडे हैँ! </span><span style="color: #9d1811; font-size: small; text-align: left;">भारत, तपस्वीयोँ, शूरवीरोँ, योगियोँ की पुण्यशीला भूमि थी,</span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> है, और रहेगी। </span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;">- अमर आत्माएँ शृँखला मेँ बँधी हैँ और भविष्य भी बँधा है भारत के गौरव के संग एक अटूट डोर से ! </span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">भारत के ऋषि मुनियोँ ने, "ॐ" शब्द की " महाध्वनि" प्रथम बार अनुभव सिध्ध की थी। महाशिव ने, "प्रणव मँत्र " की दीक्षा दे कर, ऋक्`- साम्` - यजुर व अथर्व वेदोँ को, वसुँधरा पे अवतीर्ण किया था। </span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> ब्रह्माँड, ईश्वर का सृजन है। इस विशाल ब्रह्माँड मेँ, अनेकोँ नक्षत्र, सौर मँडल, आकाश गँगाएँ, निहारीकाएँ, व ग्रह मॅँडल हैँ। इन अगणित तारकोँ के मध्य मेँ पृथ्वी पर, भारत ही तो मेरा उद्`भव स्थान है !</span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">इस समय के पट पर " समय" आदि व अँतहीन है। इस विशाल उथलपुथल के बीच, जो कि, एक महासागर है जिसका न ओर है न छोर, मैँ एक नन्ही बूँद हूँ जिस</span></span><span style="color: #9d1811; font-size: small;"> बूँद को भारत के किनारे की प्यास है, उसी की तलाश है।</span></div>
<div class="adL">
<div class="adm" style="margin: 5px 0px;">
</div>
<div class="im" style="color: #500050;">
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="color: #9d1811; font-size: small;"> मुझे, भारत हमेशा से प्रिय है और रहेगा ! समय के अँतिम छोर तक! भारत मुझे प्रिय रहेगा ! मेरी अँतिम श्वास तक, भारत मुझे प्रिय रहेगा, नित्` प्रिय रहेगा !</span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">" नित प्रियम भारत भारतम ...</span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">स्वागतम्, शुभ स्वागतम्, आनँद मँगल मँगलम्`,</span></span></div>
<div style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: 20.8px;"><span style="color: #9d1811; font-size: small;">नित प्रियम भारत भारतम , नित प्रियम्, भारत्, भारतम "</span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68103" style="text-align: center;">
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68400" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span style="font-size: small;"><span style="color: #9d1811;"><br /></span></span></div>
<div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68400" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt; text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68399" style="font-size: small;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68398" style="color: #9d1811;">( यह गीत एशियाड खेल के समय, भारत गणराज्य की राजधानी दिल्ली मेँ बजाया गया था। शब्द : मेरे स्वर्गीय पिता पँडित नरेन्द्र शर्माजी के<br />जिन्हें स्वर बध्ध किया था पँडित रविशँकर जी ने !<br /> इसी गीत के अँग्रेजी अनुवाद को पढा था श्री अमिताभ बच्चन जी ने ) </span></span></div>
</div>
<ul id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68154" style="font-family: times, serif; font-size: 12pt;">
<li id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68153" style="margin-left: 15px;"><div id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68152" style="text-align: left;">
<span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68169" style="font-family: arial narrow; font-size: medium;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68361" style="color: #9d1811;"><i id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68364"><img alt="Image by FlamingText.com" border="0" class="CToWUd" id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68363" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEiVdT7FVTXr6k-gDOjzRcaNtOycbiv1e7MNjxpFgaSdYDq3OFg65DcPdzA2l46K1qZtty0I7m2bSpyFEVj4ziAIwXBFxg4u7laqBEfWgdZ5odhuOT9wUylpgLvYRgQdVmKO1-FHD9YCWOUbDHMa4YGm3W24hKidh6FcoAnVCubB05JW1QssovxAImBWI6tsLFPEDw=s0-d-e1-ft" /></i><span style="font-family: Arial; font-size: x-small;"> </span><br /><span style="font-family: Arial; font-size: x-small;"> </span><b id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68167"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68165" style="font-size: x-large;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68163" style="font-family: Lucida Handwriting;"><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68369" style="font-family: Arial; font-size: x-small;"></span><span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68161"><i id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68159"> <span id="m_3513964807370288396m_-2941682215882026410yui_3_16_0_ym19_1_1486576686273_68388"> lavanya</span></i></span></span></span></b></span></span></div>
</li>
</ul>
</div>
</div>
</div>
</div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-4559075607109953498.post-69143616250257486222019-03-25T20:24:00.005-04:002021-12-26T16:32:29.171-05:00संस्मरण : महीयसी आदरणीया महादेवी वर्मा जी <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div>
<div class="m_728822466370632207gmail_signature">
<div style="background-color: white; color: #222222; font-size: small;">
<span style="color: #cc0000; font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><b>ॐ </b></span></div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-size: small;">
<span style="color: #cc0000; font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><b>संस्मरण पुस्तक : शीर्षक : स्मृति दीप </b></span></div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-size: small;">
<span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><span style="color: #cc0000;"><b>चित्र : महीयसी आदरणीया <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">वर्मा</span> <span class="il">जी</span><br />एवं </b></span><b style="color: #cc0000;">श्रद्धेय कवि श्रेष्ठ श्री सुमित्रानंदन पंत<span class="il">जी</span> दादा<span class="il">जी</span> </b></span><span face="arial, helvetica, sans-serif"><span style="outline-color: initial; outline-style: initial;"><img class="CToWUd a6T" data-image-whitelisted="" height="548" src="https://mail.google.com/mail/u/0?ui=2&ik=cca7ffbf6a&attid=0.1&permmsgid=msg-f:1511416390137158162&th=14f9a132f1d41a12&view=fimg&sz=s0-l75-ft&attbid=ANGjdJ_Y19CPXkewo71r1DemX7Aqol00EoII4Yfyyady2OLY7RVi9WwIykAxJXg3Z_cKttB9qUl4xCOfIdg1LoPXU2gyGYvo1yBS6H6cL5UMsI96DnF92IBk4BId8Gk&disp=emb&realattid=f106b5189c5b42de_0.1.1" style="cursor: pointer; outline: currentcolor none 0px;" tabindex="0" width="788" /></span></span></div>
<div>
<div style="background-color: white;">
<span face=""helvetica neue" , "segoe ui" , "helvetica" , "arial" , "lucida grande" , sans-serif" style="color: black; font-size: x-small;"> </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><b>मेरे जीवन का <span style="line-height: 1.22em;">एक अनमोल स्मृति पृष्ठ : </span><span style="line-height: 1.22em;">आदरणीया <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">जी</span> की यादें !</span></b></span></div>
<div id="m_728822466370632207yiv0984567010ygrp-mlmsg">
<div id="m_728822466370632207yiv0984567010ygrp-msg" style="line-height: 1.22em;">
<div id="m_728822466370632207yiv0984567010ygrp-text" style="line-height: 1.22em;">
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46050" style="line-height: 1.22em;">
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46049" style="background-color: white; line-height: 1.22em;"> <span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46055" style="line-height: 1.22em;"><span id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46054" style="line-height: 1.22em;">मुझे जहां तक याद पड़ता है कि मेरी उम्र होगी ७ या ८ वर्ष की सं १९५७, <br />~' ५८ का कालखण्ड था।<br /> एक शुभ प्रातः हम से बतलाया गया कि, आदरणीया महादेवीजी वर्मा हिंदी साहित्य की विभूति, पूज्य पापा <span class="il">जी</span> के घर, पापा जी से व हम सभी से मिलने, पधारने </span></span></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46055" style="line-height: 1.22em;"><span id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46054" style="line-height: 1.22em;"><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">वालीं</span> हैं। </span></span>हिन्दी साहित्य जगत की साक्षात सरस्वती, हिंदी भाषा भारती को अपने उच्च स्तरीय, अलौकिक काव्य श्रृंगार वैभव से सजाने सँवारने वालीं, परम विदुषी, आदरणीया कवियत्री, सुश्री <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">वर्मा</span> <span class="il">जी, स्वयं </span> बंबई, पधारेंगीं। समाचार सुनकर पापाजी पं. नरेंद्र शर्मा व हमारी अम्माँ सुशीला अत्यंत प्रसन्न थे।<br />आदरणीय दीदी जी का बम्बई नगरी में शुभागमन हुआ। अब पूज्य पापाजी व मेरी अम्माँ को पुजनीया दीदी जी से मिलने की उत्कंठा तीव्र होने लगी।<br />चित्र : <span style="letter-spacing: 0.27px; white-space: pre-wrap;">मेरी अम्माँ पापाजी</span></span><span face=""helvetica" , "arial" , "lucida grande" , "tahoma" , "verdana" , "arial" , sans-serif" style="color: #990000; font-size: x-small;"><br /></span><span style="border-color: initial; border-image: initial; border-style: initial; font-family: "arial"; font-size: x-small;"><img alt="" data-aria-label-part="" src="https://pbs.twimg.com/media/D0dPbysXgAAoHXt.jpg" style="border: 0px none; color: #14171a; display: block; font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; max-width: 100%; position: relative;" /></span><span style="color: #990000;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">अपने बंबई - प्रवास के दौरान हमारे घर अपने अनुज माने मेरे पापाजी,<br /> पं. नरेंद्र शर्मा से मिलने, हम सब को आशीर्वाद देने, </span></span><span style="color: #990000;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">सुश्री <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">वर्मा</span> <span class="il">जी, </span></span>पधारने वालीं थीं। </span></span></div>
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46049" style="line-height: 1.22em;"> <span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="background-color: white; color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">पापा<span class="il">जी</span> का आवास, अब बंबई से देवी मुम्बा के नाम से ' मुम्बई ' कहलाने लगा है। घर अप</span></span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="background-color: white; color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">रिमित जनसंख्या की आबादीवाले, भारत के इस महानगर के <br />पश्चिम कोण में स्थित तथा जुहू ~ समुद्र किनारे तथा डाँडा नामक मछुआरों की बस्ती के मध्य बसे, एक छोटे से उपनगर ' खार ' के </span></span><span style="background-color: white; color: #990000;">१९ वें रास्ते पर, दाहिने हाथ पर, अगर हम मुड़ें, तो वहां से, हमारा घर, ठीक ५ वां पड़ता है। </span><span style="background-color: white; color: #990000;">आज उस घर में,</span><span style="background-color: white; color: #990000;"> मेरा अनुज, मुझ से ५ वर्ष छोटा </span><span style="background-color: white; color: #990000;"> परितोष नरेंद्र शर्मा रहता है। </span><span style="background-color: white; color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">उस घर के संग, मेरे शैशव की अनगिनत अनमोल स्मृतियाँ जुडी हुईं हैं।</span></span><span style="background-color: white; color: #990000; line-height: 1.22em;"> आज जब उम्र के 7० दशक पार कर, मुड़कर देखती हूँ तब महसूस करती हूँ कि, उन यादों </span><span style="line-height: 1.22em;"><span style="background-color: white; color: #990000;">की ओजस्विता में<br /> न तो प्रकाश कम हुआ है न, नेह के नातों की डोर में कोई शिथिलता ही आयी है। </span><br /><span style="background-color: white; color: #990000;">" </span></span></span><span style="white-space: pre-wrap;"><span style="background-color: white; color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">घर से जितनी दूरी तन की</span></span></div>
<span style="white-space: pre-wrap;"><span style="background-color: white; color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> उतना समीप रहा मेरा मन,
धूप~छाँव का खेल जिँदगी
क्या वसँत,क्या सावन!
नेत्र मूँद कर कभी दिख जाते,
वही मिट्टी के घर आँगन,
वही पिता की पुण्य~छवि, </span></span><br />
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46049" style="line-height: 1.22em;">
<span style="background-color: white; color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="white-space: pre-wrap;"> सजल नयन पढ़ते रामायण ! </span><span style="line-height: 1.22em;"> </span><span style="white-space: pre-wrap;"><br /> अम्मा के लिपटे हाथ आटे से
फिर सोँधी रोटी की खुशबु
बहनोँ का वह निश्छल हँसना
साथ साथ,रातोँ को जगना !
वे शैशव के दिन थे न्यारे
आसमान पर कितने तारे!
कितनी परियाँ रोज उतरतीँ
मेरे सपनोँ मेँ आ आ कर मिलतीँ !
किसको भूलूँ किस को याद करूँ ?
मन को या मन के दर्पण को ?
~~ * ~~ * ~~ * ~~ * ~~ </span></span></div>
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46049" style="background-color: white; color: black; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">खार के उस घर नंबर ५९४ </span></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;"><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">में </span></span> पहले हम लोग जब मेरी उम्र ४ से ५ वर्ष की थी तब, आये थे। उससे पहले हम माटुंगा नामक उपनगर के ' शिवा<span class="il">जी</span> पार्क, इलाके के पास ' तैकलवाडी ' में रहते थे।' शिवाजी पार्क ' वह उद्यान है जहाँ भारत के मशहूर क्रिकेट खिलाड़ी ' सचिन तेंदुलकर' अपने बचपन में बल्ला पकड़ने का अभ्यास करते हुए युवा हुए हैं । हम वहीं से, खार रहने आ गए थे। </span></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;"> हमारे नए घर का प्लाट नंबर है ५९४ ! आज भी इसी पते पर डाक पहुंचती है। कारण यह है कि इस घर का नामकरण हुआ ही नहीं ! </span></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">पापा</span><span class="il" style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">जी</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">को ' पुनर्वसु ' जो एक नक्षत्र का नाम है, वह पसंद था और अम्मा को पसंद था ' सुविधा ' नाम ! </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">बस, इन दोनों ने कभी अपनी पसंद बदली नहीं ! तो इस कारण इस नए घर का विधिवत नामकरण भी न हो पाया ! </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">अक्सर हम </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">देखते हैं कि अधिकाँश भारतीय घरों के साथ यह होता </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">है कि सरकार जो घर का नंबर देती है उस के साथ प्रत्येक </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">गृहस्वामी, </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">एक ख़ास नाम भी</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> चुनकर रख ही देते हैं। कालान्तर में यह चुना हुआ नाम फ़िर घर की एक ख़ास और अलग पहचान बन जाता है। </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">तो इस ५९४, १९ वां रास्ता, खार, मुम्बई के इस घर को अब भी नंबर ५९४ से ही याद किया करतीं हूँ। <br /><br />वहाँ, </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">जब</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> महीयसी </span><span class="il" style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">महादेवी</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> </span><span class="il" style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">जी</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">का आगमन हुआ था तब हम बच्चों में काफी उत्साह था।</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> हमारी प्यारी </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">अम्मा सुशीला ने हमे समझा दिया था कि,</span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">" बच्चों भारत की महानतम कवयित्री पूज्य</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">जी हमारे </span> घर पर पधार रहीं हैं। </span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">जब दीदी आएं न, </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">तब तुम सभी, पूजनीया दीदी जी के पैर छूकर, उन्हें ठीक से </span><span style="color: #990000;">सादर प्रणाम करना समझे ? " और आगे अम्माँ ने हमें यह भी कुछ कड़क आवाज़ में समझा दिया था कि, ' यदि पूज्य दीदी यदि कुछ देने लगें न तो मना करना, समझ गए ना ?' </span></span></div>
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46049" style="background-color: white; line-height: 1.22em;">
<div style="color: black; line-height: 1.22em;">
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;"><br />हम अम्माँ और पापाजी के आज्ञाकारी व अच्छे बच्चे थे। पापाजी हमें कम ही डाँटते थे। अम्माँ ही हम सभी पर कड़ा अनुशाशन रखा करतीं थी। काफी बड़े होने पर कॉलेज के दिनों में भी अम्माँ के हाथ की चपत खाई है ~~ <br />वह भी मुझे याद है ! सो, </span></span><span style="color: #990000;">चपत लगाना</span><span style="color: #990000;">, डाँट - फटकार करना, धमकाना ये डिपार्टमेंट अम्म्मा के हाथों में था। </span><span style="color: #990000;">पापा</span><span style="color: #990000;"> </span><span class="il" style="color: #990000;">जी</span><span style="color: #990000;"> </span><span style="color: #990000;">ने कभी हमें डाँटा नहीं ! उनकी एक वक्र या </span></span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000;">कृद्ध द्रष्टि, हमारे आंसूओं का बाँध तोड़ कर, सैलाब बहाने के लिए पर्याप्त थी। तब </span></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">भला हम हमारी प्यारी अम्माँ की हिदायत का पालन, कैसे न करते ? </span></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;">सो हमने वैसे ही करने का निश्चय किया। </span></div>
<div style="color: black; line-height: 1.22em;">
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> <br />श्रद्धेय <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">जी</span> का भव्य आगमन हुआ। उनके घर पधारते ही हम सभी ने</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> खूब झुक कर, बारी बारी से, आदरणीया दीदी जी के </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">चरण स्पर्श किए</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">। वे अत्यंत प्रसन्न हुईं। हम सब को आशिष दिए। <br /> पापाजी का जो बैठकखाना था, जहां अक्सर हमारे घर पधारनेवाले महान व्यक्ति </span></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">आ कर विराजित होते,</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> वहीं आदरणीया दीदी जी आईं तथा विराजित हुईं। </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">उस कमरे में पापाजी की असंख्य चुनिंदा पुस्तकें थीं। एक अत्यंत </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">कलात्मक, हाथीदाँत से निर्मित, आधे </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">हाथ जितनी ऊंची </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">देवी सरस्वती जी की सुँदर प्रतिमा थी सरस्वती देवी की कलात्मक प्रतिमा,</span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> दक्षिण भारत से बंबई हमारे घर पधारीं थीं। <br /></span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> तमिळ भाषा से, हिंदी में डब की हुई, सुप्रसिद्ध व अविस्मरणीय </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> फिल्म मीराँ कि, </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">जिस में मुख्य किरदार भारत रत्न </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">सुश्री </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">एम. एस. सुबबीलाक्षमी जी ने निभाया थाउक्त फिल्म </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">के निर्माण के दौरान पापाजी दक्षिण भारत से, चेन्नई प्रवास के समय </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> उस प्रतिमा को बंबई लाये थे। चित्र : चेन्नई मद्रास में </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">भारत रत्न </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">सुश्री </span><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">एम. एस. सुबबीलाक्षमी जी के आवास पर, पं. नरेंद्र शर्मा, हिंदी के मूर्धन्य कविश्रेष्ठ श्री सुमित्रानंदन पंत जी तथा सुप्रसिद्ध साहित्यकार श्री अमृतलाल नागर जी चाचाजी </span></div>
<div style="color: black; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;"></span></span><br />
<ol class="stream-items js-navigable-stream" id="stream-items-id" style="background-color: #e6ecf0; color: #14171a; list-style: none; margin: 0px; padding: 0px; position: relative;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">
<li class="js-stream-item stream-item stream-item" data-item-id="1100947412871462913" data-item-type="tweet" data-suggestion-json="{"suggestion_details":{},"tweet_ids":"1100947412871462913","scribe_component":"tweet"}" id="stream-item-tweet-1100947412871462913" style="background: rgb(255, 255, 255) none repeat scroll 0% 0% padding-box; border-left: 1px solid rgb(230, 236, 240); border-right: 1px solid rgb(230, 236, 240); position: relative;"><div class="tweet js-stream-tweet js-actionable-tweet js-profile-popup-actionable dismissible-content original-tweet js-original-tweet tweet-has-context my-tweet favorited retweeted has-cards has-content" data-conversation-id="1100843368093863937" data-disclosure-type="" data-follows-you="false" data-has-cards="true" data-has-parent-tweet="true" data-is-reply-to="true" data-item-id="1100947412871462913" data-mentions="PihuShah30 ParmarA03 AnuG3108 pareeknc7 AmitSinghdel madhuleka Sushmash4Sushma SaritaaroraS Margrtmacwan SharmaArunDutt SureshM46 K_Mishra7 shailendra_bj Rashmi24feb shamashashi1234 _sunitapanwar abhi988928 dhirendra0612 AbhaGup75806601" data-my-retweet-id="1109831560667250688" data-name="lavanya" data-permalink-path="/choteesibaat/status/1100947412871462913" data-reply-to-users-json="[{"id_str":"156963557","screen_name":"choteesibaat","name":"lavanya","emojified_name":{"text":"lavanya","emojified_text_as_html":"lavanya"}},{"id_str":"973142972756709376","screen_name":"PihuShah30","name":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_name":{"text":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_text_as_html":"Pihu\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f426.png')\" title=\"Bird\" aria-label=\"Emoji: Bird\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udc26\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"2841165313","screen_name":"ParmarA03","name":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_name":{"text":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_text_as_html":"Arti Singh\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f3b6.png')\" title=\"Multiple musical notes\" aria-label=\"Emoji: Multiple musical notes\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83c\udfb6\u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4da.png')\" title=\"Books\" aria-label=\"Emoji: Books\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udcda\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"880716356261482496","screen_name":"AnuG3108","name":"Anuradha Gupta","emojified_name":{"text":"Anuradha Gupta","emojified_text_as_html":"Anuradha Gupta"}},{"id_str":"337193387","screen_name":"pareeknc7","name":"Narpati C Pareek","emojified_name":{"text":"Narpati C Pareek","emojified_text_as_html":"Narpati C Pareek"}},{"id_str":"1878819655","screen_name":"AmitSinghdel","name":"Amit Singh IYC","emojified_name":{"text":"Amit Singh IYC","emojified_text_as_html":"Amit Singh IYC"}},{"id_str":"343395572","screen_name":"madhuleka","name":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_name":{"text":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_text_as_html":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939"}},{"id_str":"2536968901","screen_name":"Sushmash4Sushma","name":"sushma sharma","emojified_name":{"text":"sushma sharma","emojified_text_as_html":"sushma sharma"}},{"id_str":"965629439479631873","screen_name":"SaritaaroraS","name":"Saritaarora'Saru'","emojified_name":{"text":"Saritaarora'Saru'","emojified_text_as_html":"Saritaarora'Saru'"}},{"id_str":"930331262430015488","screen_name":"Margrtmacwan","name":"Margret.","emojified_name":{"text":"Margret.","emojified_text_as_html":"Margret."}},{"id_str":"2236112975","screen_name":"SharmaArunDutt","name":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_name":{"text":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_text_as_html":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930"}},{"id_str":"963921739","screen_name":"SureshM46","name":"S B Singh","emojified_name":{"text":"S B Singh","emojified_text_as_html":"S B Singh"}},{"id_str":"835872957939527680","screen_name":"K_Mishra7","name":"Kalpana Mishra","emojified_name":{"text":"Kalpana Mishra","emojified_text_as_html":"Kalpana Mishra"}},{"id_str":"2304671881","screen_name":"shailendra_bj","name":"shailendra bhardwaj","emojified_name":{"text":"shailendra bhardwaj","emojified_text_as_html":"shailendra bhardwaj"}},{"id_str":"1054696895635812352","screen_name":"Rashmi24feb","name":"Rashmi","emojified_name":{"text":"Rashmi","emojified_text_as_html":"Rashmi"}},{"id_str":"724941195231793152","screen_name":"shamashashi1234","name":"Shashi Singh","emojified_name":{"text":"Shashi Singh","emojified_text_as_html":"Shashi Singh"}},{"id_str":"724148506701635584","screen_name":"_sunitapanwar","name":"sunita panwar","emojified_name":{"text":"sunita panwar","emojified_text_as_html":"sunita panwar"}},{"id_str":"850375219613233152","screen_name":"abhi988928","name":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_name":{"text":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_text_as_html":"Abhishek kumar\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4a6.png')\" title=\"Splashing sweat symbol\" aria-label=\"Emoji: Splashing sweat symbol\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udca6\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"149504864","screen_name":"dhirendra0612","name":"dhirendra mishra","emojified_name":{"text":"dhirendra mishra","emojified_text_as_html":"dhirendra mishra"}},{"id_str":"1016718152305168385","screen_name":"AbhaGup75806601","name":"Abha Gupta","emojified_name":{"text":"Abha Gupta","emojified_text_as_html":"Abha Gupta"}}]" data-retweet-id="1109831560667250688" data-retweeter="choteesibaat" data-screen-name="choteesibaat" data-tfb-view="/i/tfb/v1/quick_promote/1100947412871462913" data-tweet-id="1100947412871462913" data-tweet-nonce="1100947412871462913-5fe274d4-4ff2-451d-b404-bb902aedf264" data-tweet-stat-initialized="true" data-user-id="156963557" data-you-block="false" data-you-follow="false" style="background-color: #f5f8fa; border-bottom: 1px solid rgb(230, 236, 240); cursor: pointer; min-height: 51px; padding: 9px 12px; position: relative;">
<div class="content" style="margin-left: 58px;">
<div class="AdaptiveMediaOuterContainer" style="margin-top: 10px;">
<div class="AdaptiveMedia is-square" style="border-radius: 12px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.1); display: inline-block; max-height: 506px; max-width: 506px; overflow: hidden; position: relative; vertical-align: top; width: 506px;">
<div class="AdaptiveMedia-container">
<div class="AdaptiveMedia-singlePhoto" style="padding-top: calc(76.4364% - 0.5px);">
<div class="AdaptiveMedia-photoContainer js-adaptive-photo" data-dominant-color="[64,64,64]" data-element-context="platform_photo_card" data-image-url="https://pbs.twimg.com/media/D0dZ1bPX4AATufV.jpg" style="background-color: #404040; bottom: 0px; height: 386.263px; inset: 0px; left: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 0px; width: 506px;">
<img alt="" data-aria-label-part="" src="https://pbs.twimg.com/media/D0dZ1bPX4AATufV.jpg" style="background-color: white; border: 0px none; display: block; max-width: 100%; position: relative; top: 0px; width: 506px;" /></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div class="stream-item-footer" style="display: table; font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 12px; padding-top: 1px; width: 505.6px;">
<div class="ProfileTweet-actionCountList u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">
<span class="ProfileTweet-action--reply u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="1" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100947412871462913">1 reply</span></span></span><span class="ProfileTweet-action--retweet u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" color="inherit" data-tweet-stat-count="7" style="display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-retweet-count-aria-1100947412871462913">7 retweets</span></span></span><span class="ProfileTweet-action--favorite u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" color="inherit" data-tweet-stat-count="12" style="display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-favorite-count-aria-1100947412871462913">12 likes</span></span></span></div>
<div aria-label="Tweet actions" class="ProfileTweet-actionList js-actions" role="group" style="font-size: 0px; height: 18px; line-height: 1; margin-bottom: 2px; margin-top: 10px;">
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--reply" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button aria-describedby="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100947412871462913" class="ProfileTweet-actionButton js-actionButton js-actionReply" data-modal="ProfileTweet-reply" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Reply">
<span class="Icon Icon--medium Icon--reply" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">Reply<span style="background-color: #f5f8fa; color: #14171a; font-size: 0px; text-align: left;"> </span></span></div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--retweet js-toggleState js-toggleRt" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button class="ProfileTweet-actionButtonUndo js-actionButton js-actionRetweet" data-modal="ProfileTweet-retweet" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #17bf63; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Undo retweet">
<span class="Icon Icon--medium Icon--retweet" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">Retweeted<span style="background-color: #f5f8fa; color: #14171a; font-size: 0px; text-align: left;"> </span></span></div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--favorite js-toggleState" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button class="ProfileTweet-actionButtonUndo ProfileTweet-action--unfavorite u-linkClean js-actionButton js-actionFavorite" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #e0245e; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Undo like">
<span class="Icon Icon--heart Icon--medium" role="presentation" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline; visibility: hidden;"></span><br />
<div class="HeartAnimation" style="background-image: url("../../img/animations/web_heart_animation_edge.png"); background-position: right center; background-repeat: no-repeat; background-size: 2900%; height: 50px; left: 8.9875px; position: absolute; top: 8.8px; transform: translate(-50%, -47.5%); width: 50px;">
</div>
</div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--analytics" style="display: inline-block; min-width: 26px;">
<button class="ProfileTweet-actionButton u-textUserColorHover js-actionButton js-actionQuickPromote" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="View Tweet activity">
<span class="Icon Icon--medium Icon--analytics" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">View Tweet activity</span></div>
</button></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</li>
<li class="js-stream-item stream-item stream-item" data-item-id="1100948779895791616" data-item-type="tweet" data-suggestion-json="{"suggestion_details":{},"tweet_ids":"1100948779895791616","scribe_component":"tweet"}" id="stream-item-tweet-1100948779895791616" style="background: rgb(255, 255, 255) none repeat scroll 0% 0% padding-box; border-left: 1px solid rgb(230, 236, 240); border-right: 1px solid rgb(230, 236, 240); font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; position: relative;"><div class="tweet js-stream-tweet js-actionable-tweet js-profile-popup-actionable dismissible-content original-tweet js-original-tweet tweet-has-context my-tweet retweeted has-cards has-content" data-conversation-id="1100843368093863937" data-disclosure-type="" data-follows-you="false" data-has-cards="true" data-has-parent-tweet="true" data-is-reply-to="true" data-item-id="1100948779895791616" data-mentions="ParmarA03 AnuG3108 PihuShah30 pareeknc7 AmitSinghdel madhuleka Sushmash4Sushma SaritaaroraS Margrtmacwan SharmaArunDutt SureshM46 K_Mishra7 shailendra_bj Rashmi24feb shamashashi1234 _sunitapanwar abhi988928 dhirendra0612 AbhaGup75806601" data-my-retweet-id="1109831473060827137" data-name="lavanya" data-permalink-path="/choteesibaat/status/1100948779895791616" data-reply-to-users-json="[{"id_str":"156963557","screen_name":"choteesibaat","name":"lavanya","emojified_name":{"text":"lavanya","emojified_text_as_html":"lavanya"}},{"id_str":"2841165313","screen_name":"ParmarA03","name":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_name":{"text":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_text_as_html":"Arti Singh\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f3b6.png')\" title=\"Multiple musical notes\" aria-label=\"Emoji: Multiple musical notes\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83c\udfb6\u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4da.png')\" title=\"Books\" aria-label=\"Emoji: Books\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udcda\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"880716356261482496","screen_name":"AnuG3108","name":"Anuradha Gupta","emojified_name":{"text":"Anuradha Gupta","emojified_text_as_html":"Anuradha Gupta"}},{"id_str":"973142972756709376","screen_name":"PihuShah30","name":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_name":{"text":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_text_as_html":"Pihu\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f426.png')\" title=\"Bird\" aria-label=\"Emoji: Bird\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udc26\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"337193387","screen_name":"pareeknc7","name":"Narpati C Pareek","emojified_name":{"text":"Narpati C Pareek","emojified_text_as_html":"Narpati C Pareek"}},{"id_str":"1878819655","screen_name":"AmitSinghdel","name":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_name":{"text":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_text_as_html":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC"}},{"id_str":"343395572","screen_name":"madhuleka","name":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_name":{"text":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_text_as_html":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939"}},{"id_str":"2536968901","screen_name":"Sushmash4Sushma","name":"sushma sharma","emojified_name":{"text":"sushma sharma","emojified_text_as_html":"sushma sharma"}},{"id_str":"965629439479631873","screen_name":"SaritaaroraS","name":"Saritaarora'Saru'","emojified_name":{"text":"Saritaarora'Saru'","emojified_text_as_html":"Saritaarora'Saru'"}},{"id_str":"930331262430015488","screen_name":"Margrtmacwan","name":"Margret.","emojified_name":{"text":"Margret.","emojified_text_as_html":"Margret."}},{"id_str":"2236112975","screen_name":"SharmaArunDutt","name":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_name":{"text":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_text_as_html":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930"}},{"id_str":"963921739","screen_name":"SureshM46","name":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_name":{"text":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_text_as_html":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh"}},{"id_str":"835872957939527680","screen_name":"K_Mishra7","name":"Kalpana Mishra","emojified_name":{"text":"Kalpana Mishra","emojified_text_as_html":"Kalpana Mishra"}},{"id_str":"2304671881","screen_name":"shailendra_bj","name":"\u0928 \u091a\u094b\u0930 \u0928 \u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930","emojified_name":{"text":"\u0928 \u091a\u094b\u0930 \u0928 \u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930","emojified_text_as_html":"\u0928 \u091a\u094b\u0930 \u0928 \u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930"}},{"id_str":"1054696895635812352","screen_name":"Rashmi24feb","name":"Rashmi","emojified_name":{"text":"Rashmi","emojified_text_as_html":"Rashmi"}},{"id_str":"724941195231793152","screen_name":"shamashashi1234","name":"Shashi Singh","emojified_name":{"text":"Shashi Singh","emojified_text_as_html":"Shashi Singh"}},{"id_str":"724148506701635584","screen_name":"_sunitapanwar","name":"sunita panwar","emojified_name":{"text":"sunita panwar","emojified_text_as_html":"sunita panwar"}},{"id_str":"850375219613233152","screen_name":"abhi988928","name":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_name":{"text":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_text_as_html":"Abhishek kumar\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4a6.png')\" title=\"Splashing sweat symbol\" aria-label=\"Emoji: Splashing sweat symbol\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udca6\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"149504864","screen_name":"dhirendra0612","name":"dhirendra mishra","emojified_name":{"text":"dhirendra mishra","emojified_text_as_html":"dhirendra mishra"}},{"id_str":"1016718152305168385","screen_name":"AbhaGup75806601","name":"Abha Gupta","emojified_name":{"text":"Abha Gupta","emojified_text_as_html":"Abha Gupta"}}]" data-retweet-id="1109831473060827137" data-retweeter="choteesibaat" data-screen-name="choteesibaat" data-tfb-view="/i/tfb/v1/quick_promote/1100948779895791616" data-tweet-id="1100948779895791616" data-tweet-nonce="1100948779895791616-5fd611aa-fb0c-4566-aeb0-b97b613b9e38" data-tweet-stat-initialized="true" data-user-id="156963557" data-you-block="false" data-you-follow="false" style="border-bottom: 1px solid rgb(230, 236, 240); cursor: pointer; min-height: 51px; padding: 9px 12px; position: relative;">
<div class="content" style="margin-left: 58px;">
<div class="stream-item-footer" style="display: table; font-size: 12px; padding-top: 1px; width: 505.6px;">
<div class="ProfileTweet-actionCountList u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">
<span class="ProfileTweet-action--reply u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="2" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100948779895791616">2 replies</span></span></span><span class="ProfileTweet-action--retweet u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" color="inherit" data-tweet-stat-count="6" style="display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-retweet-count-aria-1100948779895791616">6 retweets</span></span></span><span class="ProfileTweet-action--favorite u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="10" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-favorite-count-aria-1100948779895791616">10 likes</span></span></span></div>
<div aria-label="Tweet actions" class="ProfileTweet-actionList js-actions" role="group" style="font-size: 0px; height: 18px; line-height: 1; margin-bottom: 2px; margin-top: 10px;">
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--reply" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button aria-describedby="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100948779895791616" class="ProfileTweet-actionButton js-actionButton js-actionReply" data-modal="ProfileTweet-reply" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Reply">
</div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--analytics" style="display: inline-block; min-width: 26px;">
<button class="ProfileTweet-actionButton u-textUserColorHover js-actionButton js-actionQuickPromote" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="View Tweet activity">
<span class="Icon Icon--medium Icon--analytics" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">View Tweet acti<span class="FullNameGroup" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color: #14171a; display: inline; font-size: 14px; margin-right: 5px; max-width: 100%; overflow: hidden; text-align: left;"><b class="fullname show-popup-with-id u-textTruncate" data-aria-label-part="" style="display: inline; max-width: 100%; overflow-wrap: normal; overflow: hidden; text-overflow: ellipsis; white-space: nowrap; word-break: break-all;"><a class="account-group js-account-group js-action-profile js-user-profile-link js-nav" data-user-id="156963557" href="https://twitter.com/choteesibaat" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color: #14171a; display: inline; flex-shrink: 1; font-size: 14px; margin-right: 5px; overflow: hidden; text-align: left; text-decoration-line: none;">lavanya</a></b></span></span></div>
</button></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</li>
<li class="js-stream-item stream-item stream-item" data-item-id="1100950979258798086" data-item-type="tweet" data-suggestion-json="{"suggestion_details":{},"tweet_ids":"1100950979258798086","scribe_component":"tweet"}" id="stream-item-tweet-1100950979258798086" style="background: rgb(255, 255, 255) none repeat scroll 0% 0% padding-box; border-left: 1px solid rgb(230, 236, 240); border-right: 1px solid rgb(230, 236, 240); font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; position: relative;"><div class="tweet js-stream-tweet js-actionable-tweet js-profile-popup-actionable dismissible-content original-tweet js-original-tweet tweet-has-context my-tweet retweeted has-cards has-content" data-conversation-id="1100843368093863937" data-disclosure-type="" data-follows-you="false" data-has-cards="true" data-has-parent-tweet="true" data-is-reply-to="true" data-item-id="1100950979258798086" data-mentions="PihuShah30 ParmarA03 AnuG3108 pareeknc7 AmitSinghdel madhuleka Sushmash4Sushma SaritaaroraS Margrtmacwan SharmaArunDutt SureshM46 K_Mishra7 shailendra_bj Rashmi24feb shamashashi1234 _sunitapanwar abhi988928 dhirendra0612 AbhaGup75806601" data-my-retweet-id="1109831423920406528" data-name="lavanya" data-permalink-path="/choteesibaat/status/1100950979258798086" data-reply-to-users-json="[{"id_str":"156963557","screen_name":"choteesibaat","name":"lavanya","emojified_name":{"text":"lavanya","emojified_text_as_html":"lavanya"}},{"id_str":"973142972756709376","screen_name":"PihuShah30","name":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_name":{"text":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_text_as_html":"Pihu\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f426.png')\" title=\"Bird\" aria-label=\"Emoji: Bird\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udc26\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"2841165313","screen_name":"ParmarA03","name":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_name":{"text":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_text_as_html":"Arti Singh\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f3b6.png')\" title=\"Multiple musical notes\" aria-label=\"Emoji: Multiple musical notes\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83c\udfb6\u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4da.png')\" title=\"Books\" aria-label=\"Emoji: Books\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udcda\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"880716356261482496","screen_name":"AnuG3108","name":"Anuradha Gupta","emojified_name":{"text":"Anuradha Gupta","emojified_text_as_html":"Anuradha Gupta"}},{"id_str":"337193387","screen_name":"pareeknc7","name":"Narpati C Pareek","emojified_name":{"text":"Narpati C Pareek","emojified_text_as_html":"Narpati C Pareek"}},{"id_str":"1878819655","screen_name":"AmitSinghdel","name":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_name":{"text":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_text_as_html":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC"}},{"id_str":"343395572","screen_name":"madhuleka","name":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_name":{"text":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_text_as_html":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939"}},{"id_str":"2536968901","screen_name":"Sushmash4Sushma","name":"sushma sharma","emojified_name":{"text":"sushma sharma","emojified_text_as_html":"sushma sharma"}},{"id_str":"965629439479631873","screen_name":"SaritaaroraS","name":"Saritaarora'Saru'","emojified_name":{"text":"Saritaarora'Saru'","emojified_text_as_html":"Saritaarora'Saru'"}},{"id_str":"930331262430015488","screen_name":"Margrtmacwan","name":"Margret.","emojified_name":{"text":"Margret.","emojified_text_as_html":"Margret."}},{"id_str":"2236112975","screen_name":"SharmaArunDutt","name":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_name":{"text":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_text_as_html":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930"}},{"id_str":"963921739","screen_name":"SureshM46","name":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_name":{"text":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_text_as_html":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh"}},{"id_str":"835872957939527680","screen_name":"K_Mishra7","name":"Kalpana Mishra","emojified_name":{"text":"Kalpana Mishra","emojified_text_as_html":"Kalpana Mishra"}},{"id_str":"2304671881","screen_name":"shailendra_bj","name":"\u0928 \u091a\u094b\u0930 \u0928 \u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930","emojified_name":{"text":"\u0928 \u091a\u094b\u0930 \u0928 \u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930","emojified_text_as_html":"\u0928 \u091a\u094b\u0930 \u0928 \u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930"}},{"id_str":"1054696895635812352","screen_name":"Rashmi24feb","name":"Rashmi","emojified_name":{"text":"Rashmi","emojified_text_as_html":"Rashmi"}},{"id_str":"724941195231793152","screen_name":"shamashashi1234","name":"Shashi Singh","emojified_name":{"text":"Shashi Singh","emojified_text_as_html":"Shashi Singh"}},{"id_str":"724148506701635584","screen_name":"_sunitapanwar","name":"sunita panwar","emojified_name":{"text":"sunita panwar","emojified_text_as_html":"sunita panwar"}},{"id_str":"850375219613233152","screen_name":"abhi988928","name":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_name":{"text":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_text_as_html":"Abhishek kumar\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4a6.png')\" title=\"Splashing sweat symbol\" aria-label=\"Emoji: Splashing sweat symbol\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udca6\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"149504864","screen_name":"dhirendra0612","name":"dhirendra mishra","emojified_name":{"text":"dhirendra mishra","emojified_text_as_html":"dhirendra mishra"}},{"id_str":"1016718152305168385","screen_name":"AbhaGup75806601","name":"Abha Gupta","emojified_name":{"text":"Abha Gupta","emojified_text_as_html":"Abha Gupta"}}]" data-retweet-id="1109831423920406528" data-retweeter="choteesibaat" data-screen-name="choteesibaat" data-tfb-view="/i/tfb/v1/quick_promote/1100950979258798086" data-tweet-id="1100950979258798086" data-tweet-nonce="1100950979258798086-9cdd244f-c4fc-406c-86a6-2d4deaf9cf8c" data-tweet-stat-initialized="true" data-user-id="156963557" data-you-block="false" data-you-follow="false" style="border-bottom: 1px solid rgb(230, 236, 240); cursor: pointer; min-height: 51px; padding: 9px 12px; position: relative;">
<div class="content" style="margin-left: 58px;">
<div class="stream-item-footer" style="display: table; font-size: 12px; padding-top: 1px; width: 505.6px;">
<div class="ProfileTweet-actionCountList u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">
<span class="ProfileTweet-action--reply u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="4" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100950979258798086">4 replies</span></span></span><span class="ProfileTweet-action--retweet u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" color="inherit" data-tweet-stat-count="11" style="display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-retweet-count-aria-1100950979258798086">11 retweets</span></span></span><span class="ProfileTweet-action--favorite u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="12" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-favorite-count-aria-1100950979258798086">12 likes</span></span></span></div>
<div aria-label="Tweet actions" class="ProfileTweet-actionList js-actions" role="group" style="font-size: 0px; height: 18px; line-height: 1; margin-bottom: 2px; margin-top: 10px;">
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--reply" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button aria-describedby="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100950979258798086" class="ProfileTweet-actionButton js-actionButton js-actionReply" data-modal="ProfileTweet-reply" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Reply">
<span class="Icon Icon--medium Icon--reply" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">Reply<span style="color: #14171a; font-size: 0px; text-align: left;"> </span></span></div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--retweet js-toggleState js-toggleRt" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button class="ProfileTweet-actionButtonUndo js-actionButton js-actionRetweet" data-modal="ProfileTweet-retweet" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #17bf63; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Undo retweet">
<span class="Icon Icon--medium Icon--retweet" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">Retweeted</span></div>
</button></div>
<br />
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--favorite js-toggleState" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button aria-describedby="profile-tweet-action-favorite-count-aria-1100950979258798086" class="ProfileTweet-actionButton js-actionButton js-actionFavorite" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Like">
<span class="Icon Icon--heart Icon--medium" role="presentation" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline; visibility: hidden;"></span><br />
<div class="HeartAnimation" style="background-image: url("../../img/animations/web_heart_animation_edge.png"); background-position: left center; background-repeat: no-repeat; background-size: 2900%; height: 50px; left: 8.9875px; position: absolute; top: 8.8px; transform: translate(-50%, -47.5%); width: 50px;">
</div>
</div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--analytics" style="display: inline-block; min-width: 26px;">
<button class="ProfileTweet-actionButton u-textUserColorHover js-actionButton js-actionQuickPromote" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-family: inherit; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="View Tweet activity">
<span class="Icon Icon--medium Icon--analytics" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">View Tweet activ</span></div>
</button></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</li>
<li class="js-stream-item stream-item stream-item" data-item-id="1100952333800869889" data-item-type="tweet" data-suggestion-json="{"suggestion_details":{},"tweet_ids":"1100952333800869889","scribe_component":"tweet"}" id="stream-item-tweet-1100952333800869889" style="background: rgb(255, 255, 255) none repeat scroll 0% 0% padding-box; border-left: 1px solid rgb(230, 236, 240); border-right: 1px solid rgb(230, 236, 240); font-size: 14px; position: relative;"><div class="tweet js-stream-tweet js-actionable-tweet js-profile-popup-actionable dismissible-content original-tweet js-original-tweet tweet-has-context my-tweet retweeted has-cards has-content" data-conversation-id="1100843368093863937" data-disclosure-type="" data-follows-you="false" data-has-cards="true" data-has-parent-tweet="true" data-is-reply-to="true" data-item-id="1100952333800869889" data-mentions="AnuG3108 PihuShah30 ParmarA03 pareeknc7 AmitSinghdel madhuleka Sushmash4Sushma SaritaaroraS Margrtmacwan SharmaArunDutt SureshM46 K_Mishra7 shailendra_bj Rashmi24feb shamashashi1234 _sunitapanwar abhi988928 dhirendra0612 AbhaGup75806601" data-my-retweet-id="1109831356010430464" data-name="lavanya" data-permalink-path="/choteesibaat/status/1100952333800869889" data-reply-to-users-json="[{"id_str":"156963557","screen_name":"choteesibaat","name":"lavanya","emojified_name":{"text":"lavanya","emojified_text_as_html":"lavanya"}},{"id_str":"880716356261482496","screen_name":"AnuG3108","name":"Anuradha Gupta","emojified_name":{"text":"Anuradha Gupta","emojified_text_as_html":"Anuradha Gupta"}},{"id_str":"973142972756709376","screen_name":"PihuShah30","name":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_name":{"text":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_text_as_html":"Pihu\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f426.png')\" title=\"Bird\" aria-label=\"Emoji: Bird\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udc26\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"2841165313","screen_name":"ParmarA03","name":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_name":{"text":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_text_as_html":"Arti Singh\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f3b6.png')\" title=\"Multiple musical notes\" aria-label=\"Emoji: Multiple musical notes\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83c\udfb6\u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4da.png')\" title=\"Books\" aria-label=\"Emoji: Books\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udcda\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"337193387","screen_name":"pareeknc7","name":"Narpati C Pareek","emojified_name":{"text":"Narpati C Pareek","emojified_text_as_html":"Narpati C Pareek"}},{"id_str":"1878819655","screen_name":"AmitSinghdel","name":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_name":{"text":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_text_as_html":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC"}},{"id_str":"343395572","screen_name":"madhuleka","name":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_name":{"text":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_text_as_html":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939"}},{"id_str":"2536968901","screen_name":"Sushmash4Sushma","name":"sushma sharma","emojified_name":{"text":"sushma sharma","emojified_text_as_html":"sushma sharma"}},{"id_str":"965629439479631873","screen_name":"SaritaaroraS","name":"Saritaarora'Saru'","emojified_name":{"text":"Saritaarora'Saru'","emojified_text_as_html":"Saritaarora'Saru'"}},{"id_str":"930331262430015488","screen_name":"Margrtmacwan","name":"Margret.","emojified_name":{"text":"Margret.","emojified_text_as_html":"Margret."}},{"id_str":"2236112975","screen_name":"SharmaArunDutt","name":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_name":{"text":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_text_as_html":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930"}},{"id_str":"963921739","screen_name":"SureshM46","name":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_name":{"text":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_text_as_html":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh"}},{"id_str":"835872957939527680","screen_name":"K_Mishra7","name":"Kalpana Mishra","emojified_name":{"text":"Kalpana Mishra","emojified_text_as_html":"Kalpana Mishra"}},{"id_str":"2304671881","screen_name":"shailendra_bj","name":"shailendra bhardwaj","emojified_name":{"text":"shailendra bhardwaj","emojified_text_as_html":"shailendra bhardwaj"}},{"id_str":"1054696895635812352","screen_name":"Rashmi24feb","name":"Rashmi","emojified_name":{"text":"Rashmi","emojified_text_as_html":"Rashmi"}},{"id_str":"724941195231793152","screen_name":"shamashashi1234","name":"Shashi Singh","emojified_name":{"text":"Shashi Singh","emojified_text_as_html":"Shashi Singh"}},{"id_str":"724148506701635584","screen_name":"_sunitapanwar","name":"sunita panwar","emojified_name":{"text":"sunita panwar","emojified_text_as_html":"sunita panwar"}},{"id_str":"850375219613233152","screen_name":"abhi988928","name":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_name":{"text":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_text_as_html":"Abhishek kumar\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4a6.png')\" title=\"Splashing sweat symbol\" aria-label=\"Emoji: Splashing sweat symbol\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udca6\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"149504864","screen_name":"dhirendra0612","name":"dhirendra mishra","emojified_name":{"text":"dhirendra mishra","emojified_text_as_html":"dhirendra mishra"}},{"id_str":"1016718152305168385","screen_name":"AbhaGup75806601","name":"Abha Gupta","emojified_name":{"text":"Abha Gupta","emojified_text_as_html":"Abha Gupta"}}]" data-retweet-id="1109831356010430464" data-retweeter="choteesibaat" data-screen-name="choteesibaat" data-tfb-view="/i/tfb/v1/quick_promote/1100952333800869889" data-tweet-id="1100952333800869889" data-tweet-nonce="1100952333800869889-a17f61f2-f0d0-4d36-9861-22275302ba69" data-tweet-stat-initialized="true" data-user-id="156963557" data-you-block="false" data-you-follow="false" style="border-bottom: 1px solid rgb(230, 236, 240); cursor: pointer; min-height: 51px; padding: 9px 12px; position: relative;">
<div class="content" style="margin-left: 58px;">
<div class="stream-item-footer" style="display: table; font-size: 12px; padding-top: 1px; width: 505.6px;">
<div class="ProfileTweet-actionCountList u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">
<span class="ProfileTweet-action--reply u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="2" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100952333800869889"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">2 replies</span></span></span></span><span class="ProfileTweet-action--retweet u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" color="inherit" data-tweet-stat-count="3" style="display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-retweet-count-aria-1100952333800869889"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">3 retweets</span></span></span></span><span class="ProfileTweet-action--favorite u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="5" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-favorite-count-aria-1100952333800869889"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">5 likes</span></span></span></span></div>
<div aria-label="Tweet actions" class="ProfileTweet-actionList js-actions" role="group" style="font-size: 0px; height: 18px; line-height: 1; margin-bottom: 2px; margin-top: 10px;">
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"></span><br />
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--reply" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><button aria-describedby="profile-tweet-action-reply-count-aria-1100952333800869889" class="ProfileTweet-actionButton js-actionButton js-actionReply" data-modal="ProfileTweet-reply" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Reply">
<span class="Icon Icon--medium Icon--reply" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">Reply</span></div>
</button></span></div>
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--retweet js-toggleState js-toggleRt" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button class="ProfileTweet-actionButtonUndo js-actionButton js-actionRetweet" data-modal="ProfileTweet-retweet" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #17bf63; cursor: pointer; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Undo retweet">
<span class="Icon Icon--medium Icon--retweet" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">Retweet<span style="color: #14171a; font-size: 0px; text-align: left;"> </span></span></div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--favorite js-toggleState" style="display: inline-block; min-width: 80px;">
<button aria-describedby="profile-tweet-action-favorite-count-aria-1100952333800869889" class="ProfileTweet-actionButton js-actionButton js-actionFavorite" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="Like">
<span class="Icon Icon--heart Icon--medium" role="presentation" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline; visibility: hidden;"></span><br />
<div class="HeartAnimation" style="background-image: url("../../img/animations/web_heart_animation_edge.png"); background-position: left center; background-repeat: no-repeat; background-size: 2900%; height: 50px; left: 8.9875px; position: absolute; top: 8.8px; transform: translate(-50%, -47.5%); width: 50px;">
</div>
<span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">Lik<span style="color: #14171a; font-size: 0px; text-align: left;"> </span></span></div>
</button></div>
<div class="ProfileTweet-action ProfileTweet-action--analytics" style="display: inline-block; min-width: 26px;">
<button class="ProfileTweet-actionButton u-textUserColorHover js-actionButton js-actionQuickPromote" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; color: #657786; cursor: pointer; font-size: 16px; font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: 1; margin: 0px; overflow: visible; padding: 0px 2px; position: relative; transition: box-shadow 0.15s ease-in-out 0s;" type="button"><div class="IconContainer js-tooltip" style="display: inline-block; line-height: 0; position: relative; vertical-align: middle;" title="View Tweet activity">
<span class="Icon Icon--medium Icon--analytics" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; display: inline-block; font-size: 18px; line-height: 18px; position: relative; vertical-align: baseline;"></span><span class="u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">View Tweet act<span class="FullNameGroup" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color: #14171a; display: inline; font-size: 14px; margin-right: 5px; max-width: 100%; overflow: hidden; text-align: left;"><b class="fullname show-popup-with-id u-textTruncate" data-aria-label-part="" style="display: inline; max-width: 100%; overflow-wrap: normal; overflow: hidden; text-overflow: ellipsis; white-space: nowrap; word-break: break-all;"><a class="account-group js-account-group js-action-profile js-user-profile-link js-nav" data-user-id="156963557" href="https://twitter.com/choteesibaat" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color: #14171a; display: inline; flex-shrink: 1; font-size: 14px; margin-right: 5px; overflow: hidden; text-align: left; text-decoration-line: none;">lavanya</a></b></span></span></div>
</button></div>
</span></div>
</div>
</div>
</div>
</li>
<li class="js-stream-item stream-item stream-item" data-item-id="1101123272954007554" data-item-type="tweet" data-suggestion-json="{"suggestion_details":{},"tweet_ids":"1101123272954007554","scribe_component":"tweet"}" id="stream-item-tweet-1101123272954007554" style="background: rgb(255, 255, 255) none repeat scroll 0% 0% padding-box; border-left: 1px solid rgb(230, 236, 240); border-right: 1px solid rgb(230, 236, 240); font-size: 14px; position: relative;"><div class="tweet js-stream-tweet js-actionable-tweet js-profile-popup-actionable dismissible-content original-tweet js-original-tweet tweet-has-context my-tweet retweeted has-cards has-content" data-conversation-id="1100843368093863937" data-disclosure-type="" data-follows-you="false" data-has-cards="true" data-has-parent-tweet="true" data-is-reply-to="true" data-item-id="1101123272954007554" data-mentions="PihuShah30 ParmarA03 _sunitapanwar AnuG3108 pareeknc7 AmitSinghdel madhuleka Sushmash4Sushma SaritaaroraS Margrtmacwan SharmaArunDutt SureshM46 K_Mishra7 shailendra_bj Rashmi24feb shamashashi1234 abhi988928 dhirendra0612 AbhaGup75806601 neerja_tiwari SaraswatiHebbar ShenoySurekha VkrmSS64 kamlesm" data-my-retweet-id="1109830915948249088" data-name="lavanya" data-permalink-path="/choteesibaat/status/1101123272954007554" data-reply-to-users-json="[{"id_str":"156963557","screen_name":"choteesibaat","name":"lavanya","emojified_name":{"text":"lavanya","emojified_text_as_html":"lavanya"}},{"id_str":"973142972756709376","screen_name":"PihuShah30","name":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_name":{"text":"Pihu\ud83d\udc26","emojified_text_as_html":"Pihu\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f426.png')\" title=\"Bird\" aria-label=\"Emoji: Bird\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udc26\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"2841165313","screen_name":"ParmarA03","name":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_name":{"text":"Arti Singh\ud83c\udfb6\ud83d\udcda","emojified_text_as_html":"Arti Singh\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f3b6.png')\" title=\"Multiple musical notes\" aria-label=\"Emoji: Multiple musical notes\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83c\udfb6\u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4da.png')\" title=\"Books\" aria-label=\"Emoji: Books\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udcda\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"724148506701635584","screen_name":"_sunitapanwar","name":"sunita panwar","emojified_name":{"text":"sunita panwar","emojified_text_as_html":"sunita panwar"}},{"id_str":"880716356261482496","screen_name":"AnuG3108","name":"Anuradha Gupta","emojified_name":{"text":"Anuradha Gupta","emojified_text_as_html":"Anuradha Gupta"}},{"id_str":"337193387","screen_name":"pareeknc7","name":"Narpati C Pareek","emojified_name":{"text":"Narpati C Pareek","emojified_text_as_html":"Narpati C Pareek"}},{"id_str":"1878819655","screen_name":"AmitSinghdel","name":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_name":{"text":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC","emojified_text_as_html":"Chaukidar chor hai Amit Singh IYC"}},{"id_str":"343395572","screen_name":"madhuleka","name":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_name":{"text":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939","emojified_text_as_html":"\u092e\u0927\u0942\u0932\u093f\u0915\u093e \u0938\u093f\u0902\u0939"}},{"id_str":"2536968901","screen_name":"Sushmash4Sushma","name":"sushma sharma","emojified_name":{"text":"sushma sharma","emojified_text_as_html":"sushma sharma"}},{"id_str":"965629439479631873","screen_name":"SaritaaroraS","name":"Saritaarora'Saru'","emojified_name":{"text":"Saritaarora'Saru'","emojified_text_as_html":"Saritaarora'Saru'"}},{"id_str":"930331262430015488","screen_name":"Margrtmacwan","name":"Margret.","emojified_name":{"text":"Margret.","emojified_text_as_html":"Margret."}},{"id_str":"2236112975","screen_name":"SharmaArunDutt","name":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_name":{"text":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930","emojified_text_as_html":"Dr Arun Dutt Sharma #\u0917\u093c\u0948\u0930"}},{"id_str":"963921739","screen_name":"SureshM46","name":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_name":{"text":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh","emojified_text_as_html":"\u091a\u094c\u0915\u0940\u0926\u093e\u0930 S B Singh"}},{"id_str":"835872957939527680","screen_name":"K_Mishra7","name":"Kalpana Mishra","emojified_name":{"text":"Kalpana Mishra","emojified_text_as_html":"Kalpana Mishra"}},{"id_str":"2304671881","screen_name":"shailendra_bj","name":"shailendra bhardwaj","emojified_name":{"text":"shailendra bhardwaj","emojified_text_as_html":"shailendra bhardwaj"}},{"id_str":"1054696895635812352","screen_name":"Rashmi24feb","name":"Rashmi","emojified_name":{"text":"Rashmi","emojified_text_as_html":"Rashmi"}},{"id_str":"724941195231793152","screen_name":"shamashashi1234","name":"Shashi Singh","emojified_name":{"text":"Shashi Singh","emojified_text_as_html":"Shashi Singh"}},{"id_str":"850375219613233152","screen_name":"abhi988928","name":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_name":{"text":"Abhishek kumar\ud83d\udca6","emojified_text_as_html":"Abhishek kumar\u003cspan class=\"Emoji Emoji--forLinks\" style=\"background-image:url('https:\/\/abs.twimg.com\/emoji\/v2\/72x72\/1f4a6.png')\" title=\"Splashing sweat symbol\" aria-label=\"Emoji: Splashing sweat symbol\"\u003e \u003c\/span\u003e\u003cspan class=\"visuallyhidden\" aria-hidden=\"true\"\u003e\ud83d\udca6\u003c\/span\u003e"}},{"id_str":"149504864","screen_name":"dhirendra0612","name":"dhirendra mishra","emojified_name":{"text":"dhirendra mishra","emojified_text_as_html":"dhirendra mishra"}},{"id_str":"1016718152305168385","screen_name":"AbhaGup75806601","name":"Abha Gupta","emojified_name":{"text":"Abha Gupta","emojified_text_as_html":"Abha Gupta"}},{"id_str":"743671722428162048","screen_name":"neerja_tiwari","name":"Neerja Tiwari","emojified_name":{"text":"Neerja Tiwari","emojified_text_as_html":"Neerja Tiwari"}},{"id_str":"810404550012063744","screen_name":"SaraswatiHebbar","name":"Saraswati Hebbar","emojified_name":{"text":"Saraswati Hebbar","emojified_text_as_html":"Saraswati Hebbar"}},{"id_str":"806050964708859904","screen_name":"ShenoySurekha","name":"Rekha Shenoy","emojified_name":{"text":"Rekha Shenoy","emojified_text_as_html":"Rekha Shenoy"}},{"id_str":"858601703272271872","screen_name":"VkrmSS64","name":"Vikram Singh Sisodia","emojified_name":{"text":"Vikram Singh Sisodia","emojified_text_as_html":"Vikram Singh Sisodia"}},{"id_str":"84284734","screen_name":"kamlesm","name":"g katyan misra","emojified_name":{"text":"g katyan misra","emojified_text_as_html":"g katyan misra"}}]" data-retweet-id="1109830915948249088" data-retweeter="choteesibaat" data-screen-name="choteesibaat" data-tfb-view="/i/tfb/v1/quick_promote/1101123272954007554" data-tweet-id="1101123272954007554" data-tweet-nonce="1101123272954007554-a42e3b96-85cd-48d9-bbc5-95a522852a8c" data-tweet-stat-initialized="true" data-user-id="156963557" data-you-block="false" data-you-follow="false" style="border-bottom: 1px solid rgb(230, 236, 240); cursor: pointer; min-height: 51px; padding: 9px 12px; position: relative;">
<div class="content" style="margin-left: 58px;">
<div class="stream-item-header" style="display: flex;">
<small class="time" style="color: #657786; font-size: 14px; margin-right: 5px; white-space: nowrap;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="_timestamp js-short-timestamp" data-aria-label-part="last" data-long-form="true" data-time-ms="1551363220000" data-time="1551363220" style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color: #657786;"></span></span></small></div>
<div class="stream-item-footer" style="display: table; font-size: 12px; padding-top: 1px; width: 505.6px;">
<div class="ProfileTweet-actionCountList u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); font-size: 1px; height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;">
<span class="ProfileTweet-action--retweet u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span class="ProfileTweet-actionCount" color="inherit" data-tweet-stat-count="5" style="display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-retweet-count-aria-1101123272954007554"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">5 retweets</span></span></span></span><span class="ProfileTweet-action--favorite u-hiddenVisually" style="border: 0px none; clip: rect(1px, 1px, 1px, 1px); height: 1px; overflow: hidden; padding: 0px; position: absolute; width: 1px;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span class="ProfileTweet-actionCount" data-tweet-stat-count="9" style="color: #657786; display: inline-block; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 1; margin-left: 6px; position: relative; vertical-align: text-bottom;"><span class="ProfileTweet-actionCountForAria" data-aria-label-part="" id="profile-tweet-action-favorite-count-aria-1101123272954007554">9 like</span></span><span style="color: #990000; font-size: x-small;">तीन बड़े बड़े गद्दों को एक के ऊपर एक बिछाकर उस पर अम्माँ द्वारा</span><span style="color: #990000; font-size: x-small;"> भारतीय रंगरूप व सज्जा से बनी मोटे कपास की </span><span style="color: #990000; font-size: x-small;">चद्दर व तीन गोल गावतकिये पीछे पीठ सताने के लिए रखे रहते थे जिनके सामने एक मैरून, केसरी, हल्का पीला, बादामी, गेरुआ इन संगों से मिश्रित हाथ से बना हुआ पर्सियन कार्पेट कालीन बिछा रहता था। उएह महँगा कालीन युसूफ अंकल माने भारतीय चित्रपट जगत के सुप्रसिद्ध कलाकार श्री दिलीप कुमार जी ने अम्माँ और पापाजी के विवाह के बाद भेंट किया था।</span><span style="color: #990000; font-size: x-small;">सामने दो बेंत</span><span style="color: #990000; font-size: x-small;"> की गोल सी </span><span style="color: #990000; font-size: x-small;">कुर्सियाँ रखीं रहतीं थीं। उस कक्ष की खिड़कियाँ अधिकाँश खुलीं रहा करतीं थीं जिन से समीप आयी मछुआरों की की बस्ती और उससे सटे हुए ढाढे मारते समुद्र अरब सागर की नमकीन हवाएं अक्सर भीतर प्रवेश कर जाया करतीं थीं। </span><span style="color: #990000; font-size: x-small;"> </span><span style="color: #990000; font-size: x-small;"> </span><span style="color: #990000; font-size: x-small; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">आदरणीया दीदी जी कुछ समय रुकीं। पापा <span class="il">जी</span> से उन्होंने बहुत सी अंतरंग बातें भी कीं।पूजनीया दीदी जी </span></span><span style="color: #990000; font-size: x-small;">सत्यवादी और स्पष्टवक्ता होने से यह सलाह भी देतीं गईं कि </span></span></span></div>
</div>
</div>
</div>
</li>
</span></span></ol>
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">
</span></span></div>
<div style="font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;"> आदरणीया दीदी जी कुछ समय रुकीं। उन्होंने पूज्य पापा <span class="il">जी</span> से अंतरंग बातें भी कीं। </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">सत्यवादी व स्पष्टवक्ता होने से उन्होंने अपने अनुजवत नरेंद्र शर्मा को यह सलाह भी दीं थीं कि, ' नरेन तुम्हारा साहित्यिक विकास इस महानगर में, अवरूद्ध न हो इस बात का तुम्हें ध्यान रखना है। </span></span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">इलाहाबाद में जो तुम्हारे काव्य का बिरवा पल्ल्वित हुआ है, वह</span></span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> यहां महानगर में पनपे व विकसित हो इसके प्रयास तुम्हें परिश्रम पूर्वक करने होंगें। ' </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><br />यह मुझे आज भी याद है। </span><span style="color: #990000;"><br />आदरणीया पूज्य दीदी जी का पहनावा भी याद मेरी स्मृति में झलक रहा है। सुफेद ख़द्दर - की सूती साड़ी, सीधा पल्ला, माथे को ढांके हुए, एक आदर्श एवं सर्वथा भारतीय सन्नारी की छवि उपस्थित कर रहा था ! </span><span style="color: #990000;">मुखमण्डल पर अपार बौद्धिक </span><span style="color: #990000;">तेज की आभा थी।</span><span style="color: #990000;"> नासिका पर टिका हुआ, </span><span style="color: #990000;">काले फ्रेम का </span><span style="color: #990000;">चश्मा पहनें हुए थीं जिससे झाँकतीं हुए कुशाग्र आँखें, सब कुछ सजग हो परख रहीं थीं। इन नयनों में कविता के स्वप्न लोक में विचरण करने की अलौकिक क्षमता तो थी ही परन्तु इस ठोस यथार्थ से भरे </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">विश्व को बखूबी भाँपने का माद्दा भी वे रखतीं थीं। आदरणीया दीदी जी की प्रखर चेतना, अपना प्रत्येक कार्य सुचारु रूप से, करने में सक्षम थीं। </span></span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">होंठों पर मंद हास्य उद्भासित था। </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">अंतर्मन के वातसल्य का प्रतीक, मुख के आभामंडल को स्निग्धता लिए, महिमा मंडित कर र</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">हा था।</span><span style="color: #990000;">उनकी पावन छवि, जो आज बरसों पश्चात धूमिल नहीँ हुई, </span><span style="color: #990000;">जिसे शैशव अवस्था में मैंने देखा था, उसे आज अंतर्मन के शीशे पर, पापा</span><span class="il" style="color: #990000;">जी</span><span style="color: #990000;"> </span><span style="color: #990000;">के घर के बारामदे में, </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">गहरे मरून कलर </span></span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">के फर्श पर, पूर्ण आलोक सहित विराजित देख रही हूँ</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">। </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"> मैं, उस पवित्र छवि को, हाथ जोड़कर, मस्तक झुका कर, सादर प्रणाम करती हूँ।<br />उस वक्त तो बाल सुलभ मानस में यह विचार आये न होंगें किन्तु बच्चे, अक्सर बड़ों को बहुत ध्यान से देखते हैं और अपने जीवन में मिले हर व्यक्ति को याद भी रखते हैं। </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;"> <span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">आज सोच रही हूँ, यह मेरा पम सौभाग्य नहीं तो और क्या है जो मैंने ऐसी विलक्षण प्रतिभा के, बचपन में दर्शन कर लिए ! जानती हूँ कि </span></span><span style="color: #990000;">पूज्य पापा</span><span style="color: #990000;"> </span><span class="il" style="color: #990000;">जी</span><span style="color: #990000;"> </span><span style="color: #990000;">की बिटिया होने का सौभाग्य ही मुझे ऐसे अलौकिक अवसर प्रदान करवा गया ! यह सत्य, है। </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;"> <span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">साक्षात सरस्वती स्वरूपा, आदरणीया पूज्य दीदी के </span></span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">खान ~ पान इत्यादी की सेवा,<br />हमारी प्यारी अम्माँ</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> सुचारू रूप से कर रहीं थीं।उस रोज़ अ</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">तिथि की अभ्यर्थना में,<br />कोई कसर शेष</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> न रही </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">थी। बड़ों ने ढेर सारीं बातें कीं।समय तेजी से बीतने लगा। </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;"> <span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">कुछ समय पश्चात दीदी ने चलना चाहा। सम्माननीय अतिथि को अब घर से भावभीनी विदा देने की घड़ी आ पहुँची थी। पूज्य दीदी जब </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> चलने लगीं, तो अपने बटुवे से (पर्स से) कुछ रूपये निकाल कर, उन्होंने मेरी</span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"> छोटी बहन बाँधवी की हथेली पे, वे </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">पैसे रख दिए।</span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">तब हमें अम्माँ की नसीहत याद आई! जो सिखलाया गया था </span></span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">उस के </span><span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">अनुसार </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">५, वर्ष की बाँधवी जिसे हम घर पर, प्यार से मोँघी बुलाते हैं, वह एकदम से </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">' न न ' करने लगी। हाथ पे धरे हुए वो पैसे वह पूज्य दीदी जी को लौटाने लगी। </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">अब <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">जी</span> बोलीं,' अरे ले ले बिटिया ' ~ तब तो बांधवी धर्म संकट में पड गयी।<br />अब क्या करे ? प्रतिक्रिया या आदेश के हेतु से उसने अम्माँ</span><span style="line-height: 1.22em;"> का मुख देखा।<br />तब भी वह समझ नहीं पाई कि अब क्या किया जाए ! अम्माँ मुस्कुरा रहीं थीं ! </span></span></div>
<div style="color: black; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;">तब ५ वर्ष की बाँधवी ने इस दुविधा से उभरने का स्वयं समाधान ढूंढ निकाला !</span></span></div>
<div style="line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="font-size: x-small; line-height: 1.22em;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">तपाक से बोली, ' इत्ते सारे नहीं ..थोड़े से दे दीजिये अम्मा ने लेने को मना किया है ना ! ' </span></span></span><br />
<div class="js-tweet-text-container">
<div class="TweetTextSize TweetTextSize--jumbo js-tweet-text tweet-text" data-aria-label-part="0" lang="hi" style="letter-spacing: 0.01em; line-height: 32px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;">
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">चित्र : मैं लावण्या व मुझ से छोटी बाँधवी </span></span></div>
</div>
<span style="color: #990000; line-height: 1.22em;">
<span face=""helvetica neue" , "helvetica" , "arial" , sans-serif" style="color: #14171a; font-size: 14px;"></span><div class="tweet-translation-container" style="color: #14171a; font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px;">
</div>
<div class="AdaptiveMediaOuterContainer" style="color: #14171a; font-family: "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-top: 10px;">
<div class="AdaptiveMedia is-square" style="border-radius: 12px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.1); display: inline-block; max-height: 560px; max-width: 560px; overflow: hidden; position: relative; vertical-align: top; width: 560px;">
<div class="AdaptiveMedia-container">
<div class="AdaptiveMedia-singlePhoto" style="padding-top: calc(148.191% - 0.5px);">
<div class="AdaptiveMedia-photoContainer js-adaptive-photo" data-dominant-color="[64,64,64]" data-element-context="platform_photo_card" data-image-url="https://pbs.twimg.com/media/D2bpBoRXgAYeTMK.jpg" style="background-color: #404040; bottom: 0px; height: 560px; inset: 0px; left: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 0px; width: 560px;">
<img alt="" data-aria-label-part="" src="https://pbs.twimg.com/media/D2bpBoRXgAYeTMK.jpg" style="background-color: white; border: 0px none; display: block; max-width: 100%; position: relative; top: -22px; width: 560px;" /></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<span style="font-size: x-small; line-height: 1.22em;"><br /><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">बच्चे की भोली बात सुनकर सबसे पहले <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">जी</span> खूब खुल कर ठठाकर हंसीं।</span></span></span></div>
<div style="font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="line-height: 1.22em;"><span style="line-height: 1.22em;"></span></span><span style="line-height: 1.22em;">वे गिने </span><span style="line-height: 1.22em;">चुने </span><span style="line-height: 1.22em;">व्यक्ति जो आदरणीया <span class="il">महादेवी</span> <span class="il">जी</span> से मिलने का सौभाग्य प्राप्त कर चुके हैं</span></span></div>
<div style="font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="line-height: 1.22em;">वे जानते हैं कि, </span><span style="line-height: 1.22em;">उनकी आवाज बहुत भारी थी और वहां बारामदे में </span><span style="line-height: 1.22em;">जितने लोग </span><span style="line-height: 1.22em;">खड़े थे </span></span></div>
<div style="font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="line-height: 1.22em;"><span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">उनका आदरणीया दीदी के यूं खुलकर हंसने पे जो ठहाका लगा वह आज तक याद है ! </span></span></div>
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46072" style="font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46074" style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 1.22em;"><span style="font-weight: bold; line-height: 1.22em;">- लावण्या</span></span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: black; font-family: garamond, "new york", times, serif; font-size: small; line-height: 1.22em;">
</div>
<div id="m_728822466370632207yui_3_16_0_1_1441390952426_46071" style="background-color: white; font-family: garamond, "new york", times, serif; font-size: small; line-height: 1.22em;">
<span style="color: #990000;"><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;">क्रमश : ~~ </span><span style="font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; line-height: 11.04px;">" अब तो तुम्हें और भी मेरी याद न आती होगी "</span></span></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div style="background-color: white;">
</div>
<div style="background-color: white;">
<span style="color: #990000; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif;"><span style="line-height: 11.04px;">कविवर श्रद्धेय सुमित्रानंदन पंत<span class="il">जी</span> का पोस्ट कार्ड <br /><br />अनुज सखा पंडित नरेंद्र शर्मा के नाम : </span></span></div>
</div>
लावण्यम्` ~ अन्तर्मन्`http://www.blogger.com/profile/15843792169513153049noreply@blogger.com2